Nupepa Puka La Kuokoa, Volume I, Number 16, 16 February 1893 — G. W. Irwin a me ka Ninau Hoohui ia Hawaii. [ARTICLE]

G. W. Irwin a me ka Ninau Hoohui ia Hawaii.

Nu loka, laa. 29.—O TViIliam G. Iriwn e noho nei ma ka Hotele ‘W'indsor, he hoahui hoi no Claos Sj>reckels maloko o ka oihanakalepa ko-paa ma Hawaii. I kona manawa i nīnan īa aku ai ma ka po nei pehea la kona manao no na lono hou mai Hawaii mai, a heaha aku la ka hopena no keia hookahulī aupuni, ua pane maī la oia: “He lehuiehu wale o na mea a’a i ike al maloko o na nupepa puka ahiahī, a he mau mea hou loa kela ia’u, no ka mea, ua haalele aku au ia Honolulu ma ka la 27 o Dekemaba. I kuu wa i haalele aku ai, e pahola ana no ka maluhia me ka maīkai, aka, no na makahikī he elima i hala ae nei, ua īke wale ia aku no na kahōaka o ke au hulihīa. He wahine īoea a naauao kiekīe ka Moi- , / . ~ wahine aka, elikenome na hanauna o na lahui poelele e ae apau, aia nohe waona epuni waleai mahope' o na hoowalewale ia mai, a pUhrheTkoke ae la no i aa.waiwaī, a dala maoli paha i onou iaaka mamuao ukalimalie.mMuiiuihope’o na ao maikai a naauao ana a na-pee kalaī aupuni akamai. Ua loaa iaia he ! uku makahiki o $30,000 a me ka

haleaUi nani nona e noho aī, nona hoi ke knmu lilo makahi o $500,000 a oi; a ina i noho malie oīa ma ka naalama i ke komokanawai, ka mea hoī nana i hooia maī i na haawina o ka pomaikai me ka holomoa, ina la na man no ka maikai o na mea' a pau. Aka, ua pānihei wale aka nei nae oīa mahope o na hoolala ano uluaaewa he lehuleha wale. Elaa keia, he kapa ke komo ana o ka opiuma ma Hawaii. Eia nae, ua haawi ia aku oia me na paa dala nui—3100,000 a pela aka, no ka ae ia mai e kalepa ia ka opiama, a ua uia ae kona makemake e hana i kekahi mau aellke me kekahi o ka poe lawelawe ia ano oihana. He mea oiaio, ke hookomo malu ia nei ka opiuma me ka nul, a ke hoolilo ia neī ma ke kuai aku me ka emi loa me he la, aole i papa ia e ke kanawai. I kekahi maaawa, ua manao iho au he 01 aku kk pono no ka lehuleha e laīkīni ia kela hana kalepa, i wahi e ioaa ai i ke aupuni he loaa mai laila mai, mamaa hoi o ka pau loa i kela poe hoopae mala. Aka nae, aole loa au i hoakāka iki ia mea imua o ke akea. O kela kumu hana e pili ana i ka Bila Loteri, oīa Ke kuma me ke ka--nalaa i ulu mai ai o keia poino, a i ole, oia paha ka laau hahaa i haki iho mahope o ke kua o na makaāīnana hoomanawanai. Ua ao mau aku na alakai o ka Moiwahine iaīa ? aole make hapai i nahana ulaahewa i kue ia e ka noonoo a me.ka makemake o na hoa o -kona aha kuhina. Aka, ua hoololiloli maa ia nae na Aha Kuhina maHawaii ilokoinai nei o na makahiki hppe.- Owaa kekahi o na lala o ko ka Moiwahine Aha Huka Malu, a ua hoaomau aku hoi au e ,ao aku iaia’ e hoopau ae i kona komo poo ana iloko o kela mau hana alaahewa. He mea oiaio, ua kupaa makoa na poe kanaka īlīkeokeo ma ke alakai pololeī anai ka Moi aoo Kalakaua. U haka iho makou he kumakanawai maikai, e laa hoi——Hke me ka mea e loaa ai he noho ana malahla ma na mokapuni holookoa, a ua lawe ia akala imuaona, & kaaohaiaoia:e kaa mai i kona inoa. Mahope mal naeoia manawa, ua ikeJho la ia he maikai kela maa mea a pau, ke lawax>oao nae oia me ke dala e pepa palapu ai a me kona lawa pu hoi. i ke kamipena e kena ai o kona paa aka, aīa no nae kekahi mea iloko o kona naau hoohalahala mau ana, no ka mea, aole oia he Mol e like me ko na mua ae l hala. Owau ka hoa hui o CIaas Spreckles, a ke manao nei au, no maaa ka hookahi hapakolu o ka waiwai ol- ' haua kalepa kopaa a pau maloko o ka pae mokn. Ke loaa nei ia maua he 50,000 tona kopaa mai loko mai o ka haīna nai o 150,000 tona. Ua noho au malaila no kaaakola-kumamalima mau makahiki, a ke lawelawe nei maaa he mau hale oīhana haneko a me ka oihana kalepa komisina. Kolaīla; o ke kaleana oihana e like me kela, aole e nele ke koikoi malana o ka manao o ke alakai (lVIoi) a ua loaa hoi ko maua maīīu ia maī e ka Moiwahine a me kana mau lawelawe aua ma ka hookele pololei anu i na hana ā pau a hoea wale mai nei no i keia wa mai nei. Iloko o Novemaba i hala ae nei, aolemaua i ano makemake i ke ano o ka hoo- % kele ia ana o na hana, a no ia mea, ua hele aku la au me kekahi māu hoa e ae e ike i ka Moiwahlne. Ua olelo aku la makou iaia, he mea pono e hookohu ae oia i Aha Knhina maikai ae, a ua hooko oia pela. Me he la, mahope mai nei o ko’u kaawale ana mai nei mai Honolulu mai, ua hookahuli hou mai nei oia i kela mau mea, a aa hookohu hou mai neī he poe kanaka haahaa iho,. ka poe hoī naua oia I ao mai nei me ke ano hookamaemae ino loa, a hana mai ia oia.i kela hana kue ino loa, a he kumu* lioopoino . loa hoi

