Nupepa Puka La Kuokoa, Volume I, Number 29, 13 March 1893 — HE M00LEL0 HAWAII. [ARTICLE]

HE M00LEL0 HAWAII.

\ MOKUNA HL NA ITCkULU EHA. O na mahele o ka aīna: No ka Mahiai ana: i ■ i ■ He hana maa mau ia 1 kuluma ī ko Hawaii nei poe mai ka wa kahiko loa mai, no ka mēa, malaila ho ī loāa ai ia lakōu na mea e ola’i, a e pono ai ko lakou noho ana, a me ko lakou mau ohana. Aole naē lakou i lāko i na.meā paahana mahiaī maikai e like me ko kela wa; a pela no me na mea paahana o kekahi man ano hana okoa e aku. O ka lima iho no ka lakou mau 00 kope e mahelu ai, i kokua ia e kekahi oo laau, no ia mea ua hemahema loa lakou a hakalia ka mahiai āna. Aole no i like loa ka mahlai aaa ma na wahi a pau, he okoa no ka kekahi, a he okoa no hoi ka kekahi; Pēnei ka mahiai ana i ka wakahiko. Kalai mua ke kanakā mahiai i ka oo. Eia na laau e kalai ai iōo:. o ka Mamane, ka Ohla, ke Aalii a me .na iaau pāāe' aē- Kua iho la a mōku, kahea ae lā ina akua okā maunā, a.penei ke kahea ānā: .‘/E Kumokuhalii, Kupolupulu, Kulanawao, Kupaaikeē, kuā I kekumu, kuā Ika ēlau, kuā ika laia , ē ike, e nana mai i:ke kalai aha 6 ka oō, he lapa ka oo a’u ake kanaka mahiai; mahi au ika aina kula, he uala ka aī, he uhi'ka āi; hē kalo maloo kaai, a me na ai kupono e ae ia’u ke mahī a kanu i ka aina maloo.” A loaa kaōo, alaila oka makaukauho ia oka mahiai ana: Penei 1 fca hoomaka: ana e bana-u He puhi wela ahi .mua, waiho aku a haule ke kuaua inua, alaila helu aku la ka mahiai, ākahi kuauā; hookāhi kuauaikoe ma-u kuu wahi wela, ai ka haule ana o ke kuaua hou, o ka ako iho la no ia o ka lau īa āhīahi, a loaa na apaua lau. Eia na lau e ako ai, he Hualani, Hokeo, Kawelo, Lapa, Likolehua, Neenee, Pikonui, Mohihī, Huamoa, Piāpia, Kooka, A-po, Poni, Uwahiapele, a nu! wale aku no; ope a paa, waiho a kakahiaka nui pii aku la a hiki ī ka wela ana ipuhiai, alaila, eli mua i ka makalua a nui, a kanu no hoi, pela nohoi ehana ai a puni ka wela, alalla o Ka pau no hoi la o ke kanu ana, Noho aku a liu iki, alaila, alaa ka mauu a pne no hoi ka uala; pau ia, a hala hou he mau la, oIao hou na mauu„ ia hāna ana no, o ke ōo no ja oka ai. Alaila, waiho iki he mau la, kii aku ke kanaka mahiai a haīhai mai la ika uala mua, a kahea aku la ike akua, penei: “E kela ao nui eleele ika maka o ka opua:la olalo iho, e malu,;malu kiai, kiai oe i ko kaua nei waena nei la e Keaonui, e ihalu oe i ko kaua wae-hā-nei la e Keaonui; e malu oe mai kela kihl a kela kihī, e malu oe mai kela iwi a keia iwi, mai malu oe i ka hai waena, o huhu ia ōe ike pani i ka la, a koekoe ka mea nona ia waena. E Keaonui e! E maiu no oe i ko kaua waena nei, e malu oe i ka pue, e malu oe i ka lau 0 ka kaua ai, i ulu a piha ka pue i ka uāla. E Keaonui e! E mālu oe ī ko kāna waena mai uka a kai, mai nae a lalo. Pau kou e Keaonul. Amama ua noa, hōlo wale hoi.” No Kanepuaakoe. A kahea hou aku la oia ia Kanepuaa: Kanepuaa, eku.ia, eku oe mai kela kihī a keia kīhi, maī kela kai-ka a keia kal-ka; eku ia, eku ia mai kela iwi a keia iwi, i hua ika mole, i hua i ke kano, i hua i ke aa kolo, i ka wa, mai eku oe i ko hai waena, o nou ia oe ika pohaku, a pa, ehaoe, ohouia oe ikaoo, a ku, puka, eha oe; e Kanepuaa ē, hoi mai no a ko kaua waena hei la, eku ana,e malama i ko kaaa waena, 1 ulu, i hua, i ola na ohua o ko kaua hale me ka malihini. kipa mai i ko •kaua halā nei, he noi hoōulu ai:faooima ai nā’ uiaoe ‘e Kanepuaai”* , Hoi ke kanaka me ka ai a hīki i ka hale, ka-ka ka wahie, kalua ka

