Ka Puuhonua o na Hawaii, Volume IV, Number 48, 30 November 1917 — HE MOOLELO HOONIUA PUU WAI No Ka Makaikiu Wela [ARTICLE]

HE MOOLELO HOONIUA PU U WAI No Ka Makaikiu Wela

KE AIWAIWA AM E K K A.!!I K AN'ANA o Ul SIA Ee Koa, Kiai l'nka Jlei:i Koi;r - o Alni'.lii n I'a Eni'pi-iM { <'f.cnv JC;i Nui :- A I OLE : o kk KAIKA.MA'.'I>;]•:; AF 11 AI>HKAiSA <) SANA PETK1U)H01:().

MOKUMA Y. "No ka mea, aia ka lihii iīoko ona kahi i n ' o ai nr> ka • h 1 lealea e haa\vi:a aku arr- : o kana Wel i i kiihi r;ui o n?. neneahiu hoomak- leho. o S na p. tcroboro, Qia no k*. u?. Ko--4f Kiai Puka I~Ie!u 6 rr/ i km -• ilio iho ai ī n'i nei me ka le. i waipahe i maa m;.u oo i'» : p?.ha oia k&'u h-na f noonoo heu aku si no k; hi mea : e mawaho ae ou. Aole anei- ho; ua iawa iho )a no au i hrokahi, I oia ponoi no hrr 6e, o v , I,"-j ha." . j "ina aole eu rm.na< o i K .'hl mau olelo, ue mnk t \ t u au no ka hoole aūa :-ku i ke | kono.a ke alii ma ke ahiah! o !<y i 1 laapopo, a e haale.'e. koke iho nr: j . au ia Saaa Petc r> !); ro r,..i »x Mosekao ma ke'aw;.ke3 o k;; la j

apepo." Aole loa ke ;K&ika.m';-b i re;..H: Adera:9a he wahine naaupo, he' wahine opio oia i maikaiia. i kV'n-i uhe ana i keia mau olelp * kzm Wf Ia ku keke *e i;i cjs t noonoo a oiihi lo:: iho !a oia ro kana mau o!elc ; o ia ka?:a j k«mailio aku ai i ua Wela eei ti e na hene-aka malie, me hē mes a, ua olu aku la luna he wai ko lalo:

"Aele oe e manaoio no ki.'u mau olelo e kuu Wela, c-.ka, ro kuu lili mai no keia ia ee ke il-e aku au ia os me Ten v,'si Kauila. "No ko'u hilinai no ;a oe r- e ke aloha, pela au e hoopoino loa nei i na noonoo anoe e u!uwalu ae ana ileko o'u, No ka mea, ua ike no ;.u ov;?;u hoekahi no kau nu-a aloha, mawaho ae o mama." "H kuu aioha, oka o 1 o maoli no ia, elike me ka pana ana a ko'u puuwai. "No ka mea, o ee, o ee w.-.h iho no ka wahine i haulel ia ai au i'ke aloha mawaena ona wa hine apau a ko'u mau maka ponoi i ikemaka ai," wahi a u? Wela nei, me ka ho*om?-u pu ana aku i kona mau lehelehe. Ua lilo nae keia mau o!e!o a laua i mea e hoohialaai !oa is āt oka laua ai ana, a lilo pu no hoi na meaaī apau e waiho ae ana imua o ko leua mau , i mau mea ono loa i ko laua puu. Ika pau ana o ka fat,a ai ana, ua hoonanea iki iho la laua nokekahi wahi manawa pokole a kaawale ae la laua iloko o na pulli pumehana atia aka ipo i ka ipo. Oia nae ka ua Wda nei i hoomanao hou aku ai i kanaaloha ia laua e rrakaukau ana e kaawale: I Wela nei i hoea aku ai i waho oke alanui lau'.a e pili mai ana ika paMii, o ia no ko na wa i huli £e ai a kainee pololei aku la i kana hele ana no ke towera o Peteroboro me na kamawawae mama. No ka mea. aia na mar.ao iylani aka aloha iloko ona no Ana Aderaisa kahi i hookueneHho ai, no ka la ana e lawe ae ai īaia i kokoolua nona ma keia noho kino ana, i wahine na ke kane a i kane na ka wahine.