nona iho. Ua kaumaha loa au no ka i Moiwahīne, no ka mea, he wahine oia a ka naau e mahalo imi loa ai na ano he lehulehu wale, ; a he makamaka aloha hoi no ko’u ohana, aka, ua akaka loa nae, ua hala loa! kana mau hana mawaho loa o ka palena kupono. No na mea e hoea mai ana, eia wale no ka’n i Ike: Ina e lilo ana o Hawaiī i kekahi mana aupuni e ae mawaho ae o kooa aupum ponoi, alaila, he mea pono loa e lilo ia Amerika Huipula. He oi loa nae ko’u makemake ina no he hiki ia makou ke noho e like no me ko makou ano mau. Ua lawa maikai ko makou noho ana. Ma ka hoomaopopo ana, he, poe lala makou no Amerika, no ka mea, no na Amerlka wale no ka ekolu hapaha o na lawelawe kalepa ana a pau i hana ia malaila. Uapulama maluhiaiake ola a me na waiwai malalo o ke kumukanawal kahiko. Ua lawa hoī makou me na Aha Hookolokolo maīkai, a ua hooko kaulikeiame ka hakalia oie na hoopaapaa' a pau. He mama ko makou mau auhau, a ke hoomanao nei au, 6 ka auhau waiwai he hookahi wale no pakeneta. Jso naJkamaaina‘ Pelekane olaila, ua kuikahi maikai ko lakou mau manao me ko na Amenka. He mahua lo no kolakou maukuleana waiwai ma Hawaii, aka aole nae elīke kanui me ko na Amerika. He mea oialo, kemanaonei au ua ane like no ka nui o ko na .... / Geremania me ko na Pelekane.. Aka, e Ilke no me ke ano mau ma na wahi a pau he kuleana oihana kalepa ko Enelani, e hooikaika mau ana ola e paa i kona kuleana ma ia aupuni. Aka," aole loa o ? u Ike mahea la kona wahi kuleana e koi aku aī maluoa o na mokupuni. Malia paha he kuleana io no. kona me ke kanalua ole, ma ke ano launa wale no o na mokupuni me Kanada. Ua kamailīo ia no ka hoomoe ana i waea olelo mawaena o Kanada me na mokupuni a me ona lalna mokumahu ma ke ano he mea e hoomohala loa mai ai i ka laina kaamahu o Kanada. O ka hapanui o ko makou mau lako mai waho wale mai no, e laa na lako hanal o ka makou mau holoholona. No ia mea, ua hiki loa ia oe ke hoomaopopo iho i ka pomaikaī nui e loāa maī ana maī kela mau mokupuni mai ma ke kulana ' kalepa, a pela pu hoi e lilo ai he māu ninau ano nui ke hapai ia ke kumuhana hoohni Aupuni me Amerika Huipuia. Oia hoi, aole o’u ike iki ma ke kumu hea o Beritanīa Nui e hiki ai 1 ke manao aku be kolna kuleana dala kekahi ona ina hoi e hoohui ia 1 ana kela mau mokupuni. Aohe ka- . nalua i ke kulana o ka lokahi o na , Hawaii, oiai> ua lokahi ko makou , mau manao o Amenka ko makou . puuhouua, aole hoi o kekahi mana . aupuni e ae ma keia ao holookoa. He ohohia nui ia kela manao. Ua • pili wale noka hapanui o napoe Ameiika e lawelawe kalepa nei ma- , lalla- ma ke koko, a hauauna paha i me kela puali mīkanele kahiko i hoounala ai īiaīia maī Amei’ika aku nei. Ua hoomalkeike nui. ia keia mau mea ma kela mau mamalaolelo paio kalai aupuni o ia wahi, ola hoi 'keia, “Poai Mikanele 3J oia hoi na haole ili keokeo a na kanaka maoli i kue mau aī ma na īoīna kalai aupuni, Ua lokahi na manao onapoe kupa 111 keokeo a pau maiaila, akoe wale no paha he poe kakaikahi o na kanaka koko liapa, oia hoi, ka poe ma ka aoao o ka poai i kapaia ka poai o na kanaka maoli. * He ake nui loa ko J u e maopopo pehea la ke kulana o ka mana aupunl ma Wasinetona e hookipa ai i . na Komisina ma ka lakou huakai kapae ae i ka Moiwahine. He mea oiaio, he poe makaukau wale no lakou a pau, aaole hoi he wahi e manao īa aku ai he hemahema. He

