Nupepa Puka La Kuokoa, Volume I, Number 177, 29 November 1893 — NA LETA [ARTICLE]

NA LETA

fAole o makoū makemake e l&we 1 ke koiioi on&hala no na manao ihoopukaia m&Ialoo teia poo e ko m&kou poe mea kaka^.I f Ee kulana o na Ha’i Lepera ma ka Panalaan o ka Ekaeha. Me. Lunahooponopono ; Aloha oe: Me oe mau ko’u iini, nolaila, eia hou mai no wau me ua huuahuna materia hooni puuwai o na hoa puni mea hou, mai ka la hiki ma Haehae, a ka mole oiu o Lehua, NO KE KULANA 0 NA MA ? I LEPEEA. Mai ka hookumu ia ana o ka Panalaau a hiki i keia wa, ua nui ka pilikia iloko oia mau la, aka, ua palekana na ma’i i keia wa, oiai, ua unu ia mai a kokoke. Hoko o kela au a na ma’i i noho mai ai aole ka hale kahi e hoopunana ia ai na ola, aia iloko o na pa pohaku, a me na pupupu p na kamaaina, pela iho la ka noho ana ia wa, a nau ponoi no- e hoolako nou iho, o ka poe ilihuue o lakou ka poe pilikia loa. Ma na la hope mai a hiki i keia i keia mau la, ua palekana, ua ola ka noho ana o na ma’i, ua ai a ono, na inu a lealea. aka, i kela mau la i aui aku la ua loaa he kaniuhu ina ma’i, oiai, aia lakou iloko o ka pilikia, aole i kokoke mai na mea a pau. 0 ka ai ia mau la, aia ma Waikolu e kiloi ia ai, aia ia wahi ma kahi haiki mai Ka lawao aku, he inoino ke alahele a he'nui na keakea e alai mai aua ma ke alahele. Eia i na poino, maluna iho, he mau pohaku, lepo, laau, a pela aku, a makai mai hoi ke kai, oia ka mea pilikia loa ma keia alanui hele. Ha nui na ala i poino, aole o na poino wale ia, aia no he’ kahawai ma Waikolu, oia wahi iaou e poino ai, ina e nui ana ka wai aole no e i loaa ke pai ai, oiai, aia ka ai

mao o ke kahawai, ntd kapilikia. Iloko oia mau la, aia ke ola ina waapa, aia a liiki mai la ka waapa manao ke ola, a me kou ikaika a pau e loaa ai kau walii pai ai, aole i keia mau la, “ua unu ia mai a ke alo,” loaa ibo la ia wahi hooheno. Ci Ua pau ka hana a Kauhikoa, Ua kau ke poo i ka uluna:' A no ka nui niai o na leo uwalo o ua hoa kanaka e uoi ana i ka ahaolelo e imi ia i pono no na makaainana iloko o ka ehaeha. A ua hooko ia ia leo noi a naCmakaainana, ua kala ia ia pilikia. I ka wa i noho ae ai na Eon. J. Eakaleka a me A. P. Paehaole, ua noi na hoa e uoho nei i keia ama e hooikaika i pono, oia na mea e pili ana i ka wai, a ua loaa ka wai ina ma'i a hiki i keia wa. I ke au o na la i hala aku la, ua inu ia ka wai, aia ke kumuwai ma Waileia, oia i ke au e noholuna nui ana o Mr. William Ragsdale (Bila Auana) a mailaila mai ka wai o na ma i i loaa ai ka wai, oiai na ma i e noho ana i Kalawao, aole e like me keia wa ka noho nui ia o'Kalaupapa, i kela wa hoi o Kalawao nei kahi noho nui ia. Kui na pilikia oia mau la hoomauawanui no na hoa kanaka, auwe aloha ino! Iloko no ka oia mau la, nui ka inoino o na ma’i, aia na pepeiao ina poohiwi, o na maka ua anoe pela na helehelena ua anoe. Ua oi loa aku ka pilikia, ua nau na lala i ka paipai ia, na lima, na wawae, a eia ke mau nei no ia mau haawina a hiki i keia mau la. I ka wa ou e hiki ai maanei, aole nae i uui loa na piiikia, aka, hiki mai la ia nei, anoe mai la na helehelena. loaa hou mai iua ma’i o ua aina nei. Eia na ma’i o keia aina, kunakuna, ahaaha, he mau haawina like ole keia, ka ma'’i nana e hoanoe loa mai ia oe, o, ke kunakuna hoi, ua like ia ano ma’i me ke kanaka ua inu awa a mahuna, ka hele a kuakea, loaa iho la ia wahi mele a kamalii, •'“papaa piele palainapuna.” Pela no hoi ka ahaaha, oia mai pilikia, ke hele la a hee na pilali, oia.np oe la o ke kumu kukui ua hele a paa pono i ka pilali, pela iho la no keia. I kou wa e hiki malihiiii mai ai, aole oe e hele koke, aia a loihi na la e noho ai, alaila, holoholo oe ma ke alanm, a ma ua kauhale, no ka mea, he ano e ke au o ka aina, aole pelakouhome, makeia wahi hc maikai ole ke ea, raa ia mau kumu no i loaa mai ai keia mau haawina. Ina o ka poe e hookuli ana i ka olelo a na kamaaina, e ike ana no oe ia mau ouli, e hooko ia anano. 0 kou hele ana i ka makani a me ka ua ma ia mau ano iho la e loaa ai ina mea i hoike ia maluna. Eia ka olelo aia wahi kamaaina lepera, o Lepo kona inoa, a nana ia wahi olelo kaulana. Ka wahi mauu a lepo, oia o hakole ma, pela iho la na ano o na’aina nei o ka luulnu,