{ -Na 1:l ! i i })■>.>. j noonoo :uilani a i l *e a'e.'ia h«.vu!uku ara i kon,.-) ' i---ekil.i o !<e !<E.naks j ko,, ua paKaka pu iho la oia no | k. hi « konu rpr-.u leainawawae e I Jf)we ;.ri. I U.; nunea. mso!i no . oia i ka he!..: tne he mea" l i he kokoolua kona hile pu la ia mau hora pooi K'ii! o: ke kakahiaka,- a e wah a pu ana hoi i ke ko mai a ;ke kehfiu ame ekshi wahi makan: huihu." e pr» ke lei'.ahe mai ! ana rne..n?i <: ( 'Uo;>] r< k;< wfnaao, . j laU i k-.a!o ae ai mamua pono i iho o ke towera o Sana Peteroib ro, ua hoopuiwa loaia ae la ; oia i kii ike ana aku i ka maalo i ana ;e o ke a.ka o kekahi mau i kauaka e»ua, j Nolaiia, ua piii koke ae la oia ; makio oke a-ka pou'iuli o ke .tGwera o Sana Peiercbt-ro. Ike ! s»;u ia oia i.-keia ma'u ka- : ; e'iua 'iaahma me. na koloka bocpotneh';o«vloloa e pili po <a;:-i nu k«na wahi e ku ana. Oīa kei ua Koa Kiai Puka Helu 9 iieī, ka Bea Keokeo nohohau o m halokoiokowai o Po! jani i iiooho malie ae ai me kahi rxīin- aka rna kona m;;U lin : "A-ha! Ke ike hou sku rei au īa oh'a e neia -mau aeahaukoe ok? po ma keia wahi 'meh- n-.r : ir,- t<r'nr.ka (ko ke towerr?

I "Aole nae au e haalele ia olua a hiki i ko'u tke ana, heaha la kā olua -hana nui e keia mau hu pn I? epaa o Sana Petercbcro sei v ka heea ?>rra ma keia wahi 'mehameha o ka pe?" 1 ftcīe i liw : :u r»uhope iha oka 'pau ; na-o ke ; a mau 01-i'lo a uaV', ; e!r. r ; ei, ua heea mai ua mau! kanaka re:. ina ks hi kokoke • Un i kana ahi e pee ana. Oia kona v>a i iohe aku ai i ke kamsilio ana ae o kekehi o laua me ka leo iiiiii: "He wa maluhia io no keia e Hale! Eia nae, he mea maa mau loa no""i ko kakou mau hoa ka hoopalaleha ana i na wa kn : po apsu e loaa ana." "Ina e hopono ae ana na mea anau, so!e !oa ia he mea nui e kuu hakul" Her.e maiie iho la ka a-ka a ua mau kanaka nei me ka ike ole se e, aia he mau pepeiao aku kekahi e hoolohe mai ana i ka laua mau olelo. la iaua nae i kaawale hou aku ai, ua ku iho ia ua We!a nei a noonoo no na olelo a ua mau kanaka nei. Noonoo pu iho ta oia no ka inoa Kale ame ka inoa haku a puili ae la mamua p kona alo me ka olelo wale ana īho n'o iaia iho:

<£ E Wela! Heaha keia mau hi phiona au e ike nei i keia mau £icra ponipeni o ka wanaao? Ea aoie he haina e looa ana ia oe kee wale no na ouli hikimua o ka manawa a kaua e Ike aku la me ka hoohewahewa ole, eia he mau haha ehumukipi o ke ku;mfckaia e hoolalaia nei e na puulu o ko ka Bmepera mau aliikoa ko'iko'i o kona aloalii?" Me keia mau olelo a Ua Wc - 4a nei, Buli ae la oia me kā manao e haalele iho i kana wahi e pee nei a hoi pololei aku no ko iaua home me kana kauwa opio, o ia no kona wa Mehe aku ai i ke poha ana mai o kekahi leo kalaka'a mai ka aoao hema mai jto ke towert.: | "E kela hehena! E ku iho, a imai nee hou &ku o halawai au- ' anei oe me kou hopena.' 1 ' I Huli ino ak» la oia ma kahi • o ka leo ana o ka lohe ima aku : i ke pa'e ana mai, a ike aku la 'oia i ka oili ana mai o kekahi [kanalea mailoko mai o ke towe'ra. Ua hoi hou mai la hoi na kamaka elua i ko laua lohe ana l'aku i ke!a leo kalakala i ke kau

