Nupepa Puka La Kuokoa, Volume I, Number 105, 26 July 1893 — HE MOOLELO Hooniua Puuwai NO OLANDO KAAKA Ka Opio Noho Waonahele. [ARTICLE]

HE MOOLELO Hooniua Puuwai NO OLANDO KAAKA Ka Opio Noho Waonahele.

KA HIAPAIOLE O KA PU RAIFERA. Ka Paiiwai Waipalie. :nona : Ka Umauma i Lalapa ia e ke Ahi o ka Wiwa Gie, a o ka Ui Kaiii Puuwai Hoi. [E na makamaka heluhelu o ke “Kuokoa Puka La.” Eia au ke pauee hou aku nei imua o ko oukou alo i ka moolelo nona ke poo e kau ae la maluua, oiai ma ke ano he panihakahaka ma kahi o ka moolelo o ka “Ui Hohea Kalivalana, a i ole, Kikila ka Opio Lawaia:” aka, o keia moolelo a ? u e panee aku nei imua o ko oukou mau maka, he oi pakela loa ae kona nani a me koua ilihia imua o ko kela i hala mua. Mea Kakau.] MOKUNA I. KA ILIHIA MUA I LOAA I KA OI’IO 0 KA PU KAIPEUA. Iloko o ka makahiki o ka Haku 1700, ua pahola mai la ka malamalama oi kelakela o ka la maluna o ka mokuaiua o Amerika e noho ana ma ke ano he Panalaau no Eaelaui. lioko nae oia mau la, e noho ana ha kanaka oia mokuaina iloko o ke kulana kuonoono a i oi pakela loa ae mamua o ko lakou kulana oiai lakou ma ko lakou aina hanau o Enelani kahi hoi a lakou i hele malai, a iole o ko lakou poe makua paha. Ee mea oiaio, he nui na poiuo i alo ia e ua poe la iloko o na makahiki he lehulehu i hala ae, mamuli 6 na hana

alunua keaupuni makua a me na hana haowale hoi a na kupa pouoi o ka aina, (na Ilikini) aka i keia wa nae, ua haia aku ia mau hana, a ua ano akakuu mai na hoopoino o kela a me keia, He mau raahinaai nunui a me na mahina paka laula ke hoomaokiokio ana i ka ili laula o ka aina iloko o keia wa, me .na hale wili-palaoa, a mau hale haua paka ke kuku ana ma kela a me keia wahi o ka aina. He kulanakauhale i piha me na limahana mikiala, a nona ke awa kumoku i hihipea me na kia o ua moku ma ka nuku o ka muliwai. 0 kahi mea hophopo wale no i kela wa oia no na llikini, ke kanaka ili ulaula o ka waonahele. Nolaila, he mea maikai ole i kekahi kanaka ili keokeo ke hele a hala loa iloko o na nahele hihipea o ua aina momona la. Aia ma kekahi la malie laelae o ka malama o Mei, e kiola iho ana hoi na kukuna o ka la me kona nani lua ole maluna iho o ua aina nani la. E ku ana he kanaka opio ma ke kae o ka muliwai James ma kahi o 35 mile paha mai ke kulanakauhale aku o James-town. aia hoi ua opio la malalo o ka malumalu p kekahi kumulaau paina nui, a ma kona mau wawae e momoe ana he elua mau ilio hookolo meheu nani lua ole. 0 ka opio i hoike ia ae la, aole paha i oi aku kona makahiki maluna aku o iwakalua, aka, iloko no nae oia mau makahiki kakaikahi o kona hanu ana i ua la oluolu o ko keia ola ana, ua lawa no nae ia no ka hoopiha pono ia ana o kona oiwi kino me na haawina o ke kino wikani a me na lala o ka ikaika kamahao, He kino loihi kupono mafcai kona me na kipoohiwi laula, he puipui mai- . kai i lawa kupono no kona oiwi kino kilakila, aka, nia- . luna uae o na mea a pau o ua i opio la, oia no kona helehelena. ; He ui lua ole. He lauoho ehuehu kona i ano like me ka lelo * o ke gula, a he apiipii launui e kuuwelu aua malalo iho o kona mau poohiwi. He mau , maka iiunui i like me he mau hoku la o ka po kalae me na lihilihi loloa ooi,'a i ka wa a kela mau onohi maka e kaulono mai ai maluna o kekahi mea, me he la e noii mai ana 1 ia loko lilo o kahi huna o ka puuwai. L Ee mea oiaio e ka mea helui helu, ua hiki ole i keia maka- » kila ke hoike pono aku i ka ui > a me ke kilakila o ka opio ; nona keia moolelo, oiai ua oi aku koua ui a me ke kauaka > maikai mamua o ka ihea hiki i i na mamalaolelo ke wehewei aku. L r a hoike mai hoi kona > oiwi kiuo i ke kulana o ka ika- > ika a me ka eleu, a o kona [ helehelena hoi i ka hoopono a t me ka wiwo ole ka olnolu a L me ka waipahe. l Ua aahu ia ke kanaka opio me ka aahu o ke kanaka hahai ] holoholona, hc palule olona 1 polu, rae ke kaei ma kona t puhaka, a he lole wawae ili

