Ka Puuhonua o na Hawaii, Volume IV, Number 38, 21 September 1917 — HE MOOLELO HOONIUA PUU WAI No Ka Makaikiu Wela [ARTICLE]

HE MOOLELO HOONIUA PUU WAI No Ka Makaikiu Wela

KK AIWAIWA AME KE Ai!!KANANA o RUBIA Ke Koa Kiai Pukn Hel» E<vmp o ke Aloalii o ka K!ii<»j)(>ra ■ ■ Pfctore Ka Nui A I OI>H : O KE K AIK AMA HIN K AI I f ADBJJAISA 0 ,SANA PBTfIBOBGHO. MOKUKA V. | "E», o ua wahi koa nei p 4;a kela kanaka opio, ea?" I

E mea āe ana hoi kekahi tye ke ano pahaohao: "Ao'e kela oke kulana o ke koa haahaa a'u e naha aku nei, ak2, o ke kulana kela o na koa k-'uLna hanohano loa a'u i ike ai rra keia po i like aku no rre ke Keikialii Hiki e helol e.io mr.i la me ka hooio nui." "U'oki kau māu olelo ana pela," wahi a kekahi i apr-.hu mai aī lna olelo a kona nuia,.- cisi hoi kekahi i elelo 'm'a> si e krkua ana ina o'e ! o a ka rrea mua: "Pololei kau eklo, he lor '< maoli io no ke H)ki a'u e ;ke nei, no ka n ea, ai maluna o kela koa opto kuh n hanehaeo a kar aka u'i lua (le ka*u mau mahalo ana no kana mau minoaka oluolu e kamā'lie pu la me ka Emeptrs."

A kāmsii)o ae la hoi kek hi: "Owai o I ike mi a no keia kanaka opio?" A mea ae h hei keHhi: "He .malihini ioā oia i k.'u mau maka." " ' A i ae Ia kekahi: "Owai oia?" A na keia mau leo hamumu ike ole, i hoohauwalaau loa'ku ia ioko o ua Hale Roiala nei. A na ke koele pakolu ana iho o ke kookeo oka Emepera iluna e ke pakaukau me ka ikaika, me ke poha pu ana mai he i o kona leo nui ko'iko'i i ka i ar»a &e: ''Hoomalu!" Ua halii koke iho la ks meha anoano mai oa o, me ka lehe oleia o kekahi koele ame kek&hi nakeke. A ka Bir.epera Pf:tero ka Nui hoi i lalau mai ai i ka lima akāu oua kae'ae'a nei a kakou a hookomo ae la mahlo o kona po; eae, me ke kuiee ana hoi ia laua ) hele aku ai iwaena konu o ka lina hakak?. Ia laua i ku iho ai, o is no ka wa oua Emepera nei i heoiauna aku ai i ua Wela nei imua o ke anaina e kuku mai ana īluna no ke ake lea hoi e ike pono i keia koa opio 'e paio aku ana no ka make ame ke ola imua o kona mau hoa paio, w?hi no nae a ua Emepera nei me ka leo nui moakaka: "Ua heea mai Ja kakou i ka hoomaka ana ona haaa o kei a ahiahi, a'u hoi e hoolauna aku nei imua o oukou i keia kanaka opio wiwo o!e iloko o keia au liooponopono aupuni o ka Emepera "Petero ka Nui.

"O keia kanaka opio, o iano o Wela Gaiza, o na koa kiai ku mau. A oukou pu no hoi e hoo manao iho ai, he wahi koa haahaa wale iho no oia i keia manawa ana e ku aku la imua o oukou, aka, e paio ana oia rona iho ame ka hanohano o kona inoa elike me ka papa kuhikuhi o na hana o keia ahiahi i hoikeia." ."Mamua nae o ko'u hooki ana i ka'ū mau olelo, e iohe mua no kona inoa kapakapa, ellke me ka iiioa kapakapa o ke Keikialii Hiki i kaulana ma Sana Petereboro nei apuni, a ka Emepera i lohe mau ai mai kc-