i oh; n: o i kshi mea e ku iho. C ia ka ke k ni ka rcr>a ka ieo kalakala i nmau mi ai me k< !ec • nui: ■ ■ "E.l;e':i -aeaha Owai kok i'noa, a heaha kau hana ma keia wahi e hoohalua nei?" Ua hoowela kokeia ae la ,ki ; houpo o ke koa opio a lnili papu aku la oia imua o na kanaka 'ekolu, a ike maopopo aku la oia ua paa ko lakou mau he'ehelena i ka uhiia me ka p?.leuhimaka. Oia ka na ka'ea'ea nei o i Polani i kamailio aku ai-me ka i leo wiwoole o ke kan ka koa i jka i ana aku: J "E ka hupo, ooe arlei kr īu • nana e ninau m;;i i | ko'u inoa ame ka'u hana ma keia wahi?" "E akahele o halawai io au- | snei oe me keu hopena e keia ;aeahauk:,e, ka aen hoi a'a i.ii:e | maopopo (oa aku uei, he kiu ee ima na ano 'opau ,t na hehena," ! i panai keke mai ai ua kanaka [nei me ka nre ma m?{ e hah|wai pu me ua uei a ka-' 'kou e ka hoa K-.iheiu. O ia ka| |Ua koa op ; o rei i kuene pono be' iai me k-. pan;,-: n i ? .na ?ku i r>l-i| |ij)su oielo rr;f- k i Leipo ole: ! 1 "E ku'-ku, <• ka hraloh--l O hahiwai su;v<ū ve na «naiuu o 0 ka Bea Kee Ko nohehau o »a halokelokewai o Polani." "O kau p? ha ia e kena hehena e kaena !?., ; o le oe i ike 1 na puupuu h.-okila o Sina Petercboro nei," wthi a ua kanaka' nei me ka ieo ?aka.

Eia nae, so!e i pau ae i;i !eo aaka o u- kan? ; ka nei, o ka loaa koke eku la no ia o ka papaauwae o ua pu'ipuu haokila rei i ke pekumiu'a a ke Koa Ki ai |Puka He!r, 6, !eie ae h oia ifursa a wajawala ; ku !a a haule iho o ke kahua paakiki o ke to~ wer;s o Sana Peteroboro, me ka uwo ana ae me he bipibulu la. Oiai no hoi na kanaka elua e ku kokoke mai ana no me ka pua'i leo oīe, ua unuhi ae l-i laua i ka laua mau pahikaua a lele mai la o ka kaua ka'eae'?, me ke kapaHii o ka laua mr?u pahikaua imua o 'kona aio. Ua ike i!;o h ;:a Ko„ Kiai Puka Helu 6 nei, aohe'wa hou aku ana e hoohakali-a tho ai no kona o!a. Nolaila,' me ka e!.- u lua ole elike me ka imo ana a ka maka i hui!a ae ?.\ ka pnM» k.-ūa'a ua puh.puluahi !a iioko o ka peho o kona lima, me ke kono pu ana aku hoi i ua mau kanaka nei me ka !e:> nui o ke kanaka lua o!e: "Auhea o!ua e na'heheua o ka wanaao? E heonunni i ka ike a ko ol'ua..mau makj», i o'e si o!ua e halawai me ko olua hopena mainoino mai na maiuu aku.o ka Bea Keokeo o Polani." O ka koke ae la no ia 0 ka lakou m:..u i k&hi heokahi me ke kani piapiiKii mau ana i na sek«na apau me ka ikaīka i u:. Ke ike la nae ua m;-u kan*ka ne"', ua l;!o ko !aua ike a i e'ua ma ko laua aoao i mea o!e loa i keia o'ali kakapahi akamai lunole o ka waoaao. Oiai hoi e heemi mauia aku ana Inua i h./pe 1 na wa apau. Oiai no hoi ke ma-wehewelie mai la ka malamaluni? o ka wo.~ naao, na is malamala powehiwehi i hoike maopopo aku i r:a helehelena o ua kae'ae'a nei a kakeu imua o l:ua, aele kc"a he Ikai.aka e ae, aka, o ka pulupulluahi no la a laua i ike ni malo!ko R-i«la Hale. Na ia niea i 'hookomo aku i na manao hopeIhopo a weliweli ibko o ua msu ! kanaka nei, a hoeho ae h bua t me ka !eo nui ano puiwa: J "Au-we! O \Ve!a no k<V' o jka huii aku la no ia o ua n»«u |kahaka noi a a ha'i k i pupuhi !ie ii'a no ukoa no ko laua mau oia

