Hawaii Holomua, Volume I, Number 12, 24 March 1894 — Ka Haiolelo Ninau Pili Lahui o Hawaii A KA Hon.J.W.DANIELA [ARTICLE]

Ka Haiolelo Ninau Pili Lahui o Hawaii A KA Hon.J.W.DANIELA

Mokuaina Vireginia ILOKO O KA \ha Senatc, Fcb. 19-20.

Poha ke A-u, ke Pipii nei ka Lena. () ka ninau laliui o Hawaii nei, oia ke kumuliana kalniaina li<K)k lakela a Senetoa Jno. \V. Daniela o ka Mokuaina o Vireginia, i haiolelo ai iloko o ka Alia Senate no na la elua, a e like me kekahi mau hoa c ae ka Ahaolelo a kakou i heluhelu ai i ka lakou mau haiolelo kakoo i ka manao hoihoi aupuni kumu a Peresitlena Kalivilana, j>ela no keia hoa hanohano o ka Aha Senate i hoolohe ia ai kana kamailio me ke ohohia nui ia a me ka piha kuineki o na wahi a pau o ka rumi Ahaolelo iloko o kela mau la elua, a na keia Senctoa i huai pau na hana poholalo o ka oluiiuu i hoomakaukauia e Kuhina Amerika Kivini a me kona mau hoa’loha na |h>o alakai o ke Aupuni Pe-Ciana c ku nei i keia manawa. Kia iho kana mau olelo i hoike piha aku ai imua o ka Hale, mai ka moolelo ponoi i waihoia aku i ke Keena Aupuni o Wasinetona, mai keki huakai onou pooa na Komisina Pe-Gana i holo awiwi aku ai no Amenka maluna o ka mokuahi “Kelauiline," ka hoike a ko ka Moiwahine Komisina Paulo Xumana a me ke Komisina hoopilimea-eat-sugar Kivini, a me ka hoike piha a K<*misina Elele .1. H. Hlaunu. i hoouna ia mai e Peresiilena Kalivilana. no ka huli a me ka imi i na kumu o ke ala ana nfSii o ka hiH'kahuli aupuni nm Hawaii. Xau e ka mea heluhelu e kaujiaona iho na hana poholalo a me ka ohumu maopipo o na kakoo o keia Aupuni Pe-Gana e ku nei iloko o keia la, a he hana hoi e hilahila I«<a ai Ke Aupuni Amerika ina aole e la{viau ia ka ma’ihehe e hapala wale ia nei maluna o kona inoa kaulana o ka hanohano a me lanakila, e lilo i mea jxiahana keaka na kekahi jmai kakaikahi o na Misionari hookamani 0 ka manao ino, ka aihue a me ka powa i ka noho olu<>lu ana o kakahi lahuikanaka maluhia a lioa’loha kokoke loa i kona mau kaj«ikai komohana ma ka Pakipika. Eia iho ka Hon. 1 >aniela haiolelo imua o na hoa o ka Aha Senate. HANA KAl'OHA OLE. “Mr. Peresidena o ka Aha Senate ; “I ka la o ka hookohu pili oihana o Ka!ivilana i lawe ai i Pen*sidena no Amerika Huipuia ma ka la 4 o Maraki. 1893, ua halawai mai me ia maloko o koua keena oihaua.

