Ka Hoku o Hawaii, Volume XXXIII, Number 52, 26 April 1939 — Na Keiki Paniola [ARTICLE]

Na Keiki Paniola

-li\uUauiil liiin Astlldo\vn) ,Viu ho liuiu Ijukl j lehulohu i kai».iiu iu 0 pili ;iKa i ua ktiki paniolo j>ilii, U kekahi oi;i niau puke uu UiikiUi i;i n<> nii piuiioīo pipi iho, a(i iu-kiilii'ua kakau ia mi hoaloiiii i oiiohia i ki'ia mau hau.i. I'ehea ia ii;i ī.ioa i Uakiiu ia nae hoi onu [i.m' i iini o hooiuuu aku i l>e ola ii(>iīo o ua īiK'oielu uiiii na kupuui» īu.ii iiii.i' iiii k.iiio Aiin'i'ikii !*oiijoiiiiini. " l' iuai uo iiiii kekani īuau piiuiolo l'i|JĪ AlirtM'lU:» ;il\jiUUU 1011 H i liiuiiui Kt iuu a ī nnniii a kauaka iLiuti.ua i llawiiii uoi, a«»Le moa 1 ui.uau ao i leoKiiiu uii'ii e i>iJi ana i i.u KeiKi ilawaii paniolo piiu a he u;iii lo;i li.it nit'ii i lohe i;i no lakou a koo walo no paiia kekahi niau wahi iiiiiuu nu'iihou, a i ole e like iiK* la i ka \va i uiaiauia ia īho nei ii.-i llooluuleii, a he liookahi a elua jniiiu i koiiio iii' iloko o na hoolaha ;irtoa i hoopuka ia ae. uxvai na j>aniolo pipi uiua ma Mav aii iH'i, n'owai i'.oi na keiki panii.,o i>;:>i o k, .ii la, aia ihea ko iakou v:iiii noiio a hoaliii Ka lakou hana L.UWaii.i ilt* O UU'iKKliU'i Pll'i iiHii . ;no ko kiiu iio hou unaī i j.aiio iu) keia inau nii.au ua ha:ia iit k<'kahi hana noii a liuli i llke iiku iiH' kela t hiuiii īa »i e l»avul .Uiiio iiiiie na Mn*ioiutri uiua loa i ko iaKou \v;i i lioao ;ū e liookaokoa ae i II.: uioo[i']o kahiko mai ua niooleto oiain niaoli. e hahai aku no ia, Kia nao hoi ou'hi, i keia hi. i hiki ko booitiiioi.K>i>o a i>;ianaiiu na xn*ile kuliiko i poina e hoike ana i lia īiH-a >■ ]iiii ana i na keiki pauiolo jiipi iiiu.i ioii i noea nisti iua keia i.iau kMiaulu? . 110 poe Mokiko ;i I ole Paniolo