dia. Aia lioi ma konaapo ili he elua mau pu panapana, a e paa ana ma kona lima akau he pu raifela. He papale kapu huiuhūlu eleele ma kona poo, a ma koua mau kapuai wawae he mau kamaa ili i maa mau i ke ano o ko ka poe hahai holoholoua oia mau la koiuiu i hala. Oiai ka opio hahai holohoua e ku hoomaha ana malalo o keia malu laau, ua lohe koke ae la koua mau pepeiao lolohe i ke kuho aua mai a kekahi mau mapuha hoe mauka aku o kahi ana e ku ana, nolaila, e like me ka hikiwawe o ka imo ana o ka maka, ua haawi koke iho ia i kekahi kauoha i kana mau ilio, a ia wa, uakomo aku la oia iloko o ka hihipea o ka uluuahele e uhi paa ana i ke kapa o ka muliwai mauka aku o kahi ana i ku mua ai, a ua ukali malie aku la kana mau ilio mahope o koua meheu. XJa manao- oia he poe Ilikiui i kona lohe mua ana i ke kuho o na mapuna hoe, aka, maliope iki iho nae o koua kolo hele aua aku iloko o ka uahele ua lohe maopopo aku 3a ia i ka owe o ka hoe waapa i like oie me ka palanehe o ka hoe o ka waa o ke kanaka ulaula, nolaila, ua pau loa ae la kona manao pihoihoi oiai ua paa loa 'iho ia kona mauao he poe holo waapa lealea uo kai mai paha o ke kulanakauhale, a i ole, he poe hahai holoholona paha. I ka hala ana nae o kekahi mau minute pokole, ua ibe maka aku la ka opio, he wahi waapa palanaiki e hoe ia ana 0 eha poe uegero>puipui me ko lakouikaika a pau, a mahope hoi o ke kiauoa e ku ana he wahine opio ui me ua heleheleua pihoihoi, a e hookonokouo ana i ua negero e hoe me .ka ikaika a pau i loaa ia lakou 1 mea no kahi waapa e hooi alru ai i koua holo. Me he la i kela wa, he hapaha mile ka mamao o kahi a ka waapa e holo mai nei a hoea mai i kahi a ka opio e ku nei. I kela wa, ua maopopo iho la i ka opio ke kumu o keia ano pihoihoi o ka wahiue opio o luna o ka waapa a rae ha' hoe hopuhopuaiulu o ua negero, oia hoi, e hahai ia ana lakou e kekahi poe Ilikini ake hoomainoino. He elima minute i hala ae, aia hoi, ua ike maopopo aku la ka opio i ka oili palauehe ana mai o ka waapa o kekahi poe Ilikiui mahope mai o ka waapa a ka lede opio e ku ana me' ke aui aua a koua mau lima i kona poe kauwa e hoe. la w r a no hoi, ua kokoke mai la ka waapa, a iloko no hoi oia wa, i ike aku ai ka opio i ka pu-a ana mai o ka uwahi mai ka waa mai o na īlikini a ne-i nakolo ae la ke kani ana mai o ka pu o kekahi o na Ilkini a hina iho la kekahi o na paele uana e hoe ana ka waapa o ka Iede opio, a he sekoua no hoi mahopeiho, ua kaui hou mai la ka elua o na pu a na kanaka ili ulaula, a ku hou mai la he paele hou o ka waaj)a o ka lede opio. Me ka eleulua ole ua • I kaulona pono ae la ka opio

hahai holoholona i Iiana pu, a j iloko o ka imo ana a ka maka, | ua hahai aku la ke'kani mama j akana poka hala ole, akua make aku la ka ilikiui e ma- ■ kaukau ana e ki mai i kaua pu oia hoi ke kolu o na ilikini e! manao aua e ki hou mai, aka, aole uae i kaui mai kana pu. aia hoi, he kupapau oia na ka poka hala ole a ka opio, a me i ka hikiwawe no hoi, ua kani hou aku la ka elua o na poka a ka opio, a make hou aku la ka elua o na ilikini. I kela wa ua hoomaopopo mai la ka lede opio, eia he kokua nona ma j kahi kokoke loa i kahi aua e holo aku nei me ua hoe waa ona he elua i koe iho. Hahao hou iho la ka opio i kaua pu me ka eleu, aka, iloko no nae o ia Wa ua holo awiwi aku oia ma kahi ano malaelae iki. ✓ • kahi hoi e hiki ai i ka lede j opio ke ike mai iaia, a me ka j hikiwawe, ua peahi wikiwiki i aku 1 a ka opio ma ka wehe aua i ae i kona papale kapu, a hoani j aku la he hoailona i ka lede e | hookele pololei ma'i i'ka waa-j pa ina kahi aua e ku aku \ nei imua ona. Ha ike mai j la no nae ka lede opio, a hoolanalaua hōu mai la oia i koua mau kauwa i koe iho he elua! I e hoe, rae ka ikaika a pau i loaa ia laua, oiai nae ua hele laua a haalulu i ka ua mea he makau. iAole ipau.) i