Ka Puuhonua o na Hawaii, Volume IV, Number 39, 28 September 1917 — HE MOOLELO HOONIUA PUU WAI No Ka Makaikiu Wela [ARTICLE]

HE MOOLELO HOONIUA PUU WAI No Ka Makaikiu Wela

KE AIWAiWA AME KE AillB ANANA 0 RUSIA 1« Kea Kinii'uka Helu Eone o fee Aioalil o ka Err;ojiei'fl P«tfyr» Ka Nai A I OLS : O KK KAIKAMAWINK Al.li ADHEAIBA () HAN A PE'fSROBOHO. MOKUIIA V. , "Aole au i makemake e hoopaapaa kakou maiuna o kei* kumuhana, aks, na ka hopena ona hana mawsena oke Ke ; - lualii Hiki en-.e ke Ke-- Ki&i Pfka Helu 6 e hoike 'māi i ka haina. "Oiai n&e, ma ka'u koho sku aia na hiohiona o ka r •kz'<U ] ma. ka aoao oka Bea E'ee'e o Scna Pt t<rcbcro nei, a o na uha laki oka lanakila, aiii.no ! a ma luna o ke koa. opio ka Be- Kr-: keo ona halekelele o IVlanil"

Ua helehou ae la na ■ oie!o a keia pee a ! ii i Ua rui Io?., f-b nae, ua okipuia iho h i k« w;> i makauk&u ai m< ho, cH no.nn a i tJir | waiho aku ai na na moho n;- e koho i ka laua ao o e n akempke ai, o ka akau paha, a i ele o ka hema paha, elike rre k>,-i\ : o ka iipine kfokeo e bu tn.. i Eia ri?.e, o ke Keikialīi Hik| no ka oiei mua e ke keho ans i kona aeao me ka !eo rūi koikoi no hoi imua o na iunakana\vsi; "E lawe ana au i ka aosp akau noV." , ——— Huli ae la na lunakanawai i ua Wela nei me keia mau olelo a o kou hoi e ke koaepio:" Wahi hoi a ua kae'ae'a r ei me ka minoaka "O ka aoao i kee iho !a, o ko*u ao; o ia me ka hoopaapaa o'e." "Mahalol" wahi a ke Aiiīke;. Hukana i panai koke mai ai. Oiai na moho haki.ka)ua i kwe ae ai i ko bua mau aoao, oiai hoi ke Keikiaiii Hiki ma ka aoao akau, a o ua Koa Ktai Pu ka Helu 6 nei hoi ma ka aoao hema. Ua hele mai la ka Eaiepera me na pu-panapena waha io'ea elua ma kona mau lima i mā ; kaukau no ka luai ana fki ijwj Elte*e ahaiolelo ole o ka nWle»' a ku iho la mawaena o na moho a i elua. I ka wa o ka Emepera i ku : iho ai iwaenakenu o na moho, o ia no ka wa i hoopihoihoi loa ia | aku ai ke anaina a ka meha'i, lai pu hoi nse ke anoano eehia j e noho alii ana mai o a o.' j O ia no ka wa a na moho i hele like mai'ai a ku iho la ma kahi he elua kepuai mai ka! Emepera aku, a ka Emepera hei i pe'a ae ai i keiia mau lima ma ! nauā o kona a!o me na pu-pema-pana, o ia hoi o kon* lima hema' i ke Keikialii Hiki, a o kona lima akau i ke Koa Kini Puka Helu 6. Ualalaumai la ke Keikialii Hiki i kana pu-panapana, ma ka lima hema'o ka Emepera a paa ae la iloko o ka poho o kona Hma me kona kunoū ole aku imua o ka Emepera, oiai na ku'i o kona niho e upiki ana i kona mau lehelehe me he kanaka k-ili la. Oiai nae ka Emeper.s i minoak» iki iho ai, oiai, ua m-iopoyo no iaia ka' inaina o ke Keikialii nona. A Wela hoi ka kakou Koa Kiai Puka Helu 6< lalau malie aku ai i kana pu pana-' pana me kt kulou haahaa ana tho imua o ka Bmepera, a ku