> ia \va!c n<> ka im-a i hoomaopopu iu. 1-0 kā mea k;i iaoil '■piiniuk" i,a niai ia luni ka iiuia "Kspu nol." U Lekuhi «» na keiki paiwolo pipi ka uh?:i naiui o hoike mai e pili ;ih;i ika aiakuakaiii 1 knpuwakaue palia in? po M Lalina l.ikou. () .Jack Aiua, t k. k tl»i o na naita h(.»ioiuua o ba uoh > i olelo mai ana "Ai. Kuu makuakaue Mokiko. O na 'paiiiol j mua loa kai lawe īual i noiio lio, kaiila. ko kaula waha, kepa, ame na niea apau i loaa ia kakou i keia ia." Aia ko Aiua uiau makahiki maluua o ke 00, eia nae hoi oia ke kanaka holo loa nia ka hooili pipi aua a oia īiolioi kekahi o na laeu'.a ma ka hoohei kaula īna ka mokupuni o Maui, a e kuku aku no ua poe opiopio ilio a nana akn \m ba uwaiiwu ana "Aina! 11 u ka iuakanl!" iala e iieiuo inal ai inai lok«» mal o ka pa eke uialuna o koim lio kamaainn i ka ahikai pipi me kekahl p!pl e kekahi jkni o kaiui V:auhi HiaMuu 0 20 kapuai, h konio aku ia iloko o kt* kai ine ka lele ana •> ke ehukal llona. E like !iie ka nui ae o kona anaiiiu o ka oi ia <» ka niaīkai o kana haua ame k,i ,ika ika ana ame ka a<» oiualu ana e ]i<MiU»alfa me na lio, o ka oia !<•« aku nae hoi i na lie |>nt' mulihini kekahi inahiila. A - liuliu mahope ilm <» kona )a>oraaemae una a aila ana i kona noho lio auie ke kaula walia. a inalla m»hoi i ka paiule nani. ame na lole wawae pule lep>». n.i kainaa hnki luue* na ke}»a-pele ;j leau iho la uohol ma kona p<»o krh» pniinlo ooma nui o inn!-fralanl, he li<»ihos loa oia 1 ka hiun'iii ana ame ka huln nua 1M» Uona hakn anie kai-.a niau uiatlhiui. 1 k»*in uuinuwii 'j«> inoa Uau Jlo hou oiu a a'<» noh'.i ii;< M<*Ī'IHM? mu ka UuleUo o Keahua <» ka Maui AKriculiU!';:ii ('"iiiiMii)', a o k*bi Jioi V mah.iuai.: ai na li«» o ka Hui Ilanai nololu»ln!!:i «• Kahonla wo. li<' loea nolioi oiu nia ka hilo k.'iu)oili iina. a ua Inmhaln oia i ka hapanui o k»»n» naiia.w.. sna hunu «UK' Uii hmi-amnalii i n:' no bo Ho «««'• liii kmi'a wnlia, ola Hot «» kunl luu an:] nmlinia <» na n«>ho lio, no k.i m«'a h<- haaho.» loa oia \ kaim man nioni? a e iiatu-. ana hoi I oa aka o liko me lie nno niau o u« r »« paniolo ptps ra nolH> hunn (!" '»la nm ka Tltil hanai l»o!i»hoi<>na >< rhip;ihikna i ka wa »' n«»ho haku liana ana << Mr ilel'iioe nialai!:' a <■ li.n.a J»U nii;i !>ni !ue kn mohe II ! <» V»' kipn kalli. me IkuwM i'ur.U k«> p>»« linnia <» hul !;s 1 a nmkaukan o Ikuua ī i'ii ha> '. > i i !, 'a liiina' tiotoh»»lomi nuii Va S a HU i ka W. H ktt MH»» l">t <• 1:-1*' 'i'-h«- .Uia fsrt na<- hoi nie he v\. ! un nu.»p.'p- s I(»la ' ' 1-» lilpl ahiii 1 k.» I'i• •' • i-ilw » < ■* fcoA}tMtfcn »h< 1-•" !' tO» p'Oia t»#lf» r linim «■ '■•*> h"l»> ;itia *k» MWiikl t ' -'ni»' 1«' kttjw s *' ;»"<*« 1 '*■'"* 1 «nn * ku u*nn r« kAnaan'nn i> h- > \i».;» i » fn.-s« i>oho< »• tnmr U< l I kana i»i»n l'.i'in kfi\?l <» ,s " kotsa Tl*** S 1>« S ' ' u»»h' ! u>«*

if» kaiv!itc:i uu> Kinau, a i like aka koii!s .iiio me kekalii kanakn kaua o ka wa kunu'o, a o ka mea hoi nnna i hoala uaai i ke kaaaka kauiii> imia lu.i t;;tulana, Kaiuehameha ka N»i. nonn hoi na lio ame na pi--1.1 i, u ka nnia foa i Hawaii, a i lawe in īii.ii i llawaii ma ke ano he mau uiakiuia' e VaJieouver ame Glevelai»d i na makaliiki 1798-4.