i-.na waha. ponoi mai, o ka Bea ! Keokeo o na halokolokowai o ! Po'.ani." i "Nolaila, i keia hora kakou e , ike: i .na Bea Eeleele o Sana |Pet:r .boro nei me ke kaa opio." He mau minoaka ka mea i ikeia maluna o na papalina o ka iaia i hooki iho ai i kan i m iu olelo. Ana koa kiai kumau ame na'liikoa-o ki papa elua i haawi rrai ai i k;i l;-k<;u mau leo huro no ka h-.n-ihsno o ka kakou Koa Kiai Puka Helu 6, oiai na alii sme naliikqa kiekie e noho mumule wale mai ana no, ma ko lakou ano heokae no ke kuhaahaa o ka kakeu kae'a-] e l s, ka - "Popoahi Helena nana i hoo-ni--oni na moku, Haalulu Palani, nska na paepuu o Ptrusi • Haaheo Rusia, nanakee mai o Denemaka, Haina ka puana i lohe— a Keiki o na halokolokowai; Ua ikeia." O i« no nae ka ua Koa Kiai Puka Heiu 6 nei i huli aku ai a haa®i aku la i kana mau kuneu heemaikai imua o ke anaina e

huro hcon';au mai ana nona me na minonka e hoalii ana ma kon« r/,au papi.iina. O. ia ka ua pulupu!u;»{ii nei i huli se ai e ka ■triailio. i keia mau oielo rae '■vi akaalia: '"Iwaena o ka heluna o keia p'.e huiiohano. u koikoi q kou au pum i o:koakoa mai nei i keia ahiahi, ua nana' ?ku au ia lakeu ehke me na kiipehaku mahala o Koaiali Hale nei." ke ano o keu mau ule'oe Wt)ae nema nei i .na kaiiōka koikoi o ka Emepera?" ■Wahi a Petero ka Nui, - iaia no e kuiee ana ma ka aoao o ua kae'ae'a nei, me ka imoimo ena iho o na uiaka o ua Za nei.

ka Mea Kiekie ka Emepera. Ma ko lakou mau helehelena no hoi ke nana aku, oiai, ua nana mai lakeu ia'u me ka hōokae no keia wahi kulana haahaa loa. "Oialnonae, iwaena o na kumau ame na'liikea o ka papa eiua ma na hoailona ma Ko lakou mau aaho, ua nana mai kkou i.a'ū he hoaloha no la kou. Iwaena hoi o na'lii ame nī'iiikoa kiekie o ka Emepcra, ;ua noho mumule walemailakou me he mau kii leo ole la. Malia paha, no ko lakou hoihoi o!e ia'u no ko'u kulana, a pela au i kamailio ae la. he nema aku i kou mau kanaka koikoi. A ina ua hewa au ma ka'u mau olelo, e oluolu e kalaia mai kau kauwa ne'!" "Aele ee i hewa a ka Emepera e kaia aku ai ia ee, e kuu Weia! No ka mea, o ka ike like no ia i loa?. i ka Bmepera no kona mau kanaka koikoi e Hke me kou ike. | j "Aka nae, ua lawa no oe me ; kekahi healoha oi ae mamua o lakou, o ia no ka Emepen o Rusia neil" I "Me ka mahalo i kou klekie e ka Emepera, aeola meu loa oe, no ka mea, ua nana mai oe ' ia'u he hoaioha nou. Aka, he I wa no nae keīa no ka hana, a i. ua nieikaukau au no ka hana a me ka hooko anā aku, anol" . I , Weia! Aole anei be hopohopp iki iloko ou no ke;a hakskalua weliweli o keia ah ; ahi, mawaena ou keu mau hoa paio?" wahi a ka Emepera i ha wanawana iho ai 1 na pepeiao o ua kae'ae'a nei, ka mea nana i Bbokaka!a ae i na hulua-i e ua Bea Keokeo noho halekolowai nei o Polani, o ia nae kana i pane mai ai me na maka botea: . "B ka Emeperaf Ua like loa

