Nupepa Puka La Kuokoa, Volume I, Number 93, 5 July 1893 — Ka Huakai Koa i Kalalau. [ARTICLE]

Ka Huakai Koa i Kalalau.

Haawi Pio Mai na Mai Lepera. 0 KOOLAU WALE UO KOE E PEE LA. Hoi 22ai ka Waialeale. Ua'kau iho la ka heleuma o ia Waialeale ma Hanalei maiima o ka bora 6 kakahiaka o ia Poaono. Pae iuka ka hope loakai nui Larsen arne Leitera Wilikoki. Ua heluhelu ia ke kuahaua aupuui e kukala ana 1 kanawai koa a ua hoouna ia kekahi mau kope o ke kuahaua koa i Lihue me ke kauoha i ka makai nui e hoolaha aku ia mea ma Waimea. Ua hoakaka ia mai, o ke alanui mai Kalalau a i Waimea a me ke.alanui mai Kalalau a i Hanalei; ua kiai pono ia e na makai. • Ua lohe ia no hoi ? he iwakalua o na kamaaina o Kalalau L:

he poewahineamena kamalii. ua haalele ia Kalalau no ka makau a ua holo a pae ma Haena. Ua holo aku ka Waialeala i Haena. Lele inka o Larsen ma e nlnauinau pono ai. Ua loaa aku he umi-kumama-lima 'wahine a me na keiki ma* lalo o kekahi hale laau, aohe mea mai lepera mawaena o lakou. Na Pa kekahi kane i hai mai aia o Koolau ma ke pee la iuka loa o Kalalau, o Kauai a me kekahi poe, ua noho ma kahakai a he eha lepera o lakou ua makemake e hoi i Molokai. Ua ae o Pa e hele hou i Kalalau e kuhikuhi i kahi o ka poe e pee ana, aka ua makau nae i ka pii iuka loa o kipu ia mai e Koolau ma. Eono raifelako na lepera la ko kaua a me na pupanapana elima. Ua hoolimalima ia no hoi he ehma mau kanaka e hookele i kekahi waapa nana e lawe i na leta i Mana a i Hanalei paha. I ka pau ana o keia ninaninau, holo hon aku la o Waialeale me ke ao aku o kapena Larsen ikona poe kanaka e hooko pono i ka lakou hana, aole nae e hoeha kumu ole aku i kekahi mea, a mahalo ia kana . mau olelo ao. Ua manao mua ia, o ke alii ( Kunuiakea ke lele mua iuka e ; paipai ai i na lepei-a e haawi ] pio wale mai ia lakou iho. Ma- ( liope mai nae, ua hooholo ia e ] hoopae mua i kekaiu poe koa ] he umi-kumamalima,. a ua ] hooko ia pela. He malie loa - ke kai. I ke awakea ka pae ] ana iuka. He mau pu ko la- , kou a pau i ka lele ana, aka, aohe nae he mea i keakea mai. He poe kamaaina oluolu wale no me na leo. Kii hou aku ka- , waapa i ka poe i koe ma ka moku, a pau na ukana a me na mea ai i ka hoolei ia ma- , uka. Hookahi mile ka lawe ana i na ukana iuka a hiki i kahi e hoomoana ai. Ua kukulu ia he elima mau hale lole. Noho mai na kamaaina me he la ua makemake loa i ua mea i hana ia. Ua hoonoho ia ka poe kiai ma kela wahi keia wahi o ke kahawai o ma,huka aku na lepera. Ua hele kekahi poe makai e huli ma na hale o kamaaina. Maloko o kekahi hale i loaa ai o Kauai e pee ana malalo o ka hikiee moe. Ekolu no hoi lepera ma kekahi ana ma kahakan I ke ahiahi iho, hopu ia o Wahinealoha, he mea i kamaaina i kahi e pee ai o ka poe mai lapera, nana no hoi i lawe pinepine aku i ka ai ia lakou. I ke kakahiaka nui o ka la &abati, ua hoala ia na mea a pau i ka hora 4, a paina lakou. Ua kamailio o Larsen me j Wahmealoha e nana i na ma’i. j a ua hoounaia aku ia a me na j kamaama elua ma na lio ej holo iuka e kauoha aku i ka 1 poe lepera malaila ina aole lakou e haawi pio mamua o ka pau ana o na hora he 4S, e * % kipu ia aku no lakou. I ka hora 9, hooneenee hou ] -ia na hale lole a me na ukana (

