Nupepa Puka La Kuokoa, Volume I, Number 93, 5 July 1893 — Ka Huakai Koa i Kalalau. [ARTICLE]

Ka Huakai Koa i Kalalau.

Haawi Pio Mai na Mai Lepera. * 0 KOOLAU WALE NO KOE E PEE LA. *-»c ' Hoi 5Iai ka Waialeale. Ua-kna iho la ka heleuma o ka Waialeale nia Haualei mnmua o ka hora 6 kakahiaka o ka Poaono. Pae iuka ka hope makai nui Larsen a me Leitera Wilikoki. Ua heluhelu ia ke kuahaua aupuni e kukala ana 1 ke kanawai koa a ua hoouna ia kekahi mau kope o ke kuakaua koa i Lihue me ke kauoka i ka makai nui e hoolaha aku ia mea ma Waimea. Ua hoakaka ia mai, o ke alanui mai Kalalau a i Waimea a me ke alanni mai Kalalau a i Hanalei; ua kiai pono ia e na makai. Ua lohe ia no hoi ? he iwakalua o na kamaaina o Kalalau .

he poewalnneamena kamalii. ua haalele ia Kalalau no ka makau a ua holo a pae ma Haena. Ua holo aku ka Waialeala i Haena, Lele inka o Larseu ma e uinaninau pono ai. Ua loaa aku he umi-kumama-lima wahine a me na keiki ma] lalo o kekahi hale laau, aohe mea mai lepera mawaena o lakou. Ha Pa.kekahi kane i hai mai aia o Koolau ma ke pee la iuka loa o Kalalau, o Kauai a me kekahi poe, ua noho ma kahakai a he eha lepera o lakou ua makemake e hoi i Molokai. Ua ae o Pa e hele hou i Kalalau e kuhikuhi i kahi o ka poe e pee ana, aka ua makau nae i ka pii iuka loa o kipu ia mai e Koolau ma. Eono taifela ko na lepera la ko kaua a me na pupanapana elima. Ua hoolimalima ia no hoi he elima maukanaka e hookele i kekahi waapa nana e lawe i na leta i Mana a i Hanalei paha, I ka pau ana o keia ninaninau, holo hou aku la o Waialeale me ke ao aku o kapena Larsen ikona poe kanaka ehooko pono i ka lakou hana, aole nae e hoeha kumu ole aku i kekahi mea, a mahalo ia kana mau olelo ao. Ua manao mua ia, o ke alii Kunuiakea ke lele mua iuka e paipai ai i na lepera e haawi pio wale maiialakou iho. Mahope mai nae, ua hooholo ia e hoopae mua i kekahi poe koa he umi-kumamalima r a ua hooko ia pela. He malie loa ke kai. I ke awakea ka pae ana iuka. He mau pu ko lakou a pau i ka lele ana, aka, aohe nae he mea i keakea mai. He poe kamaama oluolu wale no me na leo. Kii hou aku kawaapa i ka poe i koe ma ka moku, a pau na ukana a me na mea ai i ka hoolei ia mauka. Hookahi mile ka lawe ana i na ukana iuka a hiki i kahi e hoomoana ai. Ua kukulu ia he elima mau hale lole. Noho mai ua kamaaina me he la ua makemake loa i na mea i hana ia, Ua hoonoho ia ka poe kiai ma kela wahi keia wahi o ke kahawai o mahuka aku na lepera. Ua hele kekahi poe makai e huli ma na hale o kamaaina. Maloko o kekahi hale i loaa ai o Kauai e pee ana malalo o ka hikiee moe. Ekolu no hoi lepera ma kekahi ana ma kahakai. I ke ahiahi iho, hopu ia o Wahinealoha, he mea i kamaaina i kahi e pee ai o ka poe mai lapera, nana no hoi i lawe pinepine aku i ka ai ia lakou. I ke kakahiaka nui o ka la Sabati, ua hoala ia na mea a pau i ka hora 4, a paina lakou. Ua kamailio o Larsen me Wahmealoha e nana i na ma’i, a ua hoounaia aku ia a me na ‘ kamaaina elua raa na lio ej holo iuka e kauoha aku i ka poe lepera malaila ina aole lakou e haawi pio inamua o ka pau ana o na hora he 48. e kipu ia aku no lakou. I ka hora 9, hooneenee hou -ia na hale lole a me na ukana

