Ka Puuhonua o na Hawaii, Volume IV, Number 43, 26 October 1917 — HE MOOLELO HOONIUA PUU WAI No Ka Makaikiu Wela [ARTICLE]

HE MOOLELO HOONIUA PUU WAI No Ka Makaikiu Wela

KE ĀIWilWA AME KK A1 iI BAN>NA o RUBIA Ke Kon Kiai Puka Helu- Eoiie ff ke Aloalii o ka Eiriepera Petero Ks Kui A I OL» : O Kifi KAIKAMAHINE Alil ADa&AlSA 0 8ANA FBTBBOBORO. MOKUKA V.. I keia hooki ana ibo o ka olelo a ka Bmepera, o ka wa no ia i ikeia aku ai i ka oi!i an?. mai o ke A!ii M&zon ; ire ks bele o kona m.- u maka a Ii!o i

ke kua me ka hiena launa c!e; ka mea hei mna i hcoweliwt-.li aku ike j naina ho!c oV: no keia kul na ahiu oke Aiii Mazoni. * Oiai nse i kela wa, aia ka H kualii Akake zrr,e ke Aliikea Kiekie Ei;r : rcra ke ukali mai lā mahope ona me na . kainawawae awiw), o ia he; ka ka H;>kualii Ivizoni i kamailio ; e hi : kona inan hoa me ky haalulo iki ana iho o kona lehelehn: "Aole au i ike.i kekahi hienn i weliweli maluna o ke /»lii Ma zoni mamui āku nei"elike la rr,e keia a'u e ike nei i &hi- lv. He kupaianaha maoli kna!" "I ke aha hoi?" wahi kekahi o kona mau hoa. "Kal Ua like loa oia me kekekahi liena hae ahiu o m waoakua kant ka o!e," w?hi hoii s ua alii piha nema nui wa)e r.(i. 4t O, ka kakou ike hke ro !3, me he mea la ka hoi, ua enemi mua no oia i ke koa epio lanakila?"

"Pela no ko'u ike. He £no hepohepo no au i fee koa cf ; o me ke alii, ēia nae.hoi, kg,minoaka mai !a oiā i ke aliil 'He koa oaaoli no kena ano, aole wahi mea a maka'u iki iloko onr ," wahi a ua Hakuaiii Jz'voni nr i ia lakou i nana aku ai i oa Ko» Kial Puka Helu 6 nei i ke ku mai i*ie kena mau lunaksnawai mahope iho o ka hooki ana o ka Emepera i kana msu olelo. Oiai hoi ua* Koa Kiai Pika Helu 6 nei i huli mai ai e n&na i na h ona hiena o ke Alii Mazoni me na minoaka ma kona mau papalina, elike me ka'ike ? ka Hakualii Izivoni oi?i ua a!ii la ame ko lakou mau lunakanawai i komo mai ai i ka rinahakaka. O ka manawa no ia a ke Aliikoa Hukana i hawanawana malu iho ai ma na pepeiao o u.a Bea Keokeo nei o .na halokolekowai o Polani: kuu keikil E makaala ioa oe nona, o lilo auanei ee i luahi na kona mau manao ina- • . 9t īna. u Mai hopohopo oe nooa sme kona mau maka hiena o ke kanaka make." O ka pau loa iho la no ia o ke kamailio ana a ke Aliikoa Hu-1 kana, no ka mea, ua kamailioia' aku keia mau elelo ae la me ka leo akaaka e ua Koa Kiai Puka, Helu 6 neī, oiai no nae na minoaka hoomahie e hoalii ana ma luna okona mau papah'na. O ia ka ua Aliikoa Hukana nei i namunamu liilii iho ai oia wale no; "He lua ole kona wiwo ole! He moi maoli no oia no na melalakila." 0 keia pu no hoi k<v manawa a ka i kahea mai ai no ka liuliu ana o ua mau moho net no ko laua vva o ka hana, a oiai hoi na lunakanawai o na aoao eJua e lululima ana me ka

|.. akou mau moho, me ka haawi |pu asia hoi ina ole'o heoV'-,. ;- v ' ■'.■ .' V'; ":./ iho o ka loaa ana'ku o k.! ke Al;i Mazoni 'pahikaua mai ka Hmepera aku, ua kama--11 io m&i Ta oia me ka leo nui hoo kano i ka i ana mai: "O ka c.0i.0 hema ko'u, oka īono akau ko keia wahi koa!" Ano kuha'u iho Ia nae ka Emepera no keia koho ana mai la o ke a!ii i ka o ke koa opio, na ui aku la oia imua o fca Bea Keokeo o na hālekoiokowai o Polani: "Pehea keu mana® no -keia hoololi sna mai la a ke alii i na aoao o oukou?" ■*-■'. ! "O ka aoao iho la i kee, o ko'u aeao ia me ka hoohalahala o!e,"'i pane koke mai ai ua Koa Kiai Puks He'u 6 nei.

