Nupepa Puka La Kuokoa, Volume I, Number 42, 4 April 1893 — HE MOOLELO HAWAII. [ARTICLE]

HE MOOLELO HAWAII.

MOKUNA V. NO KA HOAilO AKA. E wae mua I na aho mahuhuu i mau aho pueo; alaila, e pueo mua i ka hale maī lalo a luna. Oka aho pueo, oia no ka aho e hoa ia ai me ka o’a; a pau na' aho i ka pueo ia, alaila, hookomo i ka aho liilii mawaena o kakahi aho pueo, a me aho pueo. AI ka hookomo ana i na aho liilii mawaena o na aho pueo, e kau i aho-hui maluna pono 0 na o’a, a mawaena o kekahi o’a a me kekahi o’a, e hauhoa i keia ahohui me na uho a pau mai iuna a hiki ilalo, a mai lalo no hoi a hiki iluna o kaupoku. Pela e hana ai ma na ako a pau o ka hale. NO KE AKO AKA. E hahau mua i ka ha-ko, ke akaakai paha, ka lauhala paha, ka pa-a a lau maia paha, alaiia ka aku me kekaula. Aoleeka lalani, o kulu auanei; aka, e hoewa ae mai kekahi a kahi—mawaeua. A paa i ka hako, alaila, pai aku ka pili mai lalo aku a hiki i kaupoku. Penei e pa’I ai ka pili: E hopu aku ika pu-a-pili, a e wehe ae no hoi, a hopu aku 1 kekahi pupu e piha pono ai ka līma a ina no hoi e oi aku, oia no; a e hookomo pu aku iloko o kela kaula i ka pu ia ai me ka ha-ko, a lauhala paha; a komo aku keia pupu pīli iloko o kela kaula, alaila, hoopalahalaha ae, a huki mai no hoi i ke kauīa, a komī iho kekahi lima malana pono iho o ka hokua o keia pupu pīli 1 pīlī pono iho, a pela nc e ako ai a paa ka hale. KE KAUPOKU ANA. I ke kaupoku ana, e keehi mua mai kekahi kihī a kekahi kīhī, i pīlī, alaila, kau īho i ka ahololo, a a hoopaa me ke kualoie, a i ole, me ke kaula no hoī 1 ka ia ai ku pīīī, a malaīla e hoa ai i keia aho a paa, alaīla, ka no no hoi ma kela aoao keia aoao i ke pīli; e kukulu like nae 'i ke poo o ka mauu, pela no e hana ai a paa mai kekahi kihī a kekkhi kīhi; kau hou iho ana he aho-lolo, oia ka lua o na aho-lolo, a e hahau hou no ī ke pili e like rae mamua. E hoopaa I koīa aho-lolo hope me ka aho-loio hope me ku aho-lolo mua, a e ako no hoī ina kela aoao keia aoao o ka aho-lolo elua, a e hoolahīlahi nae i k a haunapiīi o keīa aho-lolo hope; aluīla, kau iho ka aho-owilī, oia kaaho e owili ai i ka mauu o kekahi aoao, pela no me kekahi aono, e huna i ke poo o ka mauu a me ka aho mai kekuhi aoao kihi a i kekahi. Apaaikuwilī, alaila hīlī, i ole e alaa ia e ka makani; alaiia, koli, o ka opala, hookaawale loa, a o kahi haahaa, hanai _hou iho i ke pīli, pela no a paa, a maikai ka hale. XO KA liAUHALA. 3VTa na aina au Koolau I ulu nul ia e ka Puhala, he mau hale lauhalu no ko laila; he ama-uolalo o na paīa pou, he lauhala no hoi maloko, a maluna o na paia o’a a puni ka lauhala, aole nae i iīke me ke ako ana o ke pilī. Penei ke ako ana oka lauhalu: Ua hoomakaukau mua ia kaiauhala a nui, he mau kiki haawe he uinī a iwakalua a oi aku paha, e līke rae ka nui o ka hale; kihne.ke kokala a pau, pu-apa-a a paa, a raamua ae o ke pa’i ana, e ku i ka lauhala i ka waī, i palupalu ke pai aka. A i ke pa’i aua, eia hoi olalo ua paa mua, o luna wale no koe, aīaihi, kīl āku i ka pu-a lauhala iloko o ka wai, a kau aku iluna o ka aaho uiamua o ke alo o ka mea e hana aua. Lalau pakahi no i ka lauhala u pelo mai i ke poo o ka lauhala malalo o ka aho, e huna ana i ka aho, pela aku ana he lauhala e hoouka mai ana i ka hapalua o kona palahalaha iluna o kekahi, a i elīma a eono paha lauhala; alaila, ka iho ana ke kaula, nee aku aua imua, a pel:t no a pela uo a paa ka ahomai kahikihi a kahi kihi. Pela aku ana he aho, pela no a ku ia i kaupoku, a pela no hoi me kahi aoao mai. Ai ka paa ana, alaila, o ke kaupoku ana a me ka lala ana koe, aka uu līke no nae me ka hana aua oka halepill. 0 ke komo ana o ka hale ka mea i koe. XO KE KOMO ANA. * Eīa hoi qe wahi ouo puaa ua hooimakaukau mua 5a, i wahi mea kauImaha aumakua kukulu hale. TJa moa hoi ka -ei, alaila, kalua ua wahi puaa nel, ka moa, ka ia no hoī, ina he m u oopu napili, -oia'no; i pili mai daha pomaikai no ka noho’na o ka hale, a iua he aama kekkahi, oia no, i aama wale mai ka loaa,- a ka-

lua ka. imu, mama no hoi ka nwa, a pīha ke kaaoa, a-makaukau na mea a pau, aiaila, ua makaukau ko komo ana oka hale. O keia iho la ka la e okl ai ka piko :> k:i puka o ka haīe peaei: E kii ak« ika pulapala ko- j kea, a maaulele paha. ako piHmaī l paha; a ioaa mai alaiia, lawe ae i kekahi mau mauu o lunao ka puka, a e paepae ae i wahi laau malalo, a 0 kekahi Ilmahoi me ke koi, alaila, olelo ae la, penei: “Ke oki nei, ke okl nei ka piko o ka puka o ka hale, he hale hou na’u na (e hoopuka ae i ka inoa) e like me keia:—<A 0 K East Kahulualii) i kukulu, i malu no’u, ano ka’u wahine, a no ka’u maukeiki, a no ko’u mau makua, a no ko’u ohana a pau 1 noho mai malalo o ko’u malu, malu makou, a malu pu hoi kakou, elieli kapu, elieli noa, Amama ua noa a lele wale.” Alaila, ooki ia a moku i ke okiia, alila, huipu i ka mauu i oki ia me ka pulapula ko, a onou ae i ke pili o ka puka.—I hana ia pela 1 ole ai e molowai ke ako hale. ——————