he h«»kahi ninau koikoi i hana ia ma ke ano kuleana ole a me ka hana malu e kona mua uia ka oihana, ka Peresidena Harikona, a na Kuliina Kivini i liooko aku ua hana kanawai ole la ma ka aoao o Amenka, ma ke kukala ana iloko o ke kulanakauhale o Honolulu, Feb. 1, 1893, na Amenka e hoooakele na hana powa o ka hookahuli aupuni ma ka huki ana i ka hae Amerika iluna o ka hale aupuni o ko Hawaii Paeaina, malalo o na hoohanohano a me na kakoo ana a ko kakou mau pualikoa i hoolele ia aku iuka o ka aina mai kekahi mokukaua lahui aku o ke Aupuni Amerika. “Malalo o ka aiana ole a me ki kahi kauoha ole i hooholo «>le ia e ka Aha Senate e lilo i k inawai, a me ke poo o ka mana hooko ma o ka Peresidena la ina i kauoha ia malalo o kekahi kuikahi, ua lawe maoli ae o Kuhina Kivini i na mana a pau iloko o kona lima, me he mea la iloko o konā kino hookahi, oia ka lahui holookoa o Ameiika nona ka huina o na miliona kanaka e ku-nana nei i kana mau hana poholalo o ka hanohano ole a me ka pakaha inaopopo i ka noho maluhia o ke aupuni kumu o Hawaii, mamuli o ra mauao lili o kekahi mau i»e kakaikahi i kokua ia e ko kakou Kuhina i hoomana ole ia no ia hana hookahuli aupuni ma ko Amerika inoa.” NA H0IKE I KK AUPUNI MA WASINEĪONA. “Ma ka la 17 o lanuan, oia ka la hookahuli aupuni i kukulu ia ai ke Aupuni Pe-Gana e Kuhina Kivini malalo o ka malumalu a me ka hoopakele a ka waha o na pu a na koa Amenka. Ma ka la 18 ae. ua kakauinoa iho o S. B. Dole ma kona kulana Kuhina Aina E i keia palapala malalo iho ia Kuhina Xui Foster, e hoike mai ana iaia i kona hookohu i kekahi mau komite no ka holo mai i Amerika nei me ke kuinuhana o ka hoohui aiua me keia mau olelo : U' a a ])<>le ia Fosfcr.~\ Keena Oihana Aina E. Honolulu, lan. 18, 1893. l a loaa ia’u ka hanoliano e hoike aku ia oe, ma ko’u ano he Peresidena no ka Mana H«»ko me Ahakuka o ke Aupuni Pe-(iana o k«> Hawaii Paeaina. ua luH>kohu aku au i keia mau keonimana (hamaKeja) i mau KoniLsina no ka ninau e waiho ia aku ana iinua 0 Amenka, oia o I,. A. Kakina. \V. K. Kakela, W. C. Wilder, C. L. Carter a me J. Marsdeu, o lakou na elele ma ka aoao o k*-ia aununi i ai>'»»o ia e ka mana Pe-Gana e ku nei i keia manawa. S. B. Dole. Kuhina Aina E. ‘‘I kekahi la ae, ua haalele aku la keia poe Komisina ia Honolulu maluua o ka mokumahu “Kelaudine ” ma ka lakou hnakai o ke kuai aina i ka Paeaina o Hawaii me ka aeole o ka lahui Hawaii. a holo mai . la i Ameiika nei me ka awiwi nui o na lima me ua wawae a hiki ana inma o Peresideua 1 Hankona.

* Ma ka la IS. ua hoouna pu mai ka Moiwahine Liliuokalani i kana kuiuu kue ia Peresitlena Hanikona, e lft>ike ana i ke komo kuleana ole ana o ko kakou mana kaua moana iloko o keia hookahuli aupuni, a ua hoakaka mai oia i nu kahua o ka palapala kue lahui 5 ke Aupuni Auienka malalo o na kumu ekolu, penei: Xa K'nn u k'n-( a lea Moiwahine Lilinokalaiii. 1— 0 ka hookui like ana o na lako kaua o ke aupuni Hawaii ine ne koa o Amenika. 2— Xo ke pale aku i ka haunaele kul« ko, ka hookahe koko, ka poino o ke ola a me na waiwai. • 3— Ma kona manaoio, i ka wa e waiho ia mai ai imua o ke aupuni o Amerika na hoike piha o keia hookahuli aupuni kuleana ole, e hooko no ka Peresidena a me kona aupuni e hoopau ia ka hana hewa loa i hooko ia aku maluna o Hawaii, oiai, e noho hoaloha like ana na aupuni elua malalo o kekahi kuikahi lahui e ku nei i keia manawa. “Ua holke pu niai ka Moiwahine, i ka wa a na komisina o ke aupuni Pe-Gana i hoomakaukau ai no ka lakou huakai holo awiwi mai i Amerika nei, me ke kumuhana hoohui a kuai aina paha (oia maoli no ka pololei ke hoike ia ae ka oiaio), ua noi aku ka Moiwahine i ke aupuni Pe-Gana e ae ia mai kana elele e kau pu mai maluna o ia moku hookahi, i loaa ai ka mauawa like o na aoao elua e waiho mai ai i ka lakou mau kumuhana e pili ana no keia hookahuli aupuni, aka, o ka aoao Pe-Gana nae, ua hoole aku lakou i keia noi a ka Moiwahine, a j*ela i haule hope ai k«>na aoao i ka hiki koke mai i Wasinetona no elua hebed"ina mahope mai. He hana kaulike ole keia a ka aoao kipi a me ka nawaliwali imua o ke akea, ke hoike ia ko lakou kulana pela. “I ka Poaono, lanuan 14, aia he piha lau-kanaka nui maloko o ka pa o ka halealii o ka Moiwahine Liliuokalani, maht>jx> iho hoi o kona hookuu ana i ke kau Ahaolelo mau o ka lahui. O ke kumu o keia j*iha ana o na kanaka maloko o ka j\ji-ahi. oia no ka manao o ka Moiwahine e kukala mai i Kumukanawai hou no kona lahui. a oiai nae o kona Aha Kuhina, ua hoole lakou i keia kumuhana i hapai ia mai imua 0 lak"U, a nolaila. ua lilo iho !a ia uiaoawa, i wa e ht>oulu ia ai kekahi manao uluku iloko o na hoa o kona Aha Kuhina»a ntv laila. ua hoole loa aku lakou i ke kakoo ana ia kumuhana a ka Mt>fwahine e makemake nei e kukula mai imua o ka lahui. "Mamuli o keia kuee iloko o na hoa o ka Mana Hooko, ua hapai ia ka hoomakaukau ana 1 kekahi komite i kapaia—he | “Komile Malama Maluhia." e na poe o ka aoao kue i ke auj)uni. O ka huli hoi ana mai no ia o Komisina Kivini mai kaua huakai i kekahi o ua mo-

