Nupepa Puka La Kuokoa, Volume I, Number 53, 24 April 1893 — He Moolelo Hawaii [ARTICLE]

He Moolelo Hawaii

- MOKUNA VI. Ina e komo aku ke alii a pukaua paha iloko o laila, me ka manao e hoopai i ka poe pio, a e pepehi paha ia lakou, alaila, e pepehi ia na alii la a mea e ae paha e na kahuna o ka puuhonua, a make oia; aole oia e pakele, no ka mea na manaopaa ia, oka poe e komo ana iloko o ka puuhonna aia lakou malalo o ka malu o ka mea nona ka puuhonua. He hale malaila e noho ai na pio, a make - ke alii a pau paha ke haua, alaila hoi no lakou me ka maluhia i ko lakon wahi iho. Ua kukuluia he puuhonua ma na mokupuni a pau. 0 Haleokeawe ame ko Waipio na puuhonua kaulana loa o Hawaii. He kahua akea ko Haleokeawe, ua hoopuni ia i ka pa pohaku laula a kiekie, he huinaha loa kona ili, 119 anana ka loa, 67 anana ka laula, 2 anana ke kiekie a elua me ka hapa anana ka manoanoa o ka pa; a ua ikeia na kii he nui ua kukulu la maluna o ka pa a puni. He ekolu mau heiau maloko oka pa, he 21 anana ka loa, 10 anana ka laula, a he hookahi me ka hapa anana ke kiekie o kekahi heiau. Ua oleloia, ua kukulu ia kekahi heiau i ke au o Keaweikekahialiiokamoku he elua haneri me kanaiwa makahiki i hala aenei. Ma Mani, o Poopuupaa ka puuhonua, ma Waihee; he mau aina okoa kekahi, oia o Lahaina me Olowalu. Ma Kauai ; o Keoneakahaamaluihi, ko Waimea a me Mana puuhonua ia; o Wailua ka puuhouua o Puna, Koolau, Haalelea ame Napali. Ma Molokai, ua hookaawale ; ia kekahi mau okana aina i puuhonua, oia o Kaluaaha a me Mapulehu. I ka wa ia Kamehameha I, ua holo mai i kekahi poe mai Hawaii a pae ma Molokai; ua pepehi ia kekahi poe o lakou, a ua mahuka aku kekahi poe ma ka na helehele; no ka makau i ka make, a o kekahi poe ua holo i aku i Kaluaaha a pakele iho la, no ka mea he aina puuhonua ia. O Kaiakea kekahi puuhonua o Molokai; o Olokui . kekahi aia ma Koolau i Pelekunu. I kekahi wa i kaua ai o ko Maui poe i ko Molokai, oia hoi aole laua i hui ia wa, kaua no lakou a hiki i Pelekunu, auhee ko laila poe a holo aku la lakou iluna o Olokui, a ike ko Maui i ko lakou la pii i ka pali no ua puuhonua la, pii aku la lakou mahope a olokaa ia mai la lakou me ka pohaku a nui ka poe i make, i a palekana ka poe oMolokai, a kapaia ai o Olokui he puuhonua.

NO NA HEIAU. He hana i maa mau i na kanaka oka wa kahiko be kukulu heiau ana; aole nae he like loa o ke kukulu ia ana o na ano heiau a pau. He okoa no ka heiau a na kanaka, he. liilii iho ka lakou, o ka na' alii he nnnui ae ka lakou. Inama kahakai ke kukulu ia ana okaheiau, he Kuula ia ahe Koa kekahi inoa; a ina ma ke kula he Pohakuokane ia, Penei ke knkulu heiau ana a na ’lii: Kikikoele na kanaka a pan i ke oki laau, mai na ’lii a na makaainana, na na kahuna no e kuhikuhi aku i na ’lii ika luau e oki ai a nalakou e oielo aku ina kanaka. A hiki iakou malalo o ka laau, alaila, hahau ke kahuna' i ka ihn o- . ka puaa hiwa, ka niu hiwa, ka awa hiwa, i’a ula, ka aahu,’a hoomoe i keia mau mea a pau. malalo oke kumu o ka laau: _ alaila, oki ka laau a kauo i kai; a ina e loaa he kanaka,. alaila oia ke ha’i ia no ka hoala ana o ka heiau. 0 ka Pouommanu ke kukuln mua, oia ka pou kihi make kua o ba heiau; a ako ia a paa, alaila hanaia ka unu, oia kahi e kau ai o ka lele o ke alii. Penei nei hoi ke ano o ka hēiau a kanaka: He wahi pa poepoe, a o kahi oke akua kii, hoōkiekie ae ia wahi- ua wa-.hiia ke akua kii iba aahu ulaula—a keokeo ,paha. Ua hoohaahaa ia no hoi kahi o ka mea mohai aku. . Ina he mohai kulu koikoi, he aahu ka mohai, he puaa a me ka niu. Eia kahi pule: “Eiakaai-e ke akua, e Kanehekili, e Kanewawahilani, e Kaneuilanuimakaehaikalani, eiamai ku alana he mohai aahu, he niu a me kapuaa, e ola ia’u i kau pulapula.” A puka hou aku Ke makemake nei o 21r. AIbert FavorIte o Arkansas Clty, Kan., e haam akn ī kapomaikai i ko makou poe makamaka heluhelu 1 kona ike I na mea e pili ana i na maU anu. Penei kanaolelo: «Ola kekaukupulau i hala iho nei, ua loaa iho la au 1 ka ma’i anu a ua ano kuonoono loa ka ma 7 l ma kuu ake mama; a aohe hoi 1 ano ola pono ae, ua loaa hou iho la au ia ano ma’i hookahi me ka hoonawaliwali ana ia’u a hala wale ke kau makalii, a i ka haalele ana mai o ke anu, he kunu paakikī ka mea nana e hoomailo ana ia ? u a 3 u hoi i manao iho ai aole ioala au e oia iki ana. He umikumamaha makahiki i hala ae nei, ua hoao no au i ka iaau kunu a Chamberlain me ka holopono, nolaila, ua manao iho la au e hoao hou. Aole i pau he hopkahi omole, ua haulele koke mai īa ke kmm ia’u, a aole loa hoi au i hoopllikia hou ia mai e ke kunu me ke anu. Ua hooīa aku uu I kahi poe, a ke mahalo nui nei lakou. 53 He 50 keneta o ka omole e kuaī iama kahi o Bexsox SiiiTH &Co M ma na Pae Aina Hawaii. 2435—4t.