jktia niEu oJ-elo.au i kaiiiaih'o mai ! Ia la'u, nie kou ke-na maoli ana | mai ,r-o ia'u e hoi heu i u i!cko o Ika epii o ko'u.makuah'ne i ole I ai e ike m,-.i i keia niau hana o ikeia ahi;»hi Nol ila, e lohe oe [ano m*i kuu waha ponoi aku ime ka ho.hewahewā ofe." I "Ac?e loa ia mea he heohew?le ma ko'u mau kapuai, aele hoi maluna o ko'u wahimoe a pau na Ta o ko'u ola ana. —"Nolaila, mai kamailio hou mai ia'u no»-ia mea, \e ka Emepera, aole hoi no na. ulia ame na haawina paoa e loaa ana ia'u a he wa keia no ka h*n?, a hfe me pono ke hooko kokewa ka hsna me ka hoololoiahili hou ole aku!"

I Me keia mau olelo oolea k !ua Koa Ki»i Puka Helu $ nei, ua huli aels oia ame ka Emepera a he!e ;ku !a me ka pupuku ana iho o kena mau kuemaka no ke!a m? u olelo na-na I hoohamau loa aku i kona kamailio hou ana mai i na olelo o kela ano i u ; koa oplo la. Eia nae, ua'minoaka malu iho la ua Enrepera nei iaia iho no kona l.c( hnk? mj.u;a, (so!e hoi he kin t koke iho oka huhu elike la me Ve Alii Kiekie M"azoni a feal ov. i ike nei i kona li!o ana i hoapaio no ua kae'ae'a nei a k kou) e ke Koa Kiai Puk-a Helu 6. Ua hete pe'oīei aka la laua no ke pakp'.-l'au a na lun'ekawai e kuku m-u kahi hoi a na meakaua e ahu snā'co kā lakou

nana a v/se pono ana i ka maikai a n-aikai o!e o ua mau rrea kaua la no ka hoohsrtaia aōa'ku e na moha hakakalua ma keia ahiahi a kakou.e kamaiiio ne'. I* laua nei e hel'e pololei aku nei -no u? pakM]kāirh\ k6 ikeīa" aku la na lun&kana-wai o na aoao a i e lolelole ana i na pahikaua na pu-panapana me ke akkhele loa no ka ponp ame 6a pomaikai o kela am« keia aoao pakahi.

Mahope o ko lakou nana akahele ana i ua mau mea kaua nei i hoomr kauk&uia me ke akahele loa, ua hooholo iho la lakou me ka lekahi, l e mau mēa kaua maikai wale no-lakou ■-'&pau eo ka bcoha.n»ia. tku ena moho-o na aoao a i e!ua me ka hoohalahaia o ; e. No keia oielo hoohoio a na lu nakanawai i haawi iho Id, ua haawi pu mai ia ka Emepera i kona mahalo no ua niau iunakanawai nei, mamuli o ko lakou eleu ame.ka i ka hana i haawiia aku ma ko lakou m?.u lima no ka hoeko ana aku.

Oiai hoi kt anaina i hamau iho ai rr.e ka hamuii u liilii wale no e loheia aku ana mai na wahi like o'e n-iai' o na mea apau e nōho ana nuiloko ouu hale hui la, mē'ka n:;ra pono ana rr a' ! maluna o na uk ho e ku sna me ka oni ole ma kahi fce e!ima ka puai mai kahi mai o ka Emepera arre nr. lunek, n, uai e kuku : ana ma ka ac?o o na pakaukau : o na meakaur. j i' Oiai na moho eko makaukau. ana me ka oni o!e, oia no ka wa o na lunakanawai i hele mai |ai e nana ike kulana ame ka hemahema o na moho, a ka Ha |ku Akake hoi ame ke Aii ko i Bur'zona e nana tna i ka laua mau moho ke Keikie-lii Hiki. . Pela no hoi ke Aliikoa Hukana e mil:kaa ;:i:a i ke Koa Kiai Puka Helu 6, kana, moho. Oiai nae, iloka o ia manawa hookahi, aia na maka o ke Keikīaiii Hīki i hele a noneneula i ka Inaina ke lehi rnau mai la malalo o kona tuau kuekuemaka i ua k;;e'at*a rci, a ke Aliikoa Hukana o liooponepono ana \ka aahvi eua Koa Kiai Puka Be!u 6 nei.

