Kuu Hae Hawaii, Volume I, Number 1, 19 April 1913 — HE MOOLELO NO ELA WINA A I OLE Ka Hooilina o Wilikilipi Ame ka Ui Ekika Kalakona, Kana Aloha. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO ELA WINA A I OLE Ka Hooilina o Wilikilipi Ame ka Ui Ekika Kalakona, Kana Aloha.

(Kakauia e Na Lehua o Lihau)

MOKUNA XLV. "He wa pokole mahope iho o ko maua kaawale ana ua loaa mai la iaʻu kaLui leka e hoike mai ana no kona male ana me kekahi kaikamahine Italia, a e noi {illegible} mai ana oia no kaʻu mau huikala ana aku iaia no kona hoao ana e hookaawale i koʻu noho maikai ana me kaʻu kane. He hookahi makahiki ma ia hope mai ua loaa mai la iaʻu ka lono no kono haalele ana mai i keia ola ana, nolaila, ua huli iho la au i kuu kaikunane kahi ohana hookahi wale iho no oʻu e ola ana maluna okeia ili honua. Ua hookipa aku la oia iaʻu me na manao makee no koʻu pono a ua hana mai oia i na hana no koʻu hauoli, a mai ia wa mai ko maua noho like ana me ka hoohala nui ana i ko maua manawa ma ke kokua ana i na poe i loaa i kanawaliwali. Mai ia wa mai a hiki i keia la e noho mau ana au iloko o ka hauoli. Nolaila, ke manao nei au ke hoouiha loa nei paha au ia oe me keiamoolelo loihi a'u e hoike aku nei imua ou," i pane mai ai ua Madame nei i ke kanaka opio me na minoaka kaumaha ma kona ,mu papalina, me ka hooki ana iho hoi i kana kamailio ana. "Aole; he moolelo ku maoli no kela i ku i ka ilihia ame ke kaumaha," wahi a Ela i pane mai ai me ke ake loa hoi e lohe aku i ke koena aku o ua moolelo nei. "Ua kokoke loa nohoi e pau ua moolelo nei. Manao au ua hoike aku nei au ia oe ke ole au e kuhihewa, he kanaka Amerika ka'u kane, aole anei au i hoike aku nei pela? "Aole; he mea oiaio anei ia?" i ninau mai ai o Ela Wina me ka piha pāhoahoa. "Ae; he mau makahiki ko'u makemake loa ana e holo mai no kona aina hanau me ka manaolana malia paha ma kekahi ulia laki e ike aku ai au i kona helehelena a i ole ia lohe wale paha i kekahi mea nona ame kona walii e noho ana. Nolaila ua holo maila au me kuu kaikunane no kona aina hanau a ua ike hoi i ke kulanakauhale kahi ana i noho ai, aka, i ko maua hoea ana mai ua