ina o ka mea noho me ke akahele e loaa no na haawina o ka maemae. Eia nae, he mea ole ia mau ao ana ina ma’i, aia no ka lakou la o ka lauahi, loaa hou iho la ia wahi mele a na kaikamahiue o Kalawao. “Aohe nana, he upena lauahi,” pela okoa iho la no i keia mau la e naue nei. la oe e hiki mai ai ma Kalaupapa aia na kainaaina e kali ana o ka pan ae o na inoa ika hea ia a kaawale? kona home, a koe iho la kekahi poe, kii mai la na hoa kanaka e hoihoi ia me lakou e noho ai, eia ka mea hilu ia oe e noho aku ai me lakou la a hala na la oka pono, na pau aku la kau wahi pouo, a ua nele iho la oc, eia mai kou hopena e hoi aua oe i ka Haukipila e noho ai, oia no keia home a na olohe a Dr. Goto e noho nei. la oe no e noho ana me lakou la ma, o oe iho ka mea uana e kii ke pai ai, ka ia, pipi, ina he mau la na iho, ike ae nei lakou la ia mau haawina, e paa ana na poo ina hainaka, e ma’i ana i kela wa, o ka ma’i nui iho la kela o ka ua, pela ka wahie a nau e pii ana i ka pali, a o na kamaaina, ke kau la ke poo i ka nluna o We lehu ka malama, nui no ka naauao, a pilikia oe ka naaupo, (malihini.) Eia ke kau leo ia oukou e i o ? u mau hoa dka puupuu hoo- . kahi e ao kanaka o pono ai, , ma keia man hooakaka pokole • ana a kou- hoa kanaka. Ina i oe e hookuli aha me oe no ia, i o kou maikailoa e hoi mai oe i a noho i ka hale oka Papa Ola, ka hale leo ole ia, no’u ia a na’u e haalele a make paha. Aole i nele ka Papa Ola i ka home. Ina nae he mau hoa i ko’u oka hele ana mai, e pono no e hoi no a noho pu. Ina 1 . he maukamaainakuponoko’u. . alaila ua pono no kou noho ana, i na hoi he ake ma ka > loaa, aole i kupono, aole i apoi uo mai na Lani. “Kolaila, e nihi ka hele i ka . uka o Pu’.m. ” o loaa auauei s 'kaua i ka hanna laau a Kawe- ■ lo. la oe e kuu hoa i loaa ika . ehaeha e noho aua mai Has waii a Kiih.au, mai no.a holo e pee, aka, ekua maloelole e i hele no ka Panalaua nei, kahi i ana hoa e noho aku nei. 0 ka puka keia o ka maha me i kaoluolu. Ina e pane ia mai . ana wau ma .keia mau hooakaka ana, alaila, e hoike aku no i , keia pem mc ka wiwo ole. IIo- 1 i ko o keia mau la, ua hiki mai j he hoola nou e Hawaii. j i Hookahi wals no mea nui o ka uoho ana o keia aina, o ke ; aloha ohana, oia waie no ka pnolo kaumaha i oi aku mamua oka mihona elala, alea, . ma ka uoho aua, he maikai. aia no ia oe koa pilikia o ka puni lealea a pokole na la, i i na he manao kou i kou wahi , kino, e loihi no na la. Ualawa keia ?nau. wahi ano- , ai, a na oukou ia e kaana pono . iho, aole uo i pau na mea ano mū o ka Panalaau nei. J. B. M. Kapule' Kalawao MolokaiNov. 23,1893.