Nupepa Puka La Kuokoa, Volume I, Number 136, 19 September 1893 — NA LETA [ARTICLE]

NA LETA

f Aole o makou makemake c lawe i ke koikoi o na liala no na manao i hoopuka ia malalo o keia poo e ko makou noe mea kakau.} Pau ka- W'ai ke Pii nei ka Htfa. Mr. Lunahooponopono. 0 kekahi olelo kaulana a Lowela ' ':o Kauai i kekahi mau makahiki loihi i hala aku nei oia no keia: <*Uapaaka wai oia.punawai ke pii mai nei ba hua.” Ua hoopnka oia i keia mamala olelo mamuli o ka puka ana aku o na olelo kupono ole mai ka waha aku o kona hoa

paio. He olelo nani keia a e mau aku ana ka momona o kela olelo kaalana a hikl i na hora hope loa o Hawaii nei. Ua pili loa keia olelo ao i na poe e kalai manao pili aupuni nei i kela mau la. lua e paio kekahi kumu manao a puka mai na wāi awahia o ka hakukole, he hoike maopopo loa ia i ka ohaka o ka puniu o ka mea e kakau manao ana. He mau kaukani huaoleloo ae ua kupono ke hookomo ia ma kahi o na olelo ino, aka, no ka hapa ike kakau manao o ka mea e kakau ana, na apo hewa kona noonoo i ka olelo ino haalele i ka olelo maikai, hoohaukae hewai na kolamu o kana pepa, a hoolaulaha aku i keīa mau manao haahaa o ke kulana o ka poe lapuwale me ka manao e nioni mai ka poe heluhelu ia ano olelo- E hoomanao e ka mea kakau he nui na poe kulana naauao a keonimana iwaena o ka lahui i hoihoi ole e ike maa i keia mau olelo Iloko o na nupepa Hawaii. Ina aole i kupono e hoopuka ia keia mau oleiokupono ole iwaeaa o ka ohana ponoi o ka mea e kakau ana, alaila ua oi loa aku ke koikoi o ka hoahewaia ona manauli o koaa onou ana mai ia olelo hoopailua ia imua o ka lehulehu. Aole no i maemae loa na nupepa Hawaii a pau ma keia mea, a peīa pu no hoi na nupepa, a he oi loa aku no hoi kekahi mau nupepa haole ke ino. Aka he palena no ko na nupepa oia ano. Na ka poe haahaa wale no la ano nupepa e lawe, aole e hoea ana ia ano uupepa iwaena o na poai 0 na ohana hanohano a makee i ka makamae o ka noho ana. Aole pela na Hawaii, oiai be uuku loa na nupepa Hawaii, e oili ana keia poe nupepa Imua o na poe apau,—na poe haahaa. Nolaiia o na olelo o keia ano e like me ia i hoopuka ia maloko o ka Leo ma ka Sepatemaba 15, malalo o ke kumumanao. « He kanaka hookamani, ” e heluhelu ana penei, “ i lahui aku ai oia 1 na Hawaii apau, ua like me ia kamalii i akahi no a hemo ae ke kaiepa, o na la pokeo wale a hupekole o ka noonoo. ” He nui aku no na olelo kupono ole o keia ano e puka nei ma na nupepa Hawaii. Ua maopopo o ka mea nana i kakau kela manao aole oia: (1) he kanaka kulana huaohano (keenlmana), (2) he papau kena noonoo, (3) aole oia i hoonaauao maīkai ia, (4) ua maa oīa i ka hakukoīe, (ō) aole oia ī ao ia i na ioino paa o ka hakumanao ana 3 (G) uoie i kapono i meakakau nupepa, a maluna ne o na mea a pau, (7j helulau kana, uiau kalai manao ana aole i ao ia i ka log:ca.‘ He menemeno ka pepeiao, ho hoīhoi ole ka maka, he hoopaiiuaka noonoo; a he hoahewa ka lunaikehiiīa i keia ano kalaimanao e hoopuka mau ia nel ma na nupepa. Aoīe anei i naauno kupono ku lahui Hawaii i keia v;a i hoomaemae ole ia ai na manao o na uupepa? Aole anei i hiki aku ka lahui i ke kulana uaauao e haaiele ae ai ī na manao o na au poull a naaupo, a papahi mai i na manao makamae o ke kuīuuu naauao a holomua? Aoie aneī e hiki ke hoolawa kalahui Hawaīī i poe kupono e alakai ia lakou ma na kalaī nianao ana ma na nupepn, a e kapae ae i na poe manao kamalii a kohu ole? E ra;m aneī kakou e heluhelu i neia ano haku manao ana i hoohuai ia mai mai ka punīu mai o kekahi i>oe nele? Manao au aole, E pau keia ' anō hana. E hoomaemae i ko kakou mau manao, a e kanana ia na lepo o na nupepa. Ina ua manao kekahi mea kakau o ka hakuepa a me ka hakukole wale no kn mea hoīopono j iaia ke haua, e oluolu oīa no ka po- j maikai o , ba poe heluholu a no ka hanohano o ka aina e,wehe aku laia , .. . / ' • . ,j . i; % ,

mawaho. Aole o ? u makemake eao kapakahi, oiai ua ike au, o na nupepa a pau ka i hawahawa ka lima i kela ino, aka, he oi aku ka haahaa 0 kahi mamua o kahi. E pono no nae na poo kakau nupepa a pau e hoomaemae Iko iakon puniu, a e holoi iko lakou mau lima a maemae me ba manao aloha lokahi no na mea a pau, pela e pau ai na manao hakukole. Aolo au i manao e hikl ke pau koke keia ano manao ma na nupepa, aka, ua hiki ke hoao liilli ia a hiki 1 ka wa e maemae loa ai. Ina e Hni kekahī īka naauao, e ao hooīkaika oia no kekahi mau makahik! loihl, a pela no, Ina e makemake kekahi e maemae kona manao, e hoao me ka ikaika no kekahi wa loihi, a e papahi no i ka lei nani o ka lanakila. Kaoaokai^ani.