Oia maa holoholona i hoea inua ;u i llawaii nej, ua kau ia be kapu i> iiiiii makahiki e ka lloi Ilawuii, a o ua kapu la oia paha ka hooniiiku ana o nu pipi ahiu e hele anii hoi Uiii nu kuahiwi o Hawaii aino Maui a hiki wale i ka inauawa a na poe hauai holoholona inahope uiiii i umkemake ai e ioaa na pipi niaik.ii auie na lio, i luku aku ai i ua poe i>ipi ahiu la. Oke auo oke lioohei iuiii i keia au aole nolioi alu;Uu ana i na pipi ahiu, a poowaiu i ke kuiuu laau a pine aku nie ka pipi kiiuo, aole nohoi kela mau l.a;; no ka huki ana i na kaa ukana. T~ "*0 Keokī Davies o Ilawaii oia nohA» -^kah ! o na keiki lehia i na hana oia -u o, a e hana pu ana lioi me Wile Pur«y ame kona mau lioahiinai. a »> Moku Sniytlie, Keoki swifi, a lie leliulehu o ua poe e ae i nee aku paha ma kekahi wahi okoa aku a make paha, aka, o na poe i koe iho a i maopopo ole hoi oiai no nae hoi o ko lakou mau iiioolelo aa like no a like, a ma kekahi nuiu ano, n;s oi ae, mamua o nii uiook'lo i hoike ia no na poe koii o ke Koniohana kahlko. Aiii no ia puniolo ma Muui i keia niaiiiiwa ho loea nia nu liana lima iune k<-i hana paniolo pipl. O keia Hawuii o (.Muulie Kusseli ua kapuia oia o .Tohn Lilaui Kaaihue a oia noliui ke poo luma n»a na hana pipi ma ka iiina hiinai holoholona o Honolua. Ile 41 ona niakahiki i keia niiuiiiwa, a ua lioohuiia oia me bai na wiihine nui Knnpo i ka īnaknlilki i ii ua lmalio.v nohoi oia i k&na iwahine luaikai iuih! t*l\va mau kel- | ki. He eono mau keiki kfuie kiuo ' piiipai auie ekolu kaikamaliine ui ! e kokuu ana i ka uiakuakane ma ' kana uiau Imna, a i ole i ka ni&kuj ahiue paha ina na liana o ka home j a i ole e hoomakaukau ana ame ka I uiiiiia lauhala ana.

V:i hīki loa la Lihau ke hana 1 ka iaau noho lio anie kahumu ana 1 ka ili o waho iho, ua hiki nohoi ke koekue i ka hulu mai ka ili pipi uial no ka hilo ana i kekalii kaula 111 maikai, a ua hana uolioi ola i koaa ili kalapu ponoi iho. anie ka lli pale loiewawao. a hiki pu nohoi ke pahonohono i na kamaa o koua ohana i na i makemake la i pule hou 110 Jalo ae o na kaniaa, a ua hikl loa iaia ke hana i nu lako liome e like me aa noho na pakaukau a pe!a wale aku, a ua luki no ke pahonohono ia na pn plula anie na piuia 0 kaupoku o ka hale. He hana no dta I na waa ame na wnapa, na ui>ena. na papale lauhala mm na moena ua hiki iaia ke uianu, a ua makemake oia e hana 1 «a hana a na Hawaii kalnko i na e hik» nna. Eia nae !ioi. i!oko o ka maian o keia mau manamana lima, a e iike me ka hoakaka a ua poe 1 lehia la ano liana a i ike hoi i kan« mau uiea i haoa iinm ai, he loea oia nm ia inau hana. O Char?ie Russell, o ke pauiolo pipi kaulana i na hana no<>au, he | iin! loa e hana i na kil o na knnaka, »'io ;ttito kekahl niau niea o ae inal i ka ilioilm kukni mai oia! oia e hooI kaau oh*lo ana mo kokalii poe paul- | <'1o j»|p| aku maloko o ka h;sle nolio j i !?♦<«» me ko WaiominM. O kana kii, ■ Ke Ku Hope I.oa ana, e Hke me | n« uu»o!e!o kahlko, ua !iaawUa aku ' i kekah! kanaka mnlaina hale rama i uku no ka n! auie ka mulaiua ana, * u nii! !m hop<« mu! ua lioole ua kansik!» liale rajna la i ka hoolilo uoa i ua kii tn no kokali! iuhu taysanj I e'aln Oin! no nae !ioJ aole o Hus | se!!, o!ni ola e o!e!o hoomake «ka I n«n me kanaka. i niHnaoīo iua I) ek;Oil ht o ho<»u ma! :Uui e IHo aiiU | i men k;iu!anfi. | A»!i' unhol u Llluiu. he mau ma- | liinu J Kaa hope ae m l, l mai&o ela j «'ia ke luiua uel i kekuhi muu hana | i 1110 aku 3 uiea «ul me kaua pahi .! ■<!». Ih' leliuK'hu kuuu maaawa i j hoHlioli al i kekiihi luau kil u& k<> j »ia imau houloha i wahl uo iakou J 1 ;iuol{ H,. t uau puU' 1 UaU «« i-oi *!.> !»i."iii i:iiu !h- luNiloha 1 Utw , !;•' i' lii iikn koua iuhUuki. O k« ku 1i Oih,-tit:i Kanīiiua o Kahului kal ! ;ti t pa.kuukau i'ni k? !■!,.„ e!),. t uu 8 ua uiake | ttc<ko kii <it.it o uu pakaukau Uei e ( ' "!i i.'i t..i vv.»w;n' t. «a la ; i iiko nki! .I»ii' kr kii o kokiihi akliS ' ! . ;iu | o k;i n„\. akvīīts;il \u*U" uu i ka ' \ .i, , - t !iu i ke!a nmu i»ra UIJ kut 1.. «<:. ! t.ult) 4 I hil,i oU ke s ''Vit t.. ,kn, ;l 1- k('kah{ JvH' » l lioi l hnll v Hr «.•« I kv UkoU iiiā ;i u.« u iunlkal luaiīa Uohul k<<k;iW !;tk,>u uu- ko IftkoU !UftBitO ' .7fi n«-h i- hik; ia lakou kr haua ī ',. ti us mnikai D ke ?!i HH.' ; v i». .i... ih.i i„ i l4 .i„rt t , ī !!,) 1.1 .. StaM« ftku lit J4ti