apau ma kalii he hookahi mile hou aku iuka. Ua kapaia kela wahi “Kahua HoomoanaUole." I ke awakea, ua hiki hou mai o Wahinealoha, a olelo mai ua halawai oia me ka poe lepera, a he eiwa o lakou ua makemake e haawi pio mai. Aole he ae o Koolau, ka mea nana i kipu ia Lui e haawi pio. Aia he elima mau lepera kino ikaika aole i ike ia ka pee ana mauka. Eia nae o ka poe i ae e haawi pio, ua makemake lakou e kamailio mua me Kunuiakea laua o Lutera. 0 ko laua kau no ia maluna o na lio a holo aku iuka malalo o ka Wahinealoha alakai ana ia laua. A hiki aku laua i kahi haikie komo ai i kahi o na lepera e pee ai, ua halawai me laua kekahi mai lepera hookahi. Aohe i liuliu hiki hou mai kekahi, a pau loa mai kela poe lepera, koe wale no o Koolau a me kana wahiue a me ke keiki. Ua makau lakou o lawe na koa ia lakou a kipu aku. Hooia mai o Wilikoki aole lakou e hoeha ia, e hanai ia no a me ka hoomaikai ia. Kolaila ua ae lakou a pau e hele pu aku i kai. Ua hoouna ia kekahi mea e ninau aku ia Koolau, a liuliu iki ua hoi mai a hoike ua hoole loa o Koolau, me ba olelo e pee no ma ka nahelehele, a ina e hoopuni ia e na koa, e pepehi mua no oia i kana wahine a meke keiki, alaila e pepehi iaia iho. Hoole loa mai oia aole e kamaiho pu me Lutera. * 0 ka -poe Iepera i hele pu mai me Lutera, ua nui loa ka mai a me ka nawaliwah. Ua aneane pau loa ka lakou mau mea ai. Ua hai ia mai he eha mau lepera e pee nei ma ka aoao Hanalei o kahawai a he mau pu ka lakou. Ua hoouna koke ia kekahi poe e huli ia poe mai ma keīa wahi keia wahi. Ua mahalo ia ka hana a na koa malalo o Lutanela King. Me he mea la aohe o lakou ike i ke ano o kela mea he makau. 1 ke kakahiaka o kaPoakahi, hora 1, ua pii aku o Eeynolds, Hilbus a me Mitchell iuka e huli ia Koolau malalo o ke alakai ana a kekahi lepera. Ua manao ia e loaa ana o Koolau i ka wauaao iaia e huli ana i wahi mea ai. Ua lawa ka ai a kela poe no na la ekolu. Aia a hiki i ka hora 9, e pau ana na hora he 49, a e kipu ia kela poe kipi ke ike ia aku. Ua manao o Kapena Larsen e hoolele i mau poka pahu iloko o kahi e pee uei o Koolau ma, e hoomakamka'u aku ia lakou. Ua hai ia mai e kekahi lepera., ua manao o Koolau e j pii ma kahi kiekie o ka pali i mauka loa, c puka aku ai ma [kekahi ala i ikeia e ka poe j lepera wale no. i Hora 4:30 p.m. Poalua, ua k'u mai ka Waialeale ma Honomlu nei. Ua hoihoi mai oia ia 15 mau mai lepera mai Kalalau mai a me na kokua ekolu. 0 ke alii Kunuiakea kekahi i 1

hoi mai. Ua hoi mai oia, no ka mea, ua holopono kana hana i hele ai, aohe mea i koe ana e hana aku ai. Ua lawe ia ka poe mai a pau i kahi hookipa o na lepera ma Kalihi. 0 ka mai mua i lele mai iuka nei, oia no ka lunakanawai elemakuiei pau Kauai. Ua kahiko iho oia iaia me ka aahu maemae. Ua wahi ia kekahi wawae. i na weln, a o kekahi me ke kamaa. Ua palupalu a hiki ole iaia ke hele oia hookahi, no ka mea ua maloo loa kona mau lima. 0 Kapahee kekahi, ka mea kaulana no ka au kai. E malama ia ana lakou a pau ma Kalihi. Ua holopono ka hana a kela huakai kii lepera ma Kalalau. He lana ko makou manao e paa ana ka poe i koe me ka hookahe ole ia o ke koko. Ua hoihoi ia mai e ka mokuahi Waialeale i ke ahiahi o ka la 4 o lulai nei, na mai lepera o Kalalau i haawi pio mai iloko o na lima o ke aupuni, malalo o ka makai Jas. Kauhane, no lakou ua moa malalo iho, a e noho nei ma Kalihi: Kapahee (k) he 63 makahiki; Pauwahine (w) 61 makahiki; Mele (w) 11 makahiki; Kio (wj 12 makahiki; Ailaau (w) 50 makahiki; J. Kauai (k) 68 makahiki; Keawe (k) 25 makahiki; Hakau (k) 60 makahiki; Huluhulu (k) 47~makahiki; Kehuamele (k) 22 makahiki; Hekekia (k) 34 makahiki; Ika (w) 7 makahiki; Kepola (w) 48 makahiki; Kamali (k) 60 makahiki; Olala (k) 15 makahiki. 0 Paoa (k.) 31 makahiki a me Kealalaina (w.) 25 makahiki, he mau ma’i lepera maopopo a i haawi pio mai, ua hoonoho ia aku nei no laua i mau kamaaina no ka pualikoa 0 ke Aupuni. 0 Koolau (k.) ka lepeia nana 1 kipu powa mai ai ia Lui H. Stolz a make ai a me Kaleimanu kana keikikane, ua hoole loa mai aole e haawi pio. 0 Piilani (w.), ka wahine a Koolau, ua hui pu aku oia me kana kaue a ua mahuka aku i na pali. 0 na poe ma’i lepera no lakou na inoa Manuia (k.) Meliaka (w.), Kihoa (k.), Kala (k.) a me Kaili (k.), aole lakou i ike ia, aka aia no nae ma ke awawa o Kalalau.