haalele kahiko mai oia ia wahi no kekhi mau makahiki lehulehu i kaahope aku. Mahope koke iho o ka make ana o kona mau makua ua haalele iho la oia ia wahi a nee aku la oia no kekahi kulanakauhale me ka maopopo ole i kekahi mea kahi ana o ka hele ana aku, a aole pu hoi he poe i ike he keiki kekahi ana, a ua hoopahaohao loa ia aku lakou i ko lakou wa i lohe ai he keiki kekahi ana ame kona maleia ana i ka wahine. Nolaila, ua hiki hou ole iho la ia maua ke hookolo hou aku mahope ona, a ua haule pa-hu iho la hoi koʻu mau manaolana apau loa, a ua manao loa iho la au iloko oia wa ua make kuu wahi bebe mamua o ka hiki ana mai i keia aina." "Oiai maua i keia aina nei ua manao iho ia maua he mea pono ia maua ke hele makaikai ma kekahi mau wahi kaulana o keia wahi mamua o ko maua huli hoi hou ana aku no ka home a i ko maua holo ana no Nu Poka, ilaila, au i halawai ai me Ekika." "He mea oiaio aole e hiki ia oe ke hoomaopopo iaia mahope o ka hala ana o kekahi mau makahiki loihi?" i pane mai ai o Ela Wina. "Aole, aka, ua pipili mau aku ka hoohihi iloko o maua pakahi no kekahi. He nawaliwali kona wahi kino ia wa; ua loaa pu na manao kaumaha iaia elike īne ko'u nei, a ua loaa koke ia'u ka hoomaopopo ana no ia mea i ko'u wa i ike ai i kona nanaina, nolaila, ua hoao iho la au ma na ano apua loa eloaa ia'u ka launa pinepine mau ana aku me ai, a iloko oia mau manao o 'u oia ko laua wa i nalowale koke iho ai me ka maopopo ole ia'u o ko laua wahi o ka hele ana aku. Aka, ua loaa maila ia'u ka lohe mai ia Mr. Kelekalalia mai ua hala aku laua no Kalakoka, a. no ko'u makemake loa e loaa nui mai ka ike ia'u no na mea e pili ana iaia, ua hooholo iho la au i ko'u manao he mea pono ia makou ke holo no Kalakoa. I ko makou hoea ana aku no Kalakoa a halawai liou iho la makou aia hoi ua hoopioo loa ia aku o Kalakoa. "Ua hoea aku makou i ka po, oiai laua ma kekahi ahaaina i haawiia maloko o kekahi

paka. Ua hele hnli akn la makou ia lana a liiki i ko laua loaa ana aku ia'makou a mahope iho o ko niakou kamailio pokole ana ua hoi aku la 0 Kalakona ma 110 ko laua hotele. Ma ke kakahiakanui o kēkahi la ae mamua 'hoi o ke ala ana o kekahi o makou aia hoi ua haalele maila o Kalakona ma i ua walii nei me ka wailio._ple ilio i kekahi moali o ka ike ia makou no ko laua wahi o ka hele ana aku.'' "A! manao au ua loaa aku ka lioohuoi a i ole ia ka ike ia Kalakoa nou, a, mamuli o kona īnanao ponoi iho 1 makemake loa ai oia e huna loa ia mea īue ka loaa ole lioi o ka ike ia Ekika," i pane mai ai o Ela. MOKUNA XLVr. "Ua halawai mua no anei oe me Mr. Kalakona maniua?" i ninau mai ai o Ela Wijia. "Aole; aole au i halawai mua me ia maniua; aka, e hoiko aku ana au ia oe i ke kuinu o kona hoomaopopo ana mai ia'u, oiai nae aole loa au i ike i kekahi mea l pili ana nona— a ina aole au e ike i kuu keiki ina aole kou hoahanau oia o Paulo Kelekalalia,*' wahi a ka Madame i pane mai ai. "Aloha ino o Paulo! ,, wahi ana kanaka opio nei i pane ae ai me ka noonoo ana ae i ka haule pa-hu ana o kona mau manaolana apau. "Ua loaa aku kekahi haawina kaumaha ia Paulo Kelekalalia,' 9 i pane mai ai ka ]Madame, "aka ualānakīla oia maluua oia mea i keia wa. He manaoio ko'u ina aole ka.na mau hana aloha ame kana mau olelo hoolanalana ia Ekika he mea oiaio na ili aku kekahi haawina poino maluna o ua wahine opio nei mo ke ku maoli no i kalii o ke poliihihi kahi 0 kona lanakila. Ua hoike aku oia 1 kona manao maoli me kona noi pu ana aku i ua waliine opio nei e lilo mai oia i wahine nana a e noho laua iloko ona kipona oka hauoli, aua hoike mai ua wahine opio nei iaia aole e liiki iaia ke liaawi aku i kona aloha i ka mea e 110 ka mea ua lilo mua aku koua puuwai, nolaila, aole 110 ka ike ana o ua kanaka opio nei i kona nele aua i kana mea i manao ai a liaalele mai oia i ka launa pu ana me Ekika, aka, ua hoao iho la oia ma na ano apau loa e lawe e lioomakaikai iaia ma na wahi like ole 111 e ka liaawi mau ana hoi i na liuaolel lioolanalana, a mamuli oia kuniu i lana loa ai ka nianao o ua wahine opiō nei me ka loaa pu ana lioi iaia o ka ikaika i kpna kino, nolaila, ua lilo na liana a kou lioalianau i

