Nupepa Puka La Kuokoa, Volume I, Number 175, 27 November 1893 — He Moolelo Hawaii [ARTICLE]

He Moolelo Hawaii

Holo aka la kekahi moka ona ma ka aoao akau o Oahu, a holo aku hoi bo Vanekoawa ma ka hema, a ku i Kauai, a ike oia ia Kaimualii ia wa he kamalii wale no. Hoike oia malaila i ke ahi kaolele a mahalo nuī loa na kanaka mo ka makau no nae. A mai laīla aku oia no ka aoao komohana-akau o Amerika. Ma keia huakai mua a Vanekouwa, aole laua ī halawai me Kamehameha; aole no hoi me Kahekili a me Kalanikupnia, Ma Lahaina o Kahekili, a ma Koolau o Kalanikupule. He elua mau mea a Vanekouwa i loaa maī ma keia ku ana, he man lole nla elua. A ua mahalo nuī ia keia mau loie e ko Hawaii neL Ua kapaia kekahi lole o Kekupuoki; a o Kekuaiapu kekahi, no ka ala o ka* lole kela kapa ana ia mau inoa. Olelo o Vauekouwa ma ia ku ana mai ona, ua emi loa na kanaka a me na alii, aole nui e like me ka wa i hiki mai ai o Kapena Kuke. KA PEPEHI IA AKA O KEKAHI'MAU HAOLE O KEKAHI MOKU O VAKEKOUWA, MA WAIMEA, OAHU. 0 Cbatham, ola ka lua o ka moku o Yauekouwa i holo aku ai ma ka akau o Oahu, i kona holo ana aku, ike aku la na kanaka ī ka holo ae o keia mea nui ma ka moana, a he mea kupanaha loa ia la lakou, a makahehi loa lakou ī ka ike ana. Kahea ae la na kanaka kekahl i kekahi, «Ka pukoa nui e neeae nei—e!” Holo no ka moku makai, hele no kanaka mauka, e hooho hele aī, 4e Ka mea nui—el Ka pakoa nui —e V 7 a pela wale aku. A pela no ka nee ana o ka moku a hiki i Walmea; aia ia wahi ma ka akano Waialua, Koolaa, o kala 7 ia o ia malama no. Aole nae i kuu ka heleuma, kalewa wale no ka moku. Hoomakaukau ae la lakou e holo ī uka ī wai - no lakou, a me na mea eha kekahi, na pahī loloa a me na pu; a hookuu iho la i ka waapa pelupelu o lakou i ke kai. A holo mal la lakou a pae i uka o ka aina, a paapu' mai la na kanaka; hoao iho lalakou i ka wal maka nuku o ka muliwai, a no ka awaawa na hookoni hele aku la lakou pela e ake ana e loaa aku kahi e ono ai ka wai. Ho-au hele aku la lakou pela 1 na pahu, a pela no ko lakou hele ana a hala loa i uka o ka mullwai; ukuhi iho la lakou a piha na pahu i ka wai; bo-au ao la kekahi poe haole ma ka muliwal i na pahu wai o la-

‘ I kon, a haele ae la hol kekahi poo 0 lakou maaka o kapa o ka mullwaī, I ua mau haole la i hiki ao ai,ma kahl paapu o na kanaka, alaīla manao iho la lakou e pepehi i ua mau haole neī; hilikau ae la na kanaka i ka pohakn, aole nae i pa mai ia wa. Aīa hoi kekahl kanaka, o Kap£ leaiku kona inoa, nana i nou mai ī ka pohaku a pa ma ka auwae o kekahi haole, a hina ia ilalo A ike na kanaka o kela kapa i ka hina ana o ka haole, naholo' mai la lakou ma kela kapa e pepehi i na haole ī koe. A hoao na haole e holo, aka puni ae la ī na kanaka he nui loa; pakele hookahi, a holo aku īa a loaa na haole o hoau ana i na pahu wai, a haaleie iho la i na pahu a holo aku la ma kela kapa o ka muliwai, a hiki i ka jvaapa pelupelu o lakou, a panee aku la i kai, Aee ae la lakou a pau iluna, a hoomamao iki aku la, a kī nui mai la i na pu a lakoa; aole hoe aku, lana malīe mai la no makai aku. I na kanaka hoi e pepehi ana i na haolo, uwe ae la laua no ka eha. ī ae la kekahi kanaka, “Eī ke uwe ae nei la! He kanaka no ka paha, . kai no he akua, i ke alohīlohi hoi o na maka.” Imaila hoi kekahī, <( E! eakahele oukou e pepehi mai nei ī na akua; o Lonoikaonalii ma na la, ua make o Lono i Hawaii, koe mai o LonoikaoualiL 0 Peleku nui ikaika ma na la, he akua. J? A make loa iho la ua mau haole la; o Lutanela Hergeat a me McGooch, he ao hoku. Nana mai la kela poe o luna o ka moku a ike maī la ua make kekahi poe o lakou, alaīla hoololi pono mai la 1ka moku ī uka o Waimea, aki mai la na pu 6 ka moku i uka o ka aina.” Hooho ae la na kanaka, «Heaha la hoi keia mea e oeoe ae nei maluna o kakou?” I mai la kekahi, “Kai no hoihe oneaīa, he mea make; o ka a mai hoi paha ia la, a pau loa ka aina. Pakele paha kakou 1 ka make e ana iho nei o keia mau akua; īna paha la o ko laua nei noho mal la ia i uka nei, pau loa kakou i fca make.” Hoomau mal la no ka moku i ke ki ana i ka pu a po ia'la, a nalowale aku la. HOEA HOU MAI O VANEKOUWA. Ika malama o Febernari, la 14, 1793, hlfci hou mai o Vanekouwa I Hawaii nei, mai ka aoao komohana akau mal o Ameiika, a ku ma Kawaihae. Noi ikaika aku la kanaka iaia i pu, a i pauda ma ke kuai. Hoole aku o Vanekouwa aole e kuai ia mau mea ia lakou. TJa nni ka makemake o ua kanaka o Hawaii nei ! ia mau meaia mau la,.oīai he manawa kaua noia, aena’i ana.no o ’ Kamehameha i ke aupunl ia wa, Oahu a me Kauai koe. A maīlaila aku, ku o Vanekouwa ma Kealakekua, ika la 22 ae oia malama no a hui oia me Kamehameha. Ia wa, ua haawl makana aku la oia ia Kamehameha he elna mau pipi, he pipi kane a me ka pipi wa- . hine. No,Moneterei maikeiamau ; pipi a Vauekouwa i lawe mai ai, he . aina la aīa ma Amenka. Ua mahalo nul ia keia mau holo- ; holona eko Hawaii nei no ke ano e aua kapaia ka inoa, he puaa pipi. i Ola mau pipl na kumn hoolaha o ; na bīpi e holo hihīu nei ī nela mai nawa ma Waimea ame Maanakea, ; ame na kuahiwi eaea pau o Hai waii. A hana lokomaīkal no hoi o Kamehameha ia Vanekouwa, pilikia t iho la o Vanekouwa ika wai ole a l lawe mai oia I kona mau pahu wai : iuka, a aa kena ae la o Kamehal meha ina kanaka e auamo hele i i na pahu, a e hooplha īka wai. Aole i pau.