pakshi, rric k,i h.. ;c : t"' līo 'akou kohi o :-:-; .'un,. lTy)'urhi e eku m .He \ :'. '1.-:-.-. Ke leha aku I.: ii.-e r~, \\Mnei e ak'iuk:; ana i kj !au -, iin' . } ame konamaa■■maka e-leh'* i!ji> ana m- Inna o ke K.irtak< e ( e 'lapuu in;'i ;sna 'liriH o 1' • n;p s ■, ikea paakiki o ke f>'.v r , » . ! r:o !puka akn !-i oii i kn > :v ■' m - Ipuna oleio: 1 ■ "E ka healeha p i k r- u 'ponoi ro kou w-e--. ī' p"!ji ; ■ | O'ai ua hana īd< ■ e- 1 i t .. - c> ka ohun*uk'pi o pjr ( i ; i-. r pr.e 4<pau o h ;-n- dike rie 'ee o a'oia i me - ' e io!o .?." "Aole no au e hr>n-i-o \>-a!e aku r:na* i kou o!ē, ak«s, e' lol.e rfae ee, 1 Joaa hou aku oe' maloko o na palena o ke ; i' | rrr u wahi e maau he! ■ no«; tni ' " > hcra e ka po elike n-e jlc ?, ? 'hookaw tku no r,u i ka rocp-x'; o lea m-3ke maluj« d*'j" a ae la >:a Wel- nei a ka n-..e p=!o!ei aku h kana fce!e -.n; e hiki aku ai no ko i i■.:a \v::ii le, eiai ke!a i mh.. n.a!ama ioa se ai. ' ! _ Oiai, i ua Wt!.i nei n-e i \ iki aku ai no ko ieu- v;H (.-;e e kali n'iai ara no k;.inv 5 n ojai ua m?opopo no ]-Ja k-.h. :i kona h.iku i heie ai e! k-; ne- me ka mea maamau, o i.i k : r;: k <a Kiai Puka Helu 6 nei i. ieam'a'ilio iho ai i kana k i:\va: "E Hiuka! Ao'e a ! u m-u ana aku i;-, ee. G:ai,ua aie nui au ia oe i kou ahonui no'u. Noiail?, e lave -.ku i na, hoomaikai an n a WeU e papahl' aku nei imua ou, no kou li!o| e.na i ukali pilikino ponoi nona no ke kulanakauhale n-ni o Mo sekao!" :..>:■ _> ■Na.keia mau elelo a ua maau he!e nei o ka wanaao i hoolilo ae i na hiohiona- : o.ua Hiuk'a' nei' me ka ha»Jo!i, a o ia ksrj-i i k;imailio r.ku ai i Ue Koa K;?.i Pu ka Helu 6, a o Kiipena Wda hoi me ka leo hoihr.i me K> nea' la o ka iini no ia> "Me oe niau s-u e kuu na Kiekie a hiki fku i ko kai.«* hooiuolu ana! L;a n t j a Kana| al£,kai ana ia kau, /' " 1 "Ūa -la-wa e Hiuk;;, ma k;j !:■ I a'u e haale.'e ihe ai ia S-r.- p t - L-.r:-boro nei, o ee pu :ua-.ei h'. 1 - kahi me a'u no ke kul.-nakiu-o M<;sek;vo." .-'Me k-i mahaio a nui e kuu Ha— -A hook' \.- a 'e ih? la ne na olelo a ua liiuka nei,-uo n» heomai'Ho k' ke ein. - ' c.q i - o!elo p- pa loa * iaia, aele e kap?. iaia h? haku, koe wale iho no ma ko;;a inoa Wela, a i 010 Ciis'3, oi-'ā | no.n.ae he mau hanu uh ; uh; vv.vi ie no keia a lauii imua o ria koa j kiai o ka Emer era, a ua Koa Kiai Puka Keiu 6 nei no r«ae i huii koke aku ai maluna o ua; poe koa nei me ke aloha rahikaua, a i hookomo iho ai i kaaa pahi.kaui iloko o.ka wa-hi, a n . koa kiai. hoi i .panai koke mai ai i ko !akou ai"h? k- pi ; iike ana ae hoi e ko lakou mau Litr.a hetna ma ka i;;Ia e ko !akou mau papa!- j nunui ooma. A ua Koa Ki.ai Puka. Helu 6 nei hoi i huli hc« ae ai e kmi?'ilio -ia Hiaka, kuia !< u v i ho:lohe: " ! "Ao!e a ksko i han \ - .:;e--hooknu'u.l hou j:,o «i iiki keia v.Jii m.nu;. oKe.e . „uj s , oiaī, e nana heu k..1: u no keia kanaka heliena Iu ! Ie o ka po i pahiku i /iho ai e kakou kae'yeV v He mea oiaio ua ike ia ae keia mau hana phumukipi a na poe nian..oino o.iao kd ikts aua a na koa kiai kumau o ka Emepera i na kanaka hehena e'ua e aha'i «n i no ke. ola n\ū ka poholima <. ka k.\k. v u, a ea pakela aku nae:l|ua I ka hookoloia?. aua aku ma