hana na'u e haaheo loa ai nona, a he knlana hanohano maoli no kela i loaa i kona pumvai. ,, 4< He kanaka opio puiiwai hoopono īniioli 110 oia e kupōno loa ai e loaa iaia na hoomaikai ana he nui," wahi a Ela i pane niai ai. ft E pahola ia mai ana na hoomaikai he nui nialuna ona e k/i mea nana kakou i hana mai ka niea i ike i ka nui o na hana aloha a kela kanaka opio," walii a ua Madame nel i pane mai ai. | 4t Elike 'me ka u i hoike aku nei j ia oe," i hoomaka hou mai ai ua ]\laclaine nei i kana kamailio ana mahope iho o ka hala ana o kekahi wa o ko laua noho hamau ana, "i ko makou wa i lioea aku ai i Kalakoka, ua hoomakaukau koke iho la makou ia makou iho no ka hele ana no ka ka ahaaina ma kela paka a oiai makou ilaila, ua loaa iho la he manawa | nui no 'u e kamailio pu ai me Ekika 0 maua wale no, a ia wa i hoike mai ai oia i na mea apau loa i pili iaia j iho. Ua lolie mua au i kekalii mau' mea e pili ana nona mai ia Mr. Kelekalalia mai, aka ua hoike maila ua kaikamahine nei i na mea apau loa ia'u. Ua hoike mai oia i na mea e pili ana no kona makuakane hanauna, nie kona hoike pu mai i ka makemake loa o ua makuakane nei ona ia oe, ame kana mau hana aloha j nona, a i kona wa i make aku ai! ua hooili maila oia i kona mau waiwai apau loa maluna ona, koe ka hirna ana i makemake ai e ili ma-1 luna 'o'u. Ua ninaū"aku"la au no ka~ inoa o ua makuakane nei ona, aka, mamua o ka hiki ana iaia ke hoike I mai ua kahamaha koke maila o Kalakona i ka niaua kamailio ana me ka lawe pu aua aku ia Ekika mai ia'u aku. ]\la ke kakahiaka nui o kekalii la ae ua ala kakahiaka mai la au, me ka noonoo ana iho i ka loilii o ko'u ala ana ma ia po ame na mea i ala mai. - "Ua iho aku la au no kalii lumi liooluana malalo a lialawai aku la au me Mr. Kelekalalia a noho iho I la maua kamailio no na mea e pili ana no ka inaua mau mea o.ke kaniailio ana me Ekika ma ia po. "Owai ka inoa o ka makuakane ohana o Ekika, ka mea i liooili iho 1 kna mau waiwai apau loa maluna o Ekika?" wahi a'u i ninau aku ai iaia, oiai maua e kamailio ana. Likeke Poleka," walii ana; i kela wa no i hina aku ai au ihope o ko'u nolio, me he mea la aia kekahi lima ke kaomi la i ke pana ana a kuu punwai. "Malia palia e lioopaliaohaoia aku āna oe/' i pane mai ai ua Maelame