)>oL i ke kii 1 kaha ia e ka ona, ua wma iho la o;a i na kii o uu kii laau kahiko, a o ka hope ua hoike maila oia tio ba hiki ana iaia ke l«ana i makemake ia. , . I ka nana ana aku o keia hoaloha !a Mrs. Lihau ua kunokunou tnni!a noh >1 kona poo a kamMlio malla no ka hikl io no ia Keoni ke kolikoli i na mea apau" i n.i e loaa kona manawa kaa\Vale. ' ITe eiūa pule mahōpe iho ua hoihol maila laua i ua pakaukau la i ko kaona mai ko laua hoine lianai holoholona mai. Va lawe Ia aku la na pakaukau la ma ke T\ula Kanmna e ka ona a ua ike maila nohoī ke knmupoo o I3rnest Hooel, a o ka moa i ona 1 na lako hale nani i lolie nui ia. Ma ke kula ua hoohinuhlnu ia ua pakaukau ame ka hoōpau ia ana 0 kekahi 'mau mea e ae, a ua hnea maila nohoi na poe nial na wahi like ole mai o Mnui no ka liome f> ka ona o ua pakaukau 1a no ka nana ana i na mea i liana ia e Lihau, ame na moena i ulana la e kana wahine. Ua lokahi'nohoi kela ame keia 0 ka Tuea i hana ia e keia kanaka, 1 a.me ka uhane o ke akua e ala mai i ana maiioko mai o -ka "Ulo o ke i ahi." .... l'a maliu aku la nohoi o Lihau 1 ka lakou mahalo ana, a me ke apo mai i ka iakou mau hoomaikai, <viai kana wahine e niiuoaka mai ana me ka haaheo, a huli hoi aku la uo kona lioine ame kona ohana uiue kana hana ame ka haohao aua pehea la i haawi nui ia ai iaia na noonoo nui ana. no ka inea he kanaka noho malie oia, me konu nana ole ia mea lie maliu ia mai aka ua hana i na hana no ka ukui o kana hana ia a i oie uo koua īuakeniake : Li;:ha ia hana. Aole uolioi oia e I aiiewaia ma o ka liana ana i na hana niaikai ole o bela ame keia nno. He hauuunu anei oin nu na kupunu i kulai i nu kii Uiuu mai na kuuiu laau tua,i uo ua liuK* hoouiaua? A i ole o ke ano uiau o na poe paniolo pipi no ka hoohana ana i ko liikou mau poo ame uu lūna ma kekahi ano e hiki ana ia ?akou e maUemnke aua e hana? Ile uuku loa kahi hoouaauao ia una ma ke kula, ;i aole nohoi he mea i a 'o aku iaia i na loina o ke kahii aaa maluna o ini laau, a ua hana hoi i ka hapanui o kana kolikoli a.iii me kana puhi pelu, ouii uo nue hoi he mau walii mea h.ana knkuikahi uae hoi kanu i keia manawa i haawiia nuu inia e kekahi lioaloha. Oiai hoi oiii e hana ana i kaua hanu puiiuheh' e a\> ana oia i kanaka mau keiki, e like nohoi iue kona «'o ana ia lakou i ke auo o ka hool'.ei ana iuo ke kaula ame ke kau uhii nialuna o ka lio uhiu aiue ka l'"oi>au oie ana a « a o hoī i ka līoouoo ana me; ka hikiwawe, e Hke me ku manawa o ka \val >kalu* ma Puualau. | E kaialwa aua oia i ke kua i pi* 1 lia ine na Umuluma u e hoihoi ana jhoi ia lukou mai na uiala halakahijki mai, aka i ko iakou hoea ana j keik ma ke kaliuwai ua liiki oie ke I iioio aku niiiiuua o ko alanui. He

