Home Rula Repubalika, Volume I, Number 16, 15 March 1902 — HE MOOLELO KAAO -no-PAKAA [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO -noPAKAA

HELU I. O Pakaa, he kanaka kauwa oia na Keawenuiaumi, he 'lii pookela ia no Hawaii. He nui loa ka punahele o Pakaa i kona haku mamua o na mea e ae, a nolaila, ua haawi ae la haku iaia e hooponopono i na aina a pau a me kona aialo pu no hoi. Iaia no hoi ka malama ana oka ke lii ai, ka i'a, ke kapa, ka malo, ka paa kahili, ka lawe kakele, ka awa, ka awa, ka apu, ke kanoa, ka mauu, na hinalea ola i hooholoia iloko o kekahi wahi waa uuku i piha i ke kai, i pupu no ka awa o ke 'lii ke inu. No ka nui loa o ka makemake o ke alii ia Pakaa no kona malama pono i kana mau mea a pau, nolaila, ua haawi hou aku la kona haku iaia i kahi mau ahupuaa iloko o na moku eono a ua lilo oia i konohiki nui no ia mau aina. Ua lilo ae la no hoi oia he hookele nui no na waa o ke alii, ke manao ke alii e holo i kana wahi e makemake ai. Aia a lohe o Pakaa, alaila, nana e nana ka la malie, a nana hoi e hai mai ka la ino. Iaia ka hope o ka waa ke holo, me kana hoe nui i kapaia o Lapakahoe. Nolaila, ma keia ano, ua lilo loa ae la o Pakaa he kanaka hanohano i ka nana aku a kekahi poe. Na Pakaa no hoi ka ipu makani i kapaia o Laamaomao. He ipu maoli no keia i ulanaia nae o walio a paa i ka ieie, ka mea ia i kapaia ai kela ipu o Laamaomao, a oia ka inoa o ko Pakaa makuahine, a ma keia ua hahao o Pakaa i kona mau iwi iloko o ua ipu nei, me kona kapa ana aku i ka inoa oia ipu o Laamaomao mamuli o ka inoa o kona makuahine. I ko Laamaomao manawa e ola ana, ua kaulana oia no ka hoolohe o na makani iaia, a hiki iaia ke kahea aku i na inoa, a i kona make ana, na hooili oia i ka mana kahea makani i kana keiki. E ka mea heluhelu, eia keia mau helu eono o ka hae, nolaila, ke hoopokole nei au a mahope aku, aka, e hai e aku nae au ia oukou i kekahi mau makani i kaheaia e Kuapakaa, oia hoi ka Pakaa keiki ana i moe ai me ke alii o Molokai, a ua a'o aku o Pakaa iaia i na hana a pau ana i imi ai no Keawenuiaumi, a ua ike mua no hoi kakou ma ka Hokuloa i na makani o Hawaii. Nolaila, ke hai aku nei au i ko Kauai mau makani a me Niihau, na inoa a me ko lakou man wahi, penei : "A-la i ka nana mai e oe, Ka makani a Laamaomao, O ke kiu o Koolau, wahine o Kauai,

Ka'u i waiho aku Ke uwalo la i ke kini i ka pae mauna, He ao hoailona makani puaa, He makani hono ia no Kapaa, Aia ka makani la i Kauai, He Moae ko Lehua, He Mikioi ko Kawaihoa, He Naulu ko Niihau, He Naulu ko Kaulakahi, He Lawakua ko na Pali, He Lanikuuwa ko Kalalau, He Lauae ko Honopu, He Aikoo ko Nualolo, He Makani Kaehukai ko Milolii, He Luukapeio ko Mana, He Moeahua ko Kekaha, He Waipao ko Waimea, He Kapaahoa ko Kahana, He Maka'upili ko Peapea, He Aoao ko Hanapepe, He Unulau ko Wahiawa, He Kiu Anu ko Kalaheo, He Ae hoi ko Lawai, He Malanai ko Koloa, He Kuiamanini ko Weliweli, He Makahuena ko Kapaa, He Onehali ko Manenene, He Koomakani ko Mahaulepu, He Puapua ko Kipu, He Alaoli ko Hulaia, He Waikai ko Kalapaki, He Kaao ko Hanamaulu, He Waikua-aala ka Makanikulai Hale no Konolea, He Waiopua ko Wailau, He Waiolohia ko Nahanahanai, He Inuwai ko Waipouli, He Hooluamakani ko Makaiwa, He Kehau ko Ka-Paa, He Malamalamaiki ko Kealia, He Makanihulilua ko Hanaikawao, He Amu ko Anehola, He Kololio ko Moloaa, He Kiuinuwai ko Koolau lele ma waho, He Maheu ko Kalihiwai, He Nau ko Kalihikai, He Luha ko Hanalei, He Waiamau ko Waioli, He Kuunahele ko Waipa, He Haukoloa ko Lumahai, He Lupua ko Wainiha, He Pahelehala ko Naue, He Limahuli ko Haena, O Kawaikuauhoe o ka pali, O ka welelau o kela makani, Puili puahiohio lele ae la i kai, Pae ae la aia i uka—e pae he ino, I nehinei ka la malie I holo ia mai ina ua pae. O keia ae la na inoa a ua keiki la i kahea ai, a o na inoa io no ia a hiki i keia wa i ko laila poe keiki papa, ua like pu no. Nolaila, ma ka Helu 2 o keia moolelo, e hoomakaia ke kaao i ka hoowahawaha ana o Keawenuiaumi i kana kauwa. — Na S. K. Kuapuu. (Aole i pau.)