iae !a.oi* ?. poloiei nr,e kana ilio buiu Sus : a iieko o ka peho o kona mau Ana lunakanawai hoi o na i je'ua i htJe mai aie lululima j rne n;i moho hakakaiua ilokō o na puiii aioha pumehana ana a ■ ke Aliike a hoi i hawajn&wsr:& malu iho ai iua kae'ae'a nei. v "E maks?ls Fo? ro-u ihoe kutj keiki, ik» rok;. ki polotei a ke KeikMnH''i-\" "Mai .h' pol.opi no'u nona, na'u e so£io isia ia mea he kiki-

ipu ana," w?hi a ua Koa Kiai Pika He!u 6 nei ma na pepeiao o kona makua ma -ka oihana. Oiai hol na lunakanawai o na aene a i eiua i haalele mai ai > (ua moh'o nei iloko o na hoo I ponopono ans a- ka Emepera, a } .- ku 1* boi no kahi i hookaa- ! waleia. no Inkou ma ka aoao o na pakaukau e waiho ana o na me'kaoH. Oks Htrepera kr< hope ?oa i )'.ilul ma pu si me ua mau moho nc! e h .kf pono aku ana.kekahi m&lnna o kekahi me he msu liom; K-e ahiu la. •

I k', y< 11 sna o ka luiulima p'eha ka Eaiēpera me ua" mau moho ne : , o ia no ka wa a ua Koa Ki;;i PuKa īīe'u 6 nei ii |tal u rlu b\ i ka I'ma o ke j I Tveil:ir!u Hiki no 'ka lululima fia nF,c. k-i!i aku la ua kei j I<iy'ii nei i kena !ima me ka lu iilu'li pu ;sna mai hoi o-kenn-poo frte he mea I.;, e hoole mai ana i kei? maiwo o ke Kea Eisi Pukn Heiu <5. O keia ka mea'' nana i ae i ka iila inainīi ma na ame ii?r papilina o ua Bea Keokeō nei o na halokolokowai o i Polani, a na huaolelo hoi i puka mai_o_.iia'lii. a. me kekahi mau alii e ae ī ka iula ole o keia mau hana a ke Keikialii Hiki. O ia no ka ke Aliikoa Bvrzona i olelo ae ai i ka Haku Akake me ka leo lirwanawana: "O na maka o kela Koa Kiai Puka Helu 6, ua hoohalike fiku au i ko laua ikaika 'u'me, me ka ikaika ume o ka msgeneti i na mea kaumaha hiki i kona ika!ika ke hapāi mawaena o ka Jewa r me ka honua, he'hoihoi kofia kulana ame ka hiehie i loaa ole i na alīikoa koikoi o ka Eme pers. O ke- Keikialu Hiki hoi, he mau maka ;j kona no ke kaua' haulehla, a'u hoi e hopoh'6po e wale mai nēi no noa?." "O ka'u hoomaopopo no ia, hē kanaka make ke keikialii imua o kona hoa paio, a i oi loa sku hoi o ko'u hilahila i ka kaua moho, o ia no kona hoole ana eku la i ka luluh'ma aloha pu ana me kela koa opio pna rula o loko o ka oihaiiakaua," wahi a ka Haku Akake, me ka ihoomaku'e a r a iho o kena mau kuemaka o ua Haku nei. A ke Aliikoa Kiekie Bur:zon? hoi i kamailio hou mai ai: "Ao!e paha o oe wale no ka hilahila e kuu haku, aka, owau pu kek,-hi ma ia haawina, a'u e kakoo !oa nei i ke kukala a ka Emepera, no ka hoopau loa ana i keia Keikialii Hiki maī kcr,a kulana aliikoa k'ekie ae, ke ole n?e oia e halawai me ka make i keia ahiahi, apela pu hoi nie ko laua mau hoa mai ko taua mau kulana ae mai ke aloalii mai. O ko kaua manao like no ia, 3 i! hoi e ahewa loa nei i Ke'hi fL;eR!e Mazoni t kona lele kamako ana aku nei a kpmo pu mai nei ilokoo keii hana e hoohaahaa loa ia ai oia. . "5e nana aku nei au iaia ma ke ano he enemi oia no'u!" \vahi a ka'Haku Akake i kamailio