O Ia ka vm a m '"ei'.i '.i IJ.' jki nēi i i-i ae ai i kr> I.t -' i Ak - ke arre ke &L K^k 1 . Brzona me ?noc e mau maka* "Pehea la-i kela aabu maikai loa i ke! i w .hi ko-i ki i lapuwple a ka l;o.:k:aio nui wale' a'u i ifte ai?" "Aole ou koīeapa i t r. ej, oi*i n.a ka Emepera pnrjoi no i haawi aku ia l 'a kena aphi:," w?hi ? ka Haku Akake, a kn rßorizona i panai.kok*» mai -.ai'i j:na olelo hoekane a ua Keikialii j Hiki neīk- ■, '■ . | "Aole loa i kupono iki kou hoopuka ana i nu oie'o :no pelvpela no ke koa kia!' op'o, a'u e manaoio nei he oi ;ku kona maBmae i kou."

Naka ae la n" kwli o ua Keikialn Hiki nei me 'ka haikea a keokeo pu o kena helehe'ena i kona lohe pono āria ina o'elo a ka Haku. E a'o eku an? i-Ā* mai hoopuka hou oīa i kela mau olelo kupono ole iai?, o lilo oi's i mea lapuwale lon. Oi*i nae na hiohiona weli o ka hie'-e wa le e waiho wale mJ nna ro rr>a luoa-o kona mau hi<!.Mcna haku m?kuma ke nsna aku,■■■'k.ā mea hoi nana i hooh- mau ioa aku i ua keikialii nei.

"Oiai rae, o ua Koa Kiai Puka He!u 6 ne ; .' kn Bes | Keokeo o na- h-lokr']okowai o ;Polan ; , aole loa ia mau haawins !e ikeia aku ana maluna o kor-3 belehelena. Koe wale no na,minoaka wai pahe maa msu o.ke kaaaka u'i ka.mea .ikeia aku ana ma kona mau papalina. E.huike raai ana hoi i na hiohiona o.ke kauaka ko?, a kona m?u m'e ka peuiponi e nana oluolu ;ku ana"i ke'an'aina- h-alookoa. a'ke ATnkoa"īiukāna i iio mai ai i un 'Koa Kiai Puka Uelu 6 neīi u irehea kou kuiapa e kuu.kei ki i kau ike iho, aoie anei'hoi-e apoapo a !ele ino o k< u o li?"

"He o ia m&u no ko'n 'kulnnīi e kuu makua ma kā (;ih ;nct,| aole he wahi hepohopo iki o'u no ka h&I, ' t :u : rr,e naj Bea Eleele o Sr>r3;i ierc boro' nei." j "NaraJ.-nipf.lcha m.i ia oe e kuu ikeiki, a peia hoi e o!a mau loa ai ka wahi | a ua Aliikoa liukana rei i ru- ! ana malie ae aī. Mahope oka ike ana o- a lunskanav ai o na 'gcao a i''elua." aole he mau hemahema e: e o na moho, a ua hii 'aua ro ka hooko ?,na i ka ?sHke hakaka-lua no ka nalee a me ke ola. Oia ro ka wa oka Haku Akake sme Aiiikea K : ?- ikie Bur?zona i !a!ati a.ku -u i ke Eeikialii Hiki/ka laua meho no ke leahua h:kaka!iia iwpenakonu o ui nna poepoe nei. No ka mea, ua ma-ki.ia ua kahua nei iwaenakonu me ka lipine keokeo e. moe ana i ka akau a ika hema no ke kuiana ona moho kiki-pu, apeln hei