i puaa me kekahi mau uala, kaumaha hou he mhi pole uuku, penei: j «E Kukulia, ua moa ka ai, ua moa ! ka puaa, eia ka al, eia ka ia, e hoi, ieai! kaai,a 5 u a-r— ka mahiai | nui, e ola ia’u, a me ko’u mau ohua, ' Amama, aa noa, a lele wale.” O ka ; pau keia o na mea pili ika mahiai ! ana ma ka ama kula. ' Eia hoi ke ano oka mahlai ana | ma ka aina wai i kela wa kahiko o • na kanaka Hawaii: Hele ke kanaka mahlai a kona loi, kulepe mua oia i ka nahelehele a pau, waiho aku a pulu, alaila kupele hou,aike oia i ke ano kupono kekanu, alaila kii ka pu-a hull, lawe aka loi, pnepne mua, a mahope kanu akuj aole e hookomo nui i ka wai, o hoolana ia ka huli, a pau na pule elua a oi aku paha, alalla noho aku a liuliu; a hlu ae la ka nahelehele, alaila mahiai hou, he “au-lol” ka inoa o ia mahlai ana; ai ka ulu ana mai okaai a lau kolu, he lau pai ia, a he lau awa hoi ke ako ia i luau; a oia lau awa, ako mai lā ke kanaka mahiai a nui, ope a paa, ho-a ke ahi, pulehu hoi a moa, alaila wehe ae i ka wa-bi o waho a pau, alaila, wehe ae la i ke poi o ka'umeke poi,* a pule aku la i ke akua, penei: et E Kaneikawaieola, eia ka luau,’ ka lau mua okaai a kaua, e Kane, e hol, e ai, e ola ia’u iko pulapula, i mahiai, i kiikulu hale, 5 lawaia no-hoi,-ho mai he ola, i ola nui,.a kolopupu, a kanikoo, a palalauhala, a haumaka-iole, moe i ka moena, a huli ke alo iluna, a ka i ko-ko, o kau ola ia e kuu akua, Amaama, ua noa, lele wale hoL } ’ Pau ka pule, alaila, oka ai iho la no ia a māonaNoho a hiki i ka wa oo o ke kalo, aiaiia. hele 'ua kanaka mahiai nei a hiki i na ,loi kalo ana, alaila ku iho la ma kuauna, a kahea aku la ike akua hooulu aiy penei: ««E Kukeolowalu, he olowaiu ke kalo, he pumaia ka ha o ke kalo, laumaia ka lau o ke kalo a kaua la. E Kukeolowalu, nalowale ke kanaka iloko o ka kauā kalo la. E Kukeolowalu, kuu akua, ua oo ke kalo a kaua; e Kukeolowalu, lawe au ike kalo me na oha, me na kamau, koe aku ka puu i ola, I huli no ka amau a kaua la; e Kukeolowalu, huihui •kaai a kaua la, auamo ka ai a kaua la, e kalua ka ai, a moa, a ku 7 i, a wali ka ai a kaua. E Kukeolowalu, ka-ka ka wahie, ho-a ka imu, uumi ka puaa, kalua ka imu o ka puaa, kau i ka imu, unuunu ka hulu, kuai ka puaa, hoolua ka imu o ka puaa a kaua, ea, e Kukeolowalu, a moa ka puaa, okioki a piha ke pa laau, e ai ke kane, eai ka wahine, eai ke keiki i ka puaa, i ke kalo a kaua la, ea, e Knkeolowalu, a papa iki, a papa nui, elieli kapu, elieli noa, noa i waena honua, na noa. Amama, lele waIe. 5, O keia iho la ke ano oka mahi kalo ana a kekahi poe ma na aina wai i ee au o Waawaaiklnaaupo ma. {Aole ipaiu)