ibiki.no iaia ke hoihoi hou i na poe Uiaua 110 kahi liooialu nui a iualln |hoi o loaa ia lukou k*.» hoohala i ke la p<i iiu' i»i houl*>hu a l ok» e ioaa «o ua iueuui uut ka huU' lioahu o ku aina liuuui hoiohulouu a o moe nohol il«ku u ka Ualo lUwhu Kaa, tiu uiio lu.l Uc liaiia nui ia haua ai, u iul' ku hoouui aua aku ia i ke kfci.aliiiu o lioopuu at. Ileahii uohoi ka woa t? au ole ai? Aka he uiuikuuiaiuawulu o keia i»o*» i liiki oiv kv au t> hiHjuu,hvm aku ai i k*»ia wai v kalu' lu'i mtf ku ikaiku u huuie uku iluki» u ki' kaL 1U uiiiikui»aiiia«aui mauaua » Liluiu i uu u» iuiu« a i i(o|H' iioko o ka wai u.< k« iiHlUiuii i iuk pou 1 h«ki uU* au a iuki i fc<*kahi nahi j iiiki inuikui uku ai iak<tu uo ko Uikou luau ii »un-, ukai kukaki •' kuku auu «i tmtiH aku utm> ku nu«uf mui peli<*a nhn uj ka K'iUi « hikl aii.i i iu'iii kauak» ko ku aku ku aua i keiii liauu, ī i>ji' uliu O kt' k.jiUkii h'ii tua k<-k*Ui uo«o o kw kiUuiwai ua h'«'iiuU ae ia o\ihiiu.4 koua kaa kalak.i, a kaUiw* ukU U Uo ka k» le ka„ » iia hiH.-a uku iiohi'i tjo Volm iu.u.v u»v kv kiM ifiUA Ua** h *1 t K.I V\« V. k« aUUUL 0 jk«ll{ SIM W.iU' I MUO ku<« Oi« Ji« HO Us. k»! Ui<it 1» k*Uiii iuU • ll'Ma l:.,(il I>U t, v > 4, v „3 j kiikuhuk.» .♦ kM • V;, 1,1,,. ;. VJVI t «UuiM. (> *- p :,t 11 *>■* "U, u*« iai hm «'M i'. S-., i,oi..Ut,;„ H -„ l k«<4«h< Urt*tt < ue Ui l%k> i\i\- , \i U,S.M k«LUia t *„ ~«** »%i4i MUiai l'.nH.i .1..« r.< ki- Ui» , 41- u ***»>« ua w iia h'«- 4 jL, .I«.u, m 4 »4* t iii i««« aku , ■> i-,» Js.itHtu.jM* is« i.«u «•< -"iī.- t . «, 4 %!• ,t ln Uviii.j i ,n i tll »! Im, I lui' * S" s » t i.' ii,unw v , iw Hup, 'k 1 4 '. i i- ,s fl4W tJ if i., Atl ,«tn «v»4v' i»r »««* i t»i &»•. koiia hi,u.■!, v^», n i ?».*-'uk.n «iku .}(**#« k*i l <V'l,k,.t. * IM M ku k.«t * 4«|t «U<ic

I ,)tv< k< v lttc] IHO O Us*aL I u |h«l! «U auo eift <»| *> •— !V«wi JU«* MN ?*rj M m ] ; 1 km «ka u k*»o ai» t».fe*.l r i««*> u t*iu* i» A»sm *1 a v* ha «M«a I# I j?M. <] | V« i».» «wīw MI j f ««. 4.«' U'4 iw-4 Jss» k» |wl« ■ s iti i*»i im Il#w*fl ftrt| ! < *•«"»« ] , UiUu< M* h&£ m tnA*»ī * m «hm- fc* «Hl *fcft »s')* H 1 ->u»i* *4tu «rn |M|if A , s -^Wy aa *' tfe ' i i *f ifca v " **< , ww» «»« »-^««1 ,« » attt&KMr** ( 1 j t *k* w 1b« iw ♦ V f 4 *«»« %»ik»4.i, « H*** I *# *■, i | 1