apau ma kalii he hookahi mile hou aku iuka. Ua kapaia kela wahi “Kahua HoomoanaUoIe.” I ke awakea, ua hiki hou mai o Wahiuealoha, a olelo mai ua halawai oia me ka poe lepera, a he eiwa o lakou ua t makemake e haawi pio mai. Aole he ae o Koolau, ka mea nana i kipu ia Lui e haawi pio. Aia he elima mau lepera kino ikaika aole i ike ia ka pee ana mauka. Eia nae o ka poe i ae e haawi pio, ua makemake lakou e kamailio mua me Kunuiakea laua o Lutera. 0 ko laua kau uo ia maluna o na lio a holo aku iuka malalo o ka Wahinealoha alakai ana ia laua. A hiki aku laua i kahi haiki e komo al i kahi o na lepera e pee ai, ua halawai me laua kekahi mai lepera hookahi, Aohe i liuliu hiki hou mai kekahi, a pau loa mai kela poe lepera, koe wale no o Koolau a me kana wahine a me ke keiki. Ua makau lakou o lawe na koa ia lakou a kipu aku. Hooia mai o Wilikoki aole lakou e hoeha ia, e hanai ia no a me ka hoomaikai ia. Kolaila ua ae lakou a pau e hele pu aku i kai. Ua hoouna ia kekahi mea e ninau aku ia Koolau, a liuliu iki ua hoi mai a hoike ua hoole loa o Koolau, me ka olelo e pee no ma ka nahelehele, a ina e hoopuni ia e na koa, e pepehi mua no oia i kana wahine a me ke keiki, alaila e pepehi iaia iho. Hoole loa mai oia aole e kamaiho pu me Lutera. 0 ka -poe Iepera i hele pu mai me Lutera, ua nui loa ka mai a me ka nawaliwali. Ua aneaue pan loa ka lakou mau mea ai. Ua hai ia mai he eha mau lepera e pee nei ma ka aoao Hanalei o kahawai a he mau pu ka lakou. Ua hoouna koke ia kekahi poe e huli ia poe mai ma kela wahi keia wahi. Ua mahalo ia ka hana a na koa malalo o Lntanela King. Me he mea la aohe o lakou ike i ke ano o kela mea he makau. 1 ke kakahiaka o ka Poakahi, hora 1, ua pii aku o Reynolds, Hilbus a me Mitchell iuka e huli ia Koolau malalo o ke alakai ana a kekahi lepera. Ua manao ia e loaa aua o Koolau i ka wanaao iaia e huli ana i wahi mea ai. Ua lawa ka ai a kela poe no na la ekolu. Aia a hiki i ka hora 9, e pau ana [ na hora he 49, a e kipu ia kela poe kipi ke ike ia aku. Ua mauao o Kapena Larsen e hoolele i mau poka pahu iloko o kahi e pee nei o Koolau ma, e hoomaka’uka’u aku ia lakou. Ua hai ia mai e kekahi lepera, ua manao o Koolau e { pii ma kahi kiekie o ka pali } mauka loa, e puka aku ai ma 'lkekahi ala i ikeia e ka poe | lepera wale no. . < Hora 4:30 p.m. Poalua, ua k'u mai ka Waialeale ma Honomlu nei. Ua hoihoi mai oia ia 15 mau mai lepera mai Kalalau mai a me na kokua ekolu. 0 ke alii Kunuiakea kekalii i ’

hoi mai. Ua hoi mai oia, no ka mea, ua holopono kana hana i hele ai, anhe mea i koe ana e hana aku ai. Ua lawe ia ka poe mai a pau i kahi hookipa o ua lepera ma Kalihi. 0ka mai mua i lele mai iuka nei, oia no ka lunakanawai elemakule i pau Kauai. Ua kahiko iho oia iaia me ka aahu maemae. Ua wahi ia kekahi wawae. i na welu, a o kekahi me ke kamaa. Ua palupalu a hiki ole iaia ke hele oia hookahi, no ka mea ua maloo loa kona mau lima. 0 Kapahee kekahi, ka mea kaulana no ka au kai. E malama ia ana lakou a pau ma Kalihi. Ua holopono ka hana a kela huakai kii lepera ma Kalalau. He lana ko makou manao e paa ana ,ka poe i koe me ka hookahe ole ia o ke koko. Ua hoihoi ia mai e ka mokuahi Waialeale i ke ahiahi oka la 4 o lulai nei, na mai lepeia o Kalalau i haawi pio mai iloko o na lima o ke aupuni, malalo o ka makai Jas, Kauhane, no lakou na moa malalo iho, a e noho nei ma Kalihi: Kapahee (k) he 63 makahiki; Pauwahine (w) 61 makahiki; Mele (w) 11 makahiki; Kio (w) 12 makahiki; Ailaau (w) 50 makahiki; J. Kauai (k) 68 makahiki; Keawe (k) 25 makahiki; Hakau (k) 60 makahiki; Huluhulu (k) 47~makahiki; Kehuamele (k) 22 makahiki; Hekekia (k)-34 makahiki; Ika (w) 7 makahiki; Kepola (w) 48 makahiki; Kamali (b) 60 makahiki; Olala fb) 15 makahiki. 0 Paoa (k.) 31 makahiki a me Kealalaina (w.) 25 makahiki, he mau ma'i lepera maopopo a i haawi pio mai, ua hoonoho ia aku nei no laua i mau kamaaina no ka pualikoa 0 ke Aupuni. 0 Koolau (k.) ba lepera nana 1 kipu powa mai ai ia Lui H. Stolz a make ai a me Kaleimanu kana keikikane, ua hoole loa mai aole e haawi pio. 0 Piilani (w.), ka wahine a Koolau, ua hui pu aku oia me kana kaue a ua mahuka aku ina pali. 0 ua poe ma’i lepera uo lakou na inoa Manuia (k.) Meliaka (w.), Kihoa (k.), Kala (k.) a me Kaili (k.), aole lakou i ike ia. aka aia no nae ma ke awawa o Kalalau.