kupuni ia kakahiaka. a ua hui j>u aku la oia me kela jhv Komite l rui-kumamakolu o ka aoao kue auj)uni no lakou keia mau inoa : m L A Thurston, H F Glade. W R Kakela, A S Wilkes. C B«>lte, T F W C Wilder. H Waterlu>use W C) Smith. A Brown. J A McC.tndI«u«, F W .McCbesnt>v H E Cooper. “O ke komo kino ana o Kivini iloko o keia halawai malu a kekahi j>oai no ka hookahuli aupuni. he kue maojx»jx) kela nona i kana hoohiki j)ili oihana o kona keena ma ka inoa o ke Aupuni o Amerika, oiai he hookohu kona e hoike maoj>opo ana he luna aupuni oia no kekahi Aupuni Kumukanawai o ka noho hoa’loha ma ko Hawaii aloalii. a e hooko oia i ke kaulike maluna o na ninau e hiki aku. ana imua ona, a e htH)ko hoi i kona mana ma ka hoojiakcle ana i ke ola a me ka waiwai o na kanaka Ainerika ina he haunaele kekahi i ulu mai, a i loaa ole ka mana ikaika o ka hoomalu ma ka aoao 0 ia aupuni lahui. alaila, ua kuleana oia e kahea i ka mana kaua moana o Anu nka no ka lele ana iuka o ka aina. a lawe 1 na kulana a pau o ka makaukau no ke kaua pale. Aka. o ka hoohana ia ana o na koa Amerika ma Hawaii malalo o na kauoha a Kivini ma ia la, o ka {>ololei maoli nae, na kela jx>e Komite Umi-kumamakolu i haawi mai ke kauoha ia Kivini a ua hooko oia mamuli o ko lakou halawai malu ana a hooholo i kekahi hana i makemakeia e hooko aku. a e ulu mai ana hoi he kulana haunaele ke hoao ia ka lawelawe ia hana. a ua ike mu i kela k<> mite no ia mea. a pela i hoohana ia ai na koa Amenka malalo o na kauoha hanohano ole a kekahi ahahui jx>wa a me ka aihue aina, a Amerika e haawl ai i kekahi ahewa ikaika loa maluna o Komisina Kivini. he kanaka hiki ole ke hilinai ia no na kauoha a me na kulana j>ili i ka ikaika no ke ola a me ka maluhia o ka lehulehu. “Ma ka hoike jx>noi a W. O. Kamika. ka Loio Kuhina <> ke Aupuni Pe-Gana o Peresidena Dole i keia manawa. ua hai maojH>j>o mai oia maloko o kana hoike, ua ike mua no o Kivini i ke ano o ka lakou halawai e malama ana, a me ke ano o kela noi nana e hook>) aku i ke kauoha ma ka hoolele ana mai i ha j)ualikoa Ameiika o ka mokukaua “Bosetona” i ka wa e makemake ia ai ka hoala ana i ka hookahuli auj>uni akukulu i Aupuni Pe-Gana. “Ua hoike pu mai o W. O. Kamika, aia na pualikoa o ka Moiwahine ilokoo ka halealii e ku ana me ka makaukau piha i na Iak<> kaua, a o kekahi hapa o na koa, aia no ia iloko o ka halekoa a me ka halewai. O ka ninau mua iloko o ka lialawai i waiho ia ae nt ka noontx» ana i ka wa e hoala ia ai ka hookahuli auj»uni. e haawi mai ana anei ka mokukaua Amenka “Bosetona” i na hoojiakele a me na kokua 1 Ma ka hot>