Ua hoopukaia mai keia mau o'e'o eua kae'ee'a- nei imua o !<-' Ētrepera me ka.!eo akahele i •c.;wiliifi neTia minoaka oluolu, ka mea hoi nana i hoopiena loa e-ku i k.e Aiii Mszoni ma ka hema a oke Koa Kiai Puka Helu 6 hei ma ka aoaoakau, ua hoakalw pokole mai'ia ka Emeptra mma o hua a i mai la: ' "Ua m. opepo no ia olua k'a hct:er;a e !o?.a m£'i ana no keia hana, nelai'n, me ofua pu no ke a'eha." Kur.O!.; !:ke msi la ua msu moh'- r(i me ka ' lululima nloha pn ana me ka Emepcra, a hooka?wē:le ae la l?.ua i ko-wa mawaena o-laua. U-j nee ae )a hoi ka Emepera a k:a mawaheo ka rinahakaka, ua ku ik-i iho Is oia a li'ufi'u, ua kehea mai !a oia me ka ieo nui mo;k«rk:i: "M'-kaukau—" O keia no ka manawa a ua mau moho nei i hapai like ae a ikā I£ua mtu pahikaua a kaa maluna se oko laua mau peo, me ka paa like ana ae hoi o ko :laua msu Jima hema ika we!elau o na pahikaua a laua.

Oiai i kela manawa hoekahi no, aia ko iaua mau maka ke hppono Ja me ka hulili, maluna o kekahi me he m; u bea ahiu pololi la, ka piea hoi nana i ioa aku i ke an&ina holeokoa me ka weliweli ia ilihia nui. Ia wa hookahi no hoi i hoohamau puia aku ai ka ieo hone o na meakani oii e houhene maiie mai ana ma kekahi aoao o ka Haiehui Roiala, no ka mea, ua maopopo loa ia lakeu ka hopena e loaa ana ike Koa Kia[ Puka Helu 6 ma keia hana ana, oia hoi kona halawai ana mei ka make. . I Aka, iloko oka hookukule aj me ka pihoihoi nui oke anaina holoekoa, ua hoopuiwa ia ae Ja Lakou i ke poha hou ana mai o ka leo nui ko'iko'i o ka Emepera: Ano—— "Hoomaka!" Okawano ;a i huila ae ai ka pahikaua a ua mau moho nei ire ka hikiwawe loa, me he imo ana !a na ka maka. Aa'ia hoi ke pu-ko la mamua o ko laua mau aioka laua mau pahikaua me na huna ahikila e'oeoaka a'e.ana ma o a maanei o laua ehke me ka ikaika e hoohanaia ana e ko 1 iaua olona ame na aahuki.

Ua like hoi ke V ame ka pi napinei o ke koekeeīe ana o ka laua mao pehikaua i kela wa a laua e heu la, hili la, ame ka pa!e an»; me be kani kapalili ana oke kuahao a ke kanakahamare ī kooa wa e hiliawiwi ai i kona han»ere ku'iheo.

O ka wa mua loa no hoi keia a kela anai&a holookoa i ike kumaka aī ieka ike kakapahi o na aoao a i elua. Oiai, he lohe pepeiao wale no ko ka hapanui r,o ke Alii M? zoni e kaulana ana i'oko oin mau makahiki i hsla r.ku } no a ike maka.

i Oral nae i kela wa a lakeu e i.nan'a la, ke ike aku la lakou i ke alii e hoao mau &na e loaa ofe i ke Eoa Kiai Puka Helu 6 he manswa nona e pale se ai i na haunapahi alapine a : ua Bea Elee'e Hapauea nei o Sana Peteroborō. :

Eia nae, e hoohoka mauia ana kana m?u haunapahi pa[aualelo: : No ka mea. ē halawai mau ana lakou me kaWaksp33, a he papa'īnihomole ka i'a e hoi mau akn ai kana haunapah?.

Oiai ka haunapahf aua alij nei e halawai mau ana me na noeau a ke koa Kiai P.uka Helu 6, me ka panaipuia aea aku he mau minoaka p#»henehene, ka mea-hoi nana i booi loa ge tka piena o ua Mazoni nei.