r r i3'rt,Wdn: i holo mjj' -> r r ~ k^ajk : a! i tnai ai ua We i : ::.i t|-e ua hehern nei e' mre I i : .u.) i kona mau koi me k> ht")1|: u pu hna iho i ka.. w-e!ijvvt-ti.no-.keia... mau:; -ihana. 10.v,:e i i hana ai oia hookahi a o .i u'i heei pu mai la,. no hoi P.īfcukja muiaila, a o ia kojce nu ( -..krV u.a, Wela nei i i agj aj i' ■ :^'S-v '"Ehw; 5 : p-,!rlei aku i keia he, h—n hU o ke Alik.-n 'Hu-'' ■;#«f§3fī||fiku u me f.ou k«I? ana hoi ia'u ! i! iin, |nt; ke kauoh» pu ana ae| i,-ko.na mau koa kiai e hoi no ko I Inkou oiau wahi o ka hi'na' ! ' Heihei ka h?na a keia kana-' kj," w.jhi a ua Kiuka nei' oīai | '■o"e no|lck iu i maopopo" Joai ke!a poj? i aiualu mai ai, aka, na| ka h o ko'iko'i o ua Koa jKiai' Puka Htl>! 6 i hookipu pu aku | i ke - T n|iE<īu a ua Hiuk-i ne?. - - "Ua 'lohe oe e Hiuk* t ' kk'u ! kauoha] e hooko aku i ka'u k?u oha me ke kali ole mamua o ka' piha ank mxi o na alanui i na'' kanaka." Miv ■'—:, : ;v^ Pau jno keia mau olelo it im [ ī-I.pa Puka nei, 0 ka| hu!ij '"01-;- ni la no ia o Ha rjiiuka roi maiuna. o ke kanaka e ! mce t !ap i :u ; -|H3 iluna o ka lepel! Aj hpHia.ap iii.iaia iluna me ka hooj hemo ana ae i ka haipaka i j hooke.no ia ai iloko 0 ka J .wah-i.' Eia nae, ke ike iho la ua Hi- ' uka neij i ke kulana ano onawa-, liwali oj ke kanaka a kona hsk« ' i o!elo, iiku ai he me ke ano aialuie pu o kona [kino, aole no hei e hiki iaia ke kama iho. m:ii. A n<j> kei.: kulana i loaa i u:» Hiuka nei no ke kanaka nawa■'wili, a| ui Hiuka nei hoi i_ma-i n .e kuhihewa iho ai 'iloko ona' hs kanaka keia i hoaoia e Ipowa I a kon?ihaku i hoopakele jai,noj ia meaj me ka hoopuka ole ae i' hooknhi huaolelo. I 0 kl lalau iho Ia no ia o *ā' Hiuka jnei me kona m«u lima' wikanija hapai ae la iluna |o 'ko-1 na poo[)iwi akau me he wahi! paukuiaau maloo la. j Ua ljaina koke ae la na koa ? me ka hikiwawe loa a hoi aku aku ;1.3 |he eha ma kela ame keia soiO, o ke koena iho mamua a miho mii no hoi kekahK, a o i ka hortjte ponoi o ke Aliike a Hu ! k.?n« kja pahuhopu. 