Nupepa Puka La Kuokoa, Volume I, Number 134, 14 September 1893 — E Hooulu i ka Lahui Hawaii Maoli. [ARTICLE]

E Hooulu i ka Lahui Hawaii Maoli.

; Ma ka makahiki 1874, mahope o ko Davida Kalakaua lilo ana i Moi, ua kaapuni ka Moi hou i na paemoku o Hawaii nei ma ka huakai hele hooha- ■ nohano, nae ke kukala ana ma oia ka Hooulu Lahui. na wahi a pau i kona makia, Ua lohe kakou a pau i ke ; kukala ia ana o kela olelo hoo1 ulu lahui, oia no ka hana nui a i * ’ ko Kalakaua noho Moi ana i hooho ai. He nui ka mahalo i . ka lohe ana a ua hauoli no hoi me ka nalu ana he alii hooulu ahui io keia. . Pehea la ka hookoia ana o ua ieo akena wale la? Ua ulu anei ka lahui Hawaii ponoi a mahuahua i ke au o Kalakaua? E nana kakou i na huahelu o na papahelu. Eia na heluna o na kanaka a pau e noho ana ma Hawaii no na makahiki i haiia malalo penei; 1860 Kanaka a pau 69,800 1866 ‘ 62,959 : 1872 <; " 56,987 1878 <; 57,985 _ 1 r: n/N r> 1890 •• 89,900 Ma keia papahelu, ke ike nei kakou. ua emi loa na kanaka ■ ma Hawaii nei a hiki i ke au ia Kalakaua ua emi malalo o ke kanaono tausani, a lilo o Kalakaua i Moi, ua pii iiou ae ka heluna a hiki i ke kanaiwa tausam ma 1890, a i keia wa, ua manaoia ua oi i ka haneri tausani. Nolaila, ua hookoia ka manao o ke alii a ua hoonluia ka lahui. Pela anei? E nana hou kakou i na heluua o na kanaka Hawaii ponoi no kela mau makahiki penei; 1866 na Hawaii maoli 57,125 1872 (< 49,044 1878 « 44,088 1S84 - •'* 40,014 1890 <; 34.436 Ma keia papahelu, ua maopopo o kela leo hooulu lahui, aole ia he leo e hooulu ana i ka lahui Hawaii maoli. Ua emi loa ilalo na kanaka Hawaii ponoi iloko o ko Kalakaua noho moi aua, mai ke j 49,044 raa ka makahiki 1872 a i hiki ilalo i ke 34,436 i ka 1890. I He emi weliweli loa keia e ; liuliu ole ai, nalowale loa o I Hawaii ponoi. I { E nana hou kakou. I ka • makahiki 1892 he 49,000 Hawaii maoli, a he 57,000 na kanaka a pau. He hapahiku wale no ko na lahui e raa Hawaii ia wa. Aka, i keia wa, he ’ elua-hapakolu ko na aiaa e,

a he hookahi hapakolu wale no ko na Hawaii maoli i koe. Ae. ua hooulu o Kalakaua i ka heluna kanaka ma Hawaii nei ma ka hoopihapiha wale ana i ka ainamenalahui e, oia na Pake, lapaua a me na PukikL Aka, ona kanaka ponoi o ka aina, ua hōemi loa ia ilalo. TJa like kana hanā me ka hoonui ana ika waiu maloko o kekahi kiaha, ma ka hoopiha ana ika wai a piha ke kiaha. Ua hoonui ia anei ua waiu la? Aole i hoonui ia, ua hele a holo wai wale a mananalo. Nolaila, o Kalakaua, he alii hoouiu lahui. Ua hele ka lahui Hawaii ponoi a emi loa mamuli o ka Kalakaua mau hana naaupo. Ua make kela alii uhauha, o kona hooilina aku, ua hoopoino i kona noho alii, aua kapaku ia aku. Ua nawaliwali loa ka lahui Hawaii maoli, he hapakolu wale no lakou e noho pu ana me na lahui e, be palua ka heluna o kela poe i ko na Hawaii. Kolaila aohe waiwai ke manao na Hawaii e noho lanakila maluna o kela poe lehulehu. Eia wale no ka pono o na Hawaii, e noonoo a e hana i na mea e hooulu hou ai ia lakou iho. E lapaau pouo oe e Hawaii i kou kino omaimai, i loaa mai ia oe ka ikaika e hiki ai ke lawelawe pn a me ka paio pu me na hoanoho o na lahui e. Mai hoomaka oe e Hawaii e aumeume a e paio me kela inau lahui ikaika. . E imi mua oe i ola maikai no kou kino e hele hookii nei. E noonoo i ka laau lapaau kupono e hoola ai ia oe iho, no ka mea, he kanaka ma’i loa oe o ae make auaneike ole e mu iUā' laau iiooiā. ” Eia no hoi kekahi, e hooikaika o Hawaii e komo malalo o kahi malu e pakele ai ika hooino ia a me ka hehi ia paha eko na aina e. Mai kue a hoowahawaha aku na Hawaii i ka hoomalu lokomaikai ana mai a Ameriba Huipuia. He makamaka aloha o Ameriba a he lehulehu kana mau makanaalohaiaHawaii. Nana no i kokua a hoomalu mai i keia lahui Hawaii omaimai a palupalu, a loaa hou kona ikaika. mmmm