No ia mea, ua haawipau mai la ua Alii Mazcni nei i kona ikaika ame kona akamai no kona lanakiia o ke koa opio, ke kf heawai la nse ka hou ma o a mn2rei o kona kino.

Oiai, sia ke okuku se !a imua o kona ,noont:o kana'mau olelo i hoopuka rku ; i imua o kona man ukali e-me kona mau kana|ka lawelawe ma keia ahiahi hōo kahi no e ka hai.kakā': ■ .■ "-..■ t - .' "Na'u c.uarei e a'o aku iaia ia mea he k; k-apahi,- a'u hoi e haawi aktr ai i kona poo i makana i kela Einepera!" Eia nae, l- e hoomaopopo la oia elike rre ka ke anaina ho!o--okoa e hoomaopopo mai .laj.ua liio kona ike ame kona akamai i mea ole ioa imua o ke Koa Kiai Puka Helu 6 e pale mai la i kana mau h: unapahi ap; u.

No ka mea, ke ike iaia aku la ua Mazon] nei e lele mai ana imua a e emi ak;u ana hoi i hope me ka huila mau sna ae hoi o kana pahikaua iloko o ka poho o kona Hmaakau.

No ke Koa Kiaī Puka Hela 6 hoi, f.ole loa i ikeia aku, ua ano e ae kona o ke ku ana ma kona soao o ka rin;ihak*ka, oiai nae, he wahi nee iki wale aku no imua, a he mai hoi i hope me ka hiehie nui. O ia no hoi ki ka Hakuaiii Izivon' i olelo ae ai: "O ka ike o ke koa opio, aole loa ia i loaa aku i ke Alii Mazonil No ka mea, ke ike aku nei au i ka hah'au hewa o kana pahikaua." I Eia hoi ka ka Eroēpera i olelo ae ai iaia i hele aku ai a hui me ka Haku Akake ame ke Aliikoa Burjzona e ku mamao mai ana mal iaia aku, elike no, hoi me ke Aliikoa Hukana ame Hiuka ke kanaka opio ma ko laua wahi e ku ana: "Ke ike aku nei au i ke Alii Mszoni o Tua, ua makaukau loa oia e poholo aku iloko o na maiuu loloa o .ka Bea Keokeo o na halokolokowai o Polani, e haehaeia ae m oia a li!o i mea olel" Aole i pane mai ka Haku Akake no keia mau olelo a ka Emepera i kamaiiio akii la ia iaua, aka, ua minoaka wale iho la no oia. Oiai nae, o ke Aliikoa Pukaa Bur'zonao ia ka o laua i .kamailio mai ma ke srio hoomākeaka, noe ka mau no nse 0 ka hapono ana o ko laua nnu maka maluna o na moho: : "O na l'o elemakule, he ?no pu-pu loa hkou ke hcx huihuiia ae me na lio opiopio i a'o pono ia." Lo'ulo'u iho la k:i a-ka a ua elemaku'e Emepera nei, iai i i aku ;ū ī ke Aliikoa Bu r ; zona: ''lla ]<e Alii Mazoni 1 ka ikaika spr.u o Rosia ne', o ia kauliuia n.u\ u.\ VIo j jrea hoohi'ahilAia inuia o kek;>hi wahi ko* haahaa wale Iho no." Me keia imu olelo a ua Eme