i holo ana o ka halawai. ua hoo- - kohuia o Kakina oki ka waha i olelo nana e kamailio a waiho i aku i keia noi ia Kivini no ka hoo(iaa mua i kana h;>opa!<ele ana no lakou. HALAWAI MA KK SABATI, IAX. 18. **Ma ke kakahiaka S,.l>»ti. > lan. li 5 . aia he halawai hou i malama ia e na kom;te o ka (»oe hookahuli aupuni. a ua kohoia o Kauiika a ine Kakina i uiau komite no ka hui aku me ke Kuhina Amerika 1 Kivini, a ua hai ia aku iaia ke 1 ano o ka halawai i malama ia 1 ai. no ka noonoo ana i ka hiki 1 iaia ke hoopakele ia lakou ina | e hopu ia ana e ka niana kaua 0 ka Moiwahine. “Ua pane mai o Kivini, e hoopakele ana oia maialo o kauoha me na pualikoa o ka mokukaua “Bosetona”-‘E Iux>pakele ia ko lakou mau ola,a uie na waiwai o na kanaka Amerika,’ a nolaila, aohe o la- ! kou mau kumu ho(x>hopo no kona hooko ole i kana olelol hoc»paa no ka hooj*akele i ko , lakou mau ola pakalii. ina e hooko ia mai ka nialuhia o ke kanawai ma ka aoao o ke aupuni o ka Moiwahino no ka hopu ana i ko lakou mau kino. "l'a hoomaopo(»o lu>u mai ol Kuhina Kivini ma ka hai ana 1 ke komite o elua lala i hiki aku imua ona i kela kakahiaka >Sabuti. me keia mau olelo : ‘ Ina he kuee ke ulu mai ana maloko o ke kulanakauhale i na manawa a pau e makemake . ia ai kekahi kokua, ua makaukau mau oia e kauoha aku i na koa o ka m >kukaua “B«>setona ’ e lele ana iuka nei o ka aina, a me ka lawe ole i kekahi aoao e I noi mai ana no ke kokua aku ia lakou, koe wale no kana | ' kauoha no ka hoopakele ana i ke ola a me na waiwai o na kanaka Amenka ina e hoao ia mai e hoop<i5no ka aoao lahui Hawaii. a e kue mai ana paha i ka lakou kumuhana o ka hookahuli i ke aupuni kuuiu. “Ina he hana keia e hapai ia ai o ka haunaele ma ke ano o , na kanaka Amerika e halawai malu nei, a e hoj«u ia lakou e ka aoao aupuni no ka lakou hana hahaki kanawai. ua likea , like ka Kivini mea e hana ai no lakou. ma kona haawi ana i na j»ono a pau o ka hwpakele ia Iaki>u no ia hana hewa ohumu malu o ka haahaa loa, he j hana hoi e kaulana ai k>> Amenka inoa, ua apono i i na hana ekaek t o ka ohumu nalu. ka powa, ka aihue, e kak«*o i ka hookah ili ana i ka n >h>» ! maluhia o kekahi aupuni nai waliwali o ka hoa*!> Iia n«> ka hapa kenet iria i hala ae nei e like me keia hookahuli aupuni kuleana ole o ke ano powa haahaa loa ia Hawaii a uie kona Nohualii. i (E nn/ia maloko, Aoao 2.)

1 | Me met b**ohnuoii i k > makoo 1 poe i.eiuhelu » me ka lahoi holu- * okot mii Hawaii a Kauai. ma u ka i * | ike ana iho. eia ke- al >ba o na , | Mana Lani ota!una o k *kou a p»u, ka poe i holoinaewaewaia. l‘.i boike uiai Kona Nani no kakou ma o na kalaiolelu naauao a ka Aoao IVinokarata n»e kona Pervaidei»a ’ ; j hoyi» no no k a->kou nmau imiia o * Aiuerika. All n«> g up I Pe-iinna.