lae ai,jrx.ko iaua hoop;:u Joa ana eku ika rocrco heu ana aku no ia mea. No ka mea,' o keia wa a ka Emepeni e o.'o &na i na' moho hakakalua me keia r*vßU olelo kuio, oiai lauae ku ana imua o ke alo oka Emtpera me ka oni ole. hoemanao e na Keonim;:na! Ua heea mai la kakou i ka man-awa ai keia hana wehweli. Maluna pakahi iho oko oukou hokua ke ko'iko'i oks hoekoia ana o keia hana. Nolaila, ehoolohe e nai keonim;>nn. E hoohuli-kua r.ku

ana au ia oiua. ■'I ko'n wa e helu aku ai a pi ha ka umikumamalima kapuai 0 ia ko elua \va e huli like mai ai e *'ki" a i ole ia, e "ki" mai no i ka wa e vke oie mai ana ke kahi i kekahi. No ka mea, aoie loa e kaupj-leni3M aku ana olua ma ia mea. "Aka, e imi olua i ahhele oi ae no 'ka o kekahi ma[una o kek&hH' O ka'u wa!e no 1 i makemake o la. ko olua | hoeko ana iks w;, ?'u e k<shea

aku ai e 'k:Yo I!0 ' k° eiua wa eki ai rne te kali t-]e iho. Ua -maepopo ?ku la -p&h'a ia olua na ho;-krka,a kaiEir.epf-ra,-e na t?" Ua kunei' ! ke m?i !a ua m? u moho t:ei. Nc I ?ik\ ua hoohuli kua ae la k:i Ti,ri-Ffra i ua mau moho rei, rrc- i n makohu a mn |in; a ali&.u eku ana i ! rrr rre ka eni e'.e. I keia wa ake an&ina holeokoa i kuku se si i!ura me ke pihoihoi lua eie, oi&i hoi na mea kani e hee.'e rr»s)ie sns, e heo lalelale m;i ana i na manao koa a wiwo eie vlcko o ks puuwai o na moho. Ua mai h ka Em€pera e helu, oiai na moho e he!e malie ana imua ma ka a ma ka hema e!;ke me ke ka'i ana ako hua mau we'wi e me ka helu ana a ka Eir,epera, iaia e nee mau ana i hope i kela a me keia h«l'j ans a E;7)?pera lal ■ ■ Nolai!'), i ka wa a ka Kmeprr* i hoof.uk ; ae ai ika he!u hopē loa, a o ?a hoi ka piha ana o umikumamal : ma 'kapuai ke kaawale mav?aena o na moho ma ka L-ina pololei o ka iipine keokeo; pela hoi ka o ka Emepera mai ke kikowaena mai 0 na mohoi O ia no ka wa a ka Ewepera i mai ai me ka leo nui moakaka: . "Makaukau—u---ki!" I ka puka ;na no o na huaolelo 'ki'a ka Emepera, o ia no ka wa i ikeia aku ai o ke Kei kialii Iliki me ka eleu nui i huli mai ai e ki i kona hoa paio. _ Aka, m?.mua oke kani ana mai o kana pu, a oiai hoi, aole 1 huli puno mai ua keikialii la; ua loaa e aku la ke kuekue o kona limaak; u a hulapu ka poka ki pololei a ke Puka He!u 6 momua o ka poholima oua keikialii nei, no ka mea, aole i huli mai ua koa opio ia elike me ka ke keikiahi i hana ai. . Aka, i kela puka ana ro oka huaolelo ki a kEmepera, o ka wa no ia a ua Wela n£i ī hapai ae ai i kana pu-pan&pana me ka hikiwawe loa, he olapa ana na ke ke ahi pme ke poha ;uia | a ka ieo o ka pu-panapana :■«, ua ! kac\e'a nti, o ke ku keke „ku la uo ia oua keikialii nei* ma kahi i hoike nvut ia cr nei i ka poka ki poleiei aka Bea Ktokeo ona h«Iokok-kowai o Pclani. Ua pahen o ,-ku la krna pu mai.kon» lima aku a waiho 1 ana ilalo o ka papahele. Ua ikeia <?ku la no hei ka hikak. atu «ku o ua KeikiaLii Hiki r.ei, cm e puliki ana i kona lim..a!<au : 1 ele ka pulima o kona kuka \\ h, ukae i ke, koko,

