Nupepa Puka La Kuokoa, Volume I, Number 90, 28 June 1893 — Mahuahua ka hana Kalep o Honolulu. [ARTICLE]

Mahuahua ka hana Kalep o Honolulu.

Maloko o ka malama o īnne, he 10 na moknahi lawe leta i ku mai ma ke awa o Honoluln nei. A maloko o ka malama o īulai, he 9 na mokuahi e kipa mai ana. Eia na awa kahi i holo ma ai ua poe mokuahi la, no lapana. he 6; no Kikane, he 5; no Kapalakiko, he 6; no Vanekouwa, he 2. Aole i helu pn ia me keia poe mokuahi, na moku lawe limahana mai lapana mai, o na moku lawe . leta wale no kai liela ia. Ma keia mea e akaka ai i ka poe noonoo a pau, ke ano holomua o ka oihana kalepa ma keia moana Pakipika. Ua maopopo no hoi ka mahuahua loa o keia hana kalepa ma Ho- - nolulu nei, a me ka pii ana ae 1

o ko Honolulu kulana hoolulu moku a kiekie loa. Heaha ke ano o keia ulu ana o ke kalepa mokuahi? Eia no ke kumu, ke ulu nei a mahuahua na lahui haole ma na kapakai o keia moana. I ka wa o Kauikeaouli, aohe lahui haole olelo Enelani ma na aina nui i pili i ka moana Pakipika. I keia wa, he mau mokuaina nui i piha i na haole olelo Enelani ma Kaleponi Keomolewa a me na Yanekouwa, kela mau aina ma Ameiika Akau. Aia no hoi ma ke komohana na mokuaina nui 0 Ku Zilani a me Auseturia. He elima paha miliona ka heluna o na haole a pau i keia wamaia mau aina. He poe hoihoi loa lakou a ikaika i ka hana, he eleu hoi i ke kalepa. Aole hoi o lakou wale, no ka mea, aia ma lapana he kahaha miliona kanaka. Ua ala mai lakou mai ko lakou hiamoe mai. Ua pukamailakou iwaho 0 ko lakou ana pouli i pee kahiko ai, a ke lawelawe pu nei ma keia hana kalepa. Ko keia mau kuinu, ke hoomaka nei na laina mokuahi nunui e holo ikaika i o a ia nei, i ka Akau i ka Hema, i ka Hikina a i ke Komohana. Ua pau ka noho mehameha ana o ka moana Pakipika. Ua hiki mai ke au hou o ke kalepa ikaika ana a me ka lehulehu o na mokuahi. A pehea o Hawaii nei? Eia uo kona kulana hanohano loa iwaenakonu o keia kalepanui ana o na lahui. 0 keia awa maikai o Honolnlu ke kikowaena o keia moana. Maanei e pono ai na laina mokuahi a pau no ke ku a hoomaha iki. Aohe ’wahi e ae e hoomaha ai, aohe poe moku kikowaena e ae e hoomaha ai, o Honolulu wale no. Holaila, e lilo ana o Honolulu nei i awa hanohano loa no ka oihana hookipa i na lama mokuahi kalepa. E nana hoi kakou, he hoomaka liilii wale ana—oo keia. Ke hele neiimuana mokuaina nui o Amerika a me Auseteralia, a hala he 20 makahiki, e pakolu ana ko lakou heluua kanaka —pakoiu hoi ka waiwai a me ke kalepa ana. Aohe e liuliu, e palua a pakolu ana na mokuahi kalepa e kipa ana maanei a e nuku puū ana ke awa o Kou. Aia ma ke Awalau o Puuloa e komo ai kela aumoku nui, a e ulu ana he kulanakauhale nui malaila. Ma na olelo maluna ae, aole kakou i noonoo no ke oki ana 1 ke Alawaieli o Hicaragua a me na hopena e ukah ana i kela hana nui. Aia a moku kela Alawai, e- lehulehu loa ana na mokuahi holo mai ka moana Atelanika a hiki i lapana a me Kina. Ma Oahu nei e pono ai kela poe mokuahi a pau e kipa mai a e hoopiha hou i ua lanahu. Ma keia mau mea e maopopo ai aohe e liuliu a e ano hou ana o Hawaii nei ma ka oihana kalepa. He kumu manao keia e pono ai ka poe naauao a pau e noonoo hohonu. E kamailio hou ana makou no keia mea.

Ua Kanle Wale o Hooheleīpuna. Ma ka ia 31 o Ianuari, 1893. ma ke kulanakanhale o Honolulu, na hana iho o Liliuokalani i palapala hoomana hope no Paulo Numana, e kukala aku ana i keao holookoa me na huaolelo maopopopenei; ‘\N'o ka mea, ma ka la 17 o Ianuari, 1893, ma ke' kulanakauhale o Honolulu i olelo ia 0)0 a3;- . he! oiaio, ua hookuu aku au me ka ae aku i ke Aupuni Kuikawa o ko Hawaii Pae Aina i ko’u mana ma ke auo he Aliiaimoku no na Pae Aina Hawaii.” * $ v Eia ka ninau, he mana anei kekahi i koe i ka Moiwaliine e kuko aku ai ehoihoi hou ia mai oia i aliiaimokū maHope o kona hookuu ana aku i ke aupuni kuikawa i kona mana ma ke ano he aliiaimoku no ko Hawaii Pae Aina? 0 kela palapala hoomana hope i haawi ia e ke aliiaimoku i pau ia Paulo Numaua, ke mana nei no anei ia, a i ole ua hoopauia paha? Ēia kekahi, iko Kumana hoi ana mai ai mai kana misiona kuai ia Hawaii nei no ka pomaikai wale no o kamoii pau, “aole au (oia) i lawe mai i kekahi manao hoolana no ka moiwahine i pau,” Holo hou aku nei o Numana i Kaleponi a hoi koke mai nei, ua loli ae kona kulana ma ke kamakamailio ana me kā mea kakau oka nupepa Hoku, aia oxa ma ke ano aupuni hoomalu ia mai e Ameiika Huipuia. Nolaila, aia mahea ke kahua o na nupepa anee aln ekukala nei e hoihoi hou iaae anake alii i ke kulana?