| Kamaalna au īa lakou apaa, a he- ' hoike oiaio lakoa'pakahi no na kaleana a paa ma; HawaiL Aka, aole nae o’u ike pphea la e hikiai ike anpnoi ke hopkipa mai ,ia lakou ma jke kulana oihana, no * ka mea aa ! hele mal lakoa ma ka aoao o ka poe hookahuli aupuni, aka ma ka mea oiaio nae, o na lala io no o kela aoao ka poe knpono e noho hoomala ia. Hawail. Ke manao nai nei aa, he, oi aku ka maikai e hoike mai lakon ia lakou iho ma ke ano makaainana,' a e nonoi mai hol e kakoo ia ke Aupuni Kuikawa,a hiki i ka manawa e hoapono iaai, a hooholo ia paha ka hoohul alna, a 1 ole o kekahi ano e ae a Ameiika Huipuia e hana ai. ' Ka Peresidena o ke Aupuni Kuikawa Mr. S. B.-DoIe, he kanaka kupono oia ma na ano a pau no ka noho hoomalu ana. He kanaka oia me ka inoa maemae loa, a he naauao kiekie hoi'ma ka oihana hookolokolo. TJa noho oia ma ko inakoa Oihana Aha Hookolokolo Kiekie. He pulapula hoi oia na kekahi a na mislonari kahiko, a ualoaa īaiaka hilinai piha ia e na poe • a pau o īa mau mokupuni. Aohe o’u hopohopp iki no ka mea e pili ana i ka maluhia o na mokupuni, a i ole, no ke kapaa mau ona oihana kalepa waiwai 6 ke aupunu' E hoomau ia aku ana no mea a pau me ka malahia me ko’a kanalua ole oiai e hoolala ia ana keia mea nui. X mea e hoike ai i ka oiaio, ua hoaie aku au i ke aupuhi mamua ikī iho o ko’u holo ana mai he $100,000. Oiai aole i komo nui mai kekahi mau loaa aupuni īa wa, a ua makemake ia he mau dala no l:a uku ana i kekahi mau lilo, uolaīla, ua hoaīe aku la au ia mau dala. Āolo loa o’u hopohopo e loaa hou mai ana kela mau dala ia’u, me ka poino ole.’ 7 (Manawao Nu loka, Ianuari 29.)