f : o k<* re o kona msu maka, na 'o'-n jla oia iluna b ka p;»ppheie, ka 1 mea hoi nana i hoepaiakuli «e- -•; ia loko o i;a Ha'e Roia!a hei • na leo hvro o •na'lii'koa • ame kekahi rrau ;>ln' k-ka;kfchi me ko i&k.u hcobt. [.•_ ; r a i.e hoi rre ka leo nui ikail. i i kele. mau mepunaelele» . - "L'a hauie! Ua iiaulehia kBea Eleele o, San,i Pelci\b-iv nei i ka Bea Keokeo i; na h..!< - kolowai o Poiaa'." j , I kela wa no hoi i puana ilie ae ai ka Hakualii Ilob-aa Is:vino, ka mea m.n:< o'elo nema ina moho a i ike mua ?ie nei me n'&u o ! c»o iLi. I - 1-_> . . •' '

ikalokalo: "E-hoom : aikaiia n.a L«mi K>;ekīe Loa, r.o ka tr,e&, i>a heoianeikila mai oe i ke koa opie wiwoole maluna o kena ' enemi ka heiu ekahi o na hana hookahe koko o keia aīiiahi. E heomau'a aku hoi maluna ona ko lanakila no kona I oa j.a : o i koe I aku >:a n:,su o ka mea haakei a haāheo." O keia mau !ec h..r> f koa haahaa ame • kffk<uSt m u ali> kakaikihi no n-i inoi kapi - kapa o ua mau m"-fo 'ifk<»ka'ua nei mahope o ke K<-.? Kl;j"FuV.' Helu 6, na Hīo loa ia i m'e:? ro na'lii ko'iko'i ?.me na'iiikn-i JkVkie i holo mahope o ke K(.iki;.li'. Hiki e heokueknep; K -mjī ai me ka piha lili a 'hww*! O ia no nae ka HV uj!;i R- - ta Is : vino i kamaiiio : e ai i kei?. mau e.lelo inrud 6 k-::na mpu hea e noho pu ana i ka wa i ku ?i ki !ima o ke Keiklahi--Hrk» i k-fi j poka ?.hailono ofe ke Ko--Kiai Puka Helu 6 i ka i ana aku: "O keia ka heiu ekahi o os hakakalua kikipu a'u i ikeia ?X7 kona luaole! No ka me?, ua liio ka ike arre ka eleu o ke Kei kiaiii Hiki a'u i ikemaka ai i mea ole loa i ka ike kipu pololei o kela i hui puia hoi me ka eleu a hikiwāwe lo* o kona Jima ma ks lawe lawe ana i keia mea he..pu ■p-m pana, me he mea kn ho', 0 k .n.-> hana mau is. LJa hele kon m,'U i?crsH ma j kaukau loa i ka lawelavve ai)-j i keia meakaua, e hapai kokeia ae ai maluna o kekahi kuiana kiekie iioko o ka oihanai" 4 *He oi'aio hoi ia e kuu haku!" wahi a kekahi o na'lii e nohopu ana no me ua hakuahi nei, oiai no oia i hoomau mai ai j kana kamailio ana: "O kou man£o, o ko'u no ia. No ka mea, o ke kuiana kikipu o keia koa opio, he kekaikahi loa ka poe i loaa. ke haaheo a hanohano maoii no kana ki ana, : o ka'u wahi ahewa wale ro iaia o ia kona hoopo!o!ei oie an'a i kana poka ma ka lae o kela Kei kialii Hiki, i mea e a'oia ai na liikoa kiekie apau, ; e mslama i na koa haahaa me ke aioh.a, e !ike me kona mala-ma an.i i ka hanehano i hoakafe-, ak- maluna ona." <c O kaua waiq np p-ha i ko kaua manael" i pan,;j mai ai ka H;.kunlii Isivino, r"o kei n ea, ke ike aku nei au i ko u I mau hoa e noneho mai ni", .na I ka lili ame k,i huvsihuwa ikko o.lakou no ke koa epio." \ "M> lakou n'o !ce !.-.kcu manao h ; bh'la ; ir re Lua /o! hoi ko kaua manu-; ma! vpc a-ke' koa opio. He fco kahi nae a'u fnoho e ; e; n.i ke koa opio a ltaih\ o ia no ko A?n M??oni ka ! l|e-a o ;j,- P ..0..kaua." '=1 "Aole loa ko'u nooaoo!