!pera rei i hoi hou aku ai oīa 'nn kena maWo o ■ vha h.ikaka. .."^l.-"'■"* ! Ua aneane e pīha •• eka h-.p; - ' ! faa hora o keia pa.io sr.ri j, ua J mau nloho nei me ka a hoomaha o!e, o ia no ka' nf:na - 1 'wa i'loheia-nk'u ai ka lfo nui' moakaka o ke Kok K:&i Puk- ■ Helu 6i ke pnha ana ae iloko o' ke kani oeoe o ka metr:!Ek !? o| ka laua mau pali>ka.'ua e kdekce-j le mau la i ka olelo' ana m- i: ,f E ke Alii Mazoni, e hnonunui ika ike o kou mau maka, i baa kahi m..kana ia ceo'na'hu-| iu apiipii oka huelo o ka Bea j Eeokdb noho o na ' halokoloko-| wai o Polani!" ■■ '] "E ka hupo,- e lawe aku i keia; no kou flahu ana iho i kumu I 0 kou a!e!o elike me kau m«u olelo." O ka wa no ia o tn Ahi Mazoni nei*i !ele mai. ai me ka mama loa maluna oua Hoa Kiai Puka Helu 6 nei me ka hu o ka makani i hoololi ae ai oia i kana pahi a hoopololoi mai la i .ke kania-i o ke koa opio. O keia kulana kakele pahi kaua hikiwawe loa a ua Ahi Mazoni nei, ua hoopuiwp loa aku ia ke anaina holookoa mao kena iikeioa me kekīhi ij'pibulu ahiu. Iloko o kona moeuhane mua ole, ua hoea mai iā manawa o kana m&u olelo he. ino o ka haahaa e a'o iho ai iaia no ka lawe ana feku i ke peo o ua koa opio la a haawi aku ika Emepera. Oia ho>: | Iloko pu no o kela wa a ua Alii Mazoni nei i lele m?>i ai me ka mama loa, o ia no ka wa a ua koa opio nei i pale ae ai ika haunapahi makapa.H oka peuwai eleeie aua Alii": Mazoni nei me ka e!eu a akt mai lua ole. Ia wa hookahi no hoi i k?i i mai ai.ua koa opio nei i ka pshikaua a ua alii nei mai konn lima mai a lilo mai la i>ia me k- lilo ena oka pr»h a ke Keikiahi Malone. i No ka puliki loa o ua alii nei 1 kuau o kana pahikaua, ua ka-ia ee la oia a ano hikaka i ka wa a ke Koa Ki:ii Poka Heiu 6 i owili ae ai a kaili ' mai !al i'kana pahikaua a lele ana" iwa- i ho o ka rinahakak-c!, me ka loaa j pu ana aku hoi o kona aoao he-i ima i kekahi hauna ikaika loa a ua koa opio nei ma ka y<ahhaiaha o kana pahikaua i oi papa!ua aku i ka mea i haawiia aku i ke Keikialii Malone me ia haawir a hookahi. Ma ka oleloia, ua ie!e ae ke Aiii Mazoni iiuna me ka uwo pu ana ae me he lionawahine la, a haule iho la iluna o ka papahele a waiho a make aku la me ka onio!et oiai kena hanuua hele a

pilipu, me ka hua'i pu ana mai o ke koko mai kona waha maia me kona mau pukaihu mai. O keia ka mea nana i hoopaiakuli hou ae ia loko o ka Ro ;ala Haie me na leo huro o ke anaina; i panai puia mai boi e ka ieo maokioki o na meakani

no ka hāulehia ana o ke Aii Mazoni ike Ki<ii Puka' Helu 6, ao ia ka ka Hākualii Robata Izivoni i heeho malie ae. ai me ka leo hauoli, ktla pvlia nema nui wa?e o Kh\} i ka i ana ae: ' | "Ua hau'e! Ua hau'ehia aku la ke Alii Kiekie Ms2';ni o Tu;i i ke Koa Kia : Puka He!u 6 o ko ke alii mau koa kumau po ka wa mua loa," 1 ' 0 ia oo ka ipaniawa o na uka- ; li o ke Alii Mijuoni i puka mai ai.a hapai ae la kona kii}o no ioko o kona keena. Ua *ianj& iho ia na kauka a hoike ae \ |a 4akou ike» he NpWkn īoa fo ke alii kuhna, e 'ma'opopo •; kctu ho[>ena. j '.! V

:ī ka lona ana aku o ka lohe .5 ke ; «ijiiiina no keia kulana tupi!;kii ii loaa aku i ke'ah'i.ua hoo ;ki puia iho la na leo huro a k( e '\vale no na leo hoene o na mea - leani. ■ ■.■■ '■ ' Ia wa pu no hoi i hele mai rna lunakanawai o na aoao aj ; ,e'ua aj haawi aku la i na| lulu-j i hma pu ana me ke Koa; Kiai j , Puka Helu 6, ka Bea Keokeo o . ;na o Polani. ( O ia h~i ka m?nawa skn Eipp-' ' P cra i |he!e mai ai aku i|I)o la •ma kai aoao o ua koa opio rei, i a hookau ae la i kona lima ma I kona .poohiwi me ka pane ana . ihu me keia mau olelo: | i "E , Wein! Ua hooia piai oe | imua o ka Emepera i ka 'luaole ja kamahao o kou ike i ka! lawellawe ina mea kaua, ino ka I mea, ua lilo ka ike a me ka ikaiika oha kanaka kaulana loa o Sana P€terobo nei i mea <ple loa .■ ia oe. A oiaka ka Emepera e kaena nei nou, o oe ke kanaka opio kaulana loa o Rt sia koa nei a'puni, a iwaena no hoi ona t?jiusani ona tausani! o na koa oka Emepera."' j | Aole i pa'u