me ka rina poepee īwaenakonu 0 ke kulana o na moho hakakslua me ka pahīkaiia.. Xla haawi mai l'a hoi nalii a me naliikoa kiekie he nuu leo huro no ekoiu manaw.», e hoehppohano ;>na h«. i i ee Kei kiaHi Hiki. Eia aae, aole h.*a oia i h 'awi aku i wahi kunou, a i o!e he i i wahi ani peahl mai kea.i liaia ,alcu no keia m: u )<;o huro o kt | anaina nona. Aka, he kueo a he j haaheo kooa sr.c n«uia aka, Joiai no nae, o , na'liikoa haah. a ! apau, aolo loa } haawi'ku |i ko lakeu uiou huro r.o ujl ,Bea Hke'e vx\ 4 S. ih |b.ro ame kek?hj!j:r-u a!h kakui(kahi, r.o ka y«.\ nelio uu- , mu!e lakou no hoiho! o!e uo |ke Keikialii Hikl t:o kana nuu 1 i ?.! ■

ha!j« ē| iakou i kamaainn O. keii pu no hoi ka v, a o H Aiiikoi I-īukana ame Hiuip, h ukalip I.i kino o ua Koa Kiiai I'o He u ō.nei i aiakai ak|u u i ua kafc|.«e'a nei no ke kihua j ke Keikialii Hiki e kuku m : ana me kona mau lunakanawēti iloko onā leo huro o na'liikoa ame kekahi mai a,lii kaka.k«hji, a h ki i ka wa ei ijta Bea Keokep nei o na o PoUpi i ku iho ai mei kon-? mau ltjnakanawa' ma ka|ln he ei;ma kapuai maī ke i-iiki nji"ai, me kana mau | panai aloha pa no na leo huro| nona m© ka weleiau o kona lima akau, iai« i ljioopa ae ai ma kona mau lehe)ei)e me na minoaka n|ia koXsa m3U papalina e hoalii iha

an?.. ;77,7. '77777 -7777^77" 0 ia no ka wa a kekahi o na a!ii i olelo ae ai i, kona mau hoa, eiai lakou apau e kilo hi aku ana maluna o na | rr.oho jma naj manao pihoihoi: | I "O lke kulana ona moh-, he i i ! -ke ol!e ma ka ike a ko'u mau | makī*J No ka mea, ke īkenei !au i k£ kuoo a hoihoi oīe; o ke keikiaiii i ke koaopio kanaka iu'i, me he mea la he mau eneimi mua no paha laua, a | no ke ko* opio ae hoi, he lamaiama maikai krna mau helehelena ke nana aku, me na minoaka wai pahe <L kiiipohe mai la msluna 0 kona mau papa4ina nohea o ke kaiiaka u'i, ! nana a ke kilohi akij nei ?u i kkla koa opio wiwo o!e a'u 1 ike ele ai i kona lua, hē keonimank maopopo loa oia me k'ōna hoiiiio ana ina hana' weliwe!i ol keia po me he ipo la nā--lae la hoticeka"hi alii: ~""Kē ah'» la hoi?" I

■ ■"Mja kona helehelena koi kē nana isku, ame kela mau jminoaka e'Hekau'mai la maluni o kona ma!u papalina, he mauj hoike maopcj)po loa kela no ke eanaka kwa lola a wiwo o!e. Ua :ilo nae kei'a h|ana weliweli i mea minoaka.wale fto nana, elike jmf ka ipo e looha'i ana ika iplo. ''K=hu- hu," wahi a |cekahi a!li e noho keke iho snaj no ma kena roao oke alii mui nana kela rhau o!e!o e nema a'na ike kuiank o na moho, iaia li hoorna« mai; =':% "E Iminoaka ana ofa no kona honpni-i sme kana ipo e hioeheno aku a|i me ka poka kepau r ke Keikijaiii Jli.ki ma kona lae. 0 .keia sjnaoli_ ka mea polo ei, ?.oie o kaq oielo waiwai ole p hoonu'enu'a nei kela wahi kpa opie wale iho no." | I ab la hoi ke alii nana i kakelē Jriua mai i ua mau 'olelo la ;nokejla mau olelo welLwela a keia alii i ka i ana ae: | : A °le i pau