■lai|» "ka pakalaki mua |oa ma. ko kkj.u roao, pela no atjanei e haukhia ai ka ike ame ka ikaika o ke Alii Mazoni i keia ahiahi, nrfe ka iilo pu ana ; hoi o *ona. akamai i mea oie loa." ' tja hooki iho la na papalen aha a ha mau alii nei me ha hio hlona iiauoli maluna o kq', r laua ; mau he'ehelen-' i ko wa ike ~ku "i ka hina sna , iho o ke iit;i H-ki ilun-i o papahelpi, oiai hoi na mea bpau i noho iho ai ilaio me ka li'a anu maeelei o ka weliweli mahope iho o k». hookiia ana iho.o na leo huijo.no ke Koa Kiai | Puka Heiu 6. ■ oiUa noho iho ia ke anaina

mai opome ka hakamu eehia i i>o ka |tnanao maoli no o .kekahi j hapa q ke anaina ua maljce, ke Seikia3ii Hiki, oiai'no nae, i ke■a wa <i ke Keikiaiii Hiki|i hin i iho; ai, o ia no ka wa a ua We!o nei j huli mai ai e na'na'i kr-| np ho?i paio me kahi minoaka el oo&.!ii lho ana ma kona mau pa- j pJ.r- J ' J | oiei oia eku malie: ana mekajonio!e. j mai la n*e na_Jiioaka-! nawai o ua keikialii nei a'me nal kauwa a kaikai aku Ia i ke Kei- ' kiwlii feiki no kshi i hookaawa-! ld"a n-jna sme ke Keikialii M.i/Ih^ei.;; I;T ■ ;' : ; vVr T ■ ■ '•■•"■' ;: 'ī^ Uh aku Ia ua ne; maklo o na lawelawe ana a ] ::qna riau kauka ponoi, iaia nae| e waihjo mauie ia ka āh.i < makG,|oia ka wa i ikeia iho ai j konn vj/ahi iku ai i ka poka a ua Weia nei. Ua ieu mai mahope.o kekue-kueiima-a--hu?,'i mamua o| ka po holima, ua hele ia wahi a| welu\velu I iiii. Oia no nae ka na k/iukajī hoike ae ai elike me ke:a: . Vv : ; ';■ "E |hooha!aia ana e ke Keikiali- Ī-Lki he mau la ka loiiii ma- . iuna o kahi moe no keia pihkia i loa.a iaia, nae e po'no ana I kj wa r.uC i pohala a; ai ke! Keiki:jl i Hiki mai kona waihoJ a niau|e ana, ua noke ae la oia 1 ka haihiii i ke Koa Kiai Puka j) me na olelo ino like ole i he nui. ' \\,: - -; Ua ike pu ae la no hoi oia i ke kuku mai o kanaka ame na kiuka ma kona aoao, a kamailio ee Ih: ■' "Hjs makemake loa no au e ike akju i kela puaa lapu<va!e o na kumau oka Emepera, i I pahu aku ai au i ka'u paiii oiiuaj ka aoao o kona puuwai a| inu akju hoi au i kona jkoko ej like a|e ka inu ana o poka; iokoiqo o ka pakalaki i kb'u ko-. ko a Ipomaaliiiia ae hoi ko'uwele ipaina nona." 0 keia mau olelo uluahewa ' n °e ajua Keikialii Hiki nei, aole ba iaji paneia iho e kona mau kauM, no ka mea, ua maōpopo' no ia jbkou kela mau ole o a k$ ' Ua ulu wale mai no a uiamuii o na maoao olalau o ka inainn i loaa iaia no ke koa op'o hnakila. Ika loaa ana aku nae o keia lono ike an< ina no kx p: ikia ole oke ola o ee Kei kwlii Htki, e ioaa ana no iaia he palekana ana mahopeaku, a ua h; ohauoh loaia ae a au'iii *uie Kii ikoi e painuu ana i ua keisiiiu nei. , Ike Alii iMaioni e kaii ana ka hoea mu o kona manawa e ku ai m hele aku Ia oi;i e nana i ka ke keikial:.