1 kejKoa Kiai Puka Helu 6 e na i3|aku ana i keia maJ hana ■a ua H:uka ne : , ua aka'iki lih'o U ai'a me|ka hoopuki ana ae i nei .iK-iu o:j?io kaea i e haaaui -ana ' ne ka iiKaika 0 ua Hiuka nei e ' auamo|hr i ka puolo ana i aha'i ! arima|m.-ii ai mai ke towera' ! mai o. Pereroboro. i i. ' He kupaianaha no ka ika- 1 ika o ie Bea Keokeo noho o * a Uaiokojlokowai o Polani. Oiai [tiae h.)ji, he like no ka nunui o ina *a!juki o leo laua mau limVi ;menaibipi elemakule k-e.uokaa' jo na ■ paukuhau inikihu'i o Sifaerta.|: - v v'- ;; I Oiaji nae, he elima o'u mak?jhiki oi mamua o Hiuka, ke hooj mai nei no nae oia j kona ijkaika e'ike me ko'i. j He loiaia, oia aku ana o na |ahikanana 0 keia mua i.ku," a jhu!i hoi pololei aku ia oia no ko j laua home, . V : -V ■ j 1 k<paa hiki ana ak* i ka hale j ua ae la ōia i ko:u I iuau iiahu 0 kn auwana aia o ia jpo, a k* aahu ana i p*io ai jmc kuna mau hoa hakakj[ua ma j e ka Roiala Hale, o U.kojiia aaiiu i komo iho ai me ke ka |kua p.i ana ae i kana pahikiua imi kena puhaka a haaKle 'ho |la i kt laua home no k.\ t liome o ;ke Al ikoa Ilukana. I ki aneane ana aku o ua • Koa !Ciai Puka Helu 6 nei' e ( hov v : ka home ponoi o ke Ala(koi i.ukana, ua ike aku !a oi.i, u.i laiia'.a »a koakiai kumau i

' -J mmawa kiai mai K4 p a hoea i ka puka komp o ka hrtme o ua elemana Hukana nei. A?a he-i ma ke anuu ekahi o !:e al'pii o ū* ho.iie Ja kahi i ku li o ,:an ■ u'ia'i opio Hiuka ;;rnej Jl'jk u.i rei, a ma« , -n;p>i aku n!, , n t ''iii l lC oa lehuMhi !: .h : : k!ii ai sl Oia ,ka u, s Kv> j , Puka Helu 6 , nei I akaiki iho a olelo wale iho i;t no jdis ihe me keia mau mapun?, o!e!o: | "Hu no ka hoi ka a-ka i keia , elemakule no keūi mau hana I hoohanc?hai:o an= i hana iho ; nei no'u." ' , (Aole i pau.)