nei i kuu wa e lioike aku ai, o Likeke Poleka, oia no ka'u kane male i male aiP' "Kau kane!" wahi a Ela i hooho mai ai mo ka leo paliaohao nie ka nana pono ana niai lioi nialuna o ua Madame nei. "Ae; oia no ka'u kane a makuakaue hoi o Ekika. IT a loaa ka hoomaopopo ana 110 ia mea iloko o ka wa pokole loa. 0 ka wahine a ]\lr. Kalakona, oi a no ke kaikuahine o ka'u kane ka mea lioi a kuu kane i haawi aku ai i kuu kaikamahme. Ile mea oiaio, oia maoli no ke kumu o kiiu hohihi lo a ana no ua kaikamahine nei i ka wa mua loa o kuu halaw&i ana me ia maloko o ka hale hoikeike o na mea kahiko maloko 0 ke kulanakauhale o NuPoka. Oia maoli no kuu lei aloha kuu milimili hoi o ka la kamalii kuu keiki hoi a kuu kane i kaili aku ai mai ia'u mai he mau makahiki loihi i kaahope ae nei. M Ia vra i hookahe ilio ai ua Madame nei i na kulu waimaka ma kona mau papalina. 110 hauoli okoa kona 1 keia wa e hiki ole ai iaia ke hoike aku i kekahi mea e pili ana no ia mea me ka hookahe oleia o na waimaka. "līe moolelo kupaianaha maoli no k(4a ! O Likeke Poleka, oīa ko Ekika makuakane. Oia no ka mea i pipili mau ai ko aloha o ke kanaka no Ekika, ,, wahi a Ela i pane mai ai me na maka pahaohao no keia mau mea ana'i lojj.e iho la. Alaila, u a aloha maoli aku no oia i ua kaikamahine nei 2 oia kona kumu o ka noonoo ole ana no ka hewa a ka makuahine i hana ai?" i ninau mai ai ua Madame nei. "Ae, pela maoli no ko'u manao, no ka mea ma ka'u mau mea i ike a i hoomaoppo ai he mea nui maoli 110 ua wahine opio nei iaia. Aole loa e hooneleia ana na makemake apau lo a o ua kaikamahine nei, aka, e hooko mau ana oia i na wa apau loa. Aka, aole loa i maopopo ia'u kona kumu o ka hunakele loa ana i kona lilo ana i makuakane nona,' 7 i pane mai ai o Ela Wina me ka nana an a mai īiialuna o ua Madame nei. "E loaa aku ana ka ike ia oe no ia mea i ko'u wa e hoike piha aku ai i na mea apau loa," i pane mai ai k a Madame me ka hoomau ana mai i kana kamailio ana, <( I ka wa i loaa ai ia'u ka ike no ia mea aia hoi ua ake loa aku la au e nui hou me u a kanaka nei a e koi aku hoi au 110 ka'u keiki, nolaila, ua hele aku la o Mr. Kelekalalia a hoala i a Kalakona me ka manao e kamailio laua i na mea e pili ana i ka hanau

ana o Ekika ame ka inoa o kona īmia makua ponoi. I kona hooa ana aku 110 nae no ka lumi > o Kalakona ua haalelo* kahiko mai laua lna t ia kakahiaka nui, nolaila ua hki loa ia oe ke koho iho 110 ko maua mau ano i kela wa. ī ko maua ike ana no koia nalowale honua ana mai o Kalakona ma nolaila ua hoi hou aku la maua no Nu Poka nie ko maua manao ua hoi hou aku la laua nolaila oia hoi no kahi a laua i noho mua ai, eia nae-i ko maua hoea ana aku ilaila aole laua olaila. I ko maua nele ana ilaila ua olelo maila o Mr. Kelekalaha malia paha ua holo aku laua no Mano.wai Loihi, a, wahi ana ilaila o Kalakona kahi i hoomaha ai i na la mua o ke' kau wela, nolaila ua holo aku la maua nolaila eia nae aole no laua la olaila. Ua kipaia e maua kekahi mau wahi e ae eia nae aole loa he wahi moali 0 kahi a laua o .ka hele ajia aku. 1 ko maua nele ana ma ia mau wahi, ua holo maila maua no Nu īoka nei īne ka manao malia paha o halawai maua maloko o ko laua home ponoi; aka i ko maua hoea ana mai ua panikuia ko laua home, nolaila, aole i maopopo ia maua ka maua e hana