Nupepa Puka La Kuokoa, Volume I, Number 50, 18 April 1893 — HeMoolelo Hawaii [ARTICLE]

He Moolelo Hawaii

O Lono, oia ke akua makahiki, oia ke akua nui. I kona hele ana mai e kaapuni, nui loa na kanaka e hahai ana iaia mamuli o kona ano akua nui, a ua hookupu nui no hoi na moku eono o Hawaii nona, a na hiki i keia lehulehu ke ai a hoomaunauea wale i ka waiwai a Lono ke akua. Hookupu ka ai, ka la, ke kapa, ka malo, ka pau i kupono ke hookupu, a ku ka puu o ka waiwai, alaila hookawale ko ke akua, a koe ke koena haawi no kanaka, a pau ko keia moku, nee aku ana he moku, hookupu no ka waiwai, pela no a puni ka mokupuni. He elua hele ana i ka makahiki. A o ka aipa e hookupu ole ana i ua akua nei, kena ae no oia I kona mau kanaka "e hao,” a lohe na kanaka i keia leo, o ka hao ia aku la no ia o na waiwai o lakou, ka ai e ulu ana, ka puaa e hele ana, ka ilio, moa, na waiwai o na hale he nui loa a olohelohe ka aina hookupu ole. A pau ka lakou mau hana ana pela, alaila, kaena ae la lakou me ka olelo ana, "ua lea no paha ka kakou apa ia Hawaii nei he moku nui.” A pau keia, hoi ke akua a hlki i kona wahi i noho ai. A hiki ae i ka la o Lono, kapu, aole e a ke ahl a me na hana kupono e ae i kapu ia la. Kapu ke akua aole ike hou na kanaka iaia, o na kahuna wale no. I ka wa kakahiaka nui wale, he wa luuwai ia, no na kanaka, hoi a ka hale, hao mai la na wahine i na pa-u maikai, ina no he ouholowai oia no, hao mai la no hoi na kane i na malo maikai I moamoa ia, a ku ka puali, o ka hana wale iho la no ia o ia mau la. Pela no hoi ko Kane la, kapu no hoi kona poe, aole e hana a pau na la kapu. Aia na akua iloko o ka heiau, ua hoolulu ia i na wehi a pau o ke kuahiwi, o ka maile, ka palai, ka awapnhi, ka pala, ka ieie a pela aku, i oluolu ka noho ana o na mau akua nei. E hahau mau ana hoi kahuna i ka puaa, ka niu, ka ia ula, a ia mea aku ia mea aku, pela iho la ke ano o ko Hawaii nei malama makahiki ana. No na hana lealea. O ka hula kekahl mea lealea loa i hana ia, e na alii a me na makaainana i ka wa kahiko, ua olelo ia na Laamaikahiki i hookumu i ka hula kaekaeka i kona hoi ana mai Kahiki mai, he hanai oia na Moikeha. Ua pili no i na hana haumia loa a me ka piliwaiwai. Eia kekahi o ia mau lealea, he pai umanma, he uliull, he puili, he ili he alaa papa, he kaekeeke, he pai paha, ho hula kuī, a me kekahi mau hana lealea e ae; he pa puhene, he uma, ke kulu, a nui aka. Eia na lealea kupono i ka piliwalwai; o ke kuhini, mokomoko, ka maika, lele kawahia, lelepinau, ka pehu, makahale, honohono, loulou heenalu, kulakulalʻ heeholua, lele kowali, ka hakaka kuikui, ka lua, ka uma, o ka oo ihe, o ka maa pohaku a pela aku. He nui ka poino i loaa mai no keia mau lealea i hana ia, ua lilo aku na kane i na wahlne e, pela no hoi na wahine, umi wale ia na keiki e na makuahine no ka lalau o na kane a haawi onoonou wale aku i na keiki ia hai. O ka haalele wale ana o na kane i na wahine a

me na wahlne i na kane, oia kekahi hua ino o na hana lealea. Moe wale aku lakou, aole ike’a ka makuakane o na keiki a ua kapaia he poo ole, no ia mea, aole mea nana e malama pono ia lakou, a hele wale lakou a lilo i ka hana lealea e like no me ke ano o ka loaa ana mai. Aka, ua pili keia mau poino i ka pouli o ka aina ia wa. A pehea la i keia wa? “E ka makamaka, he home paa mau no ko kakou mau kupuna ka lealea i kela au i hala, he lua meki poho o ka make mau loa, ua puka mai ka malamalama, e waiho i ko ka pouli a e aahu i ko ka malamalama.” No ka Puuhonua. O ka puuhonua, he wahi ia e pakele ai na kanaka 1 ka make a ano eae paha. He wahi keia i hoomakaukan ia no ka mea lawehala, e like me ka pepehī kanaka, aihue, a hewa e ue paha, a i na e holo aku iloko o ua puuhonua nei a oī aku kona muma ī ka mea uana e hahai, o kona palekana no la. Aole I pono ke komo ana o ka mea hoopai hewa iloko olaila, e hoopai aku ai i ka mea lawehala, no ka mea, aia ka mea lawehala maloko iho o ka malu o ke akua o ua wahPla, O ka poe makau i ke kaua, hoīa no lakou iloko olaila, na kane, na wahine a me na keiki, a noho maluhia lakou malaila a pau ke kaua, alaila. hoi hou lakou i ko lakou aina iho. 0ka poe pio ma ke kaua 0 lakou no kekahi poe i holo mai ilaila a palekana. {Aole ipau.) E haawi ana na haumana kula kalkamahīne o Kawaīahao i aha mele maloko oka luakini o Kawai* ahao i kela po Poaono ae, Aperila 22, no ka pomaikai o ke kula hanai kaikamahiue e ku nei ma Kawāiahao. E kokua ana no hoi kekahi mau pnukani i keia hana manawalea. Ke makemake nei o Mr. Albert Favorite o Arkansas City, Elan., e naawi aku ī kāpomaikai 1 ko makou poe makamaka heluhelu 1 kona īke 1 na mea e pili ana i na ma’i anu. Penei kana olelo: «Ma ke kau kupulau i hala iho nei, ua loaa iho la au i ka ma’i anu a ua ano kuonoono loa ka ma’l ma kuu ake mama; a aohe hoi i ano ola pono ae, ua loaa hou ihu la au ia ano ma J i hookahi me ka hoonawaliwali ana ia’u a hala wale ke kau makalii, a i ka haalele ana mai o ke anu, he kunu paakiki ka mea nana e hoomailo ana ia ? u a J u hoi 1 manao iho ai aoīe loa la au e ola ikiana. He umīkumamaha makahiki i hala ae nei, ua hoao no au i fca iaau kuau a Chamberlain me ka holopono, nolaila, ua manao iho la au e hoao hou. Aole i pau he hookahi omole, ua haalele koke mai la ke kunu ia’u, a aole loa hoi au i hoopllikia hou ia mai e ke kuou me ke anu. Ua hooīa aku au i kahi poe, a ke mahalo nui nei lakou.” He 50 keneta o ka omole e kuai ia ma kahi o Bexsox Smith &Co., Agena ma na Pae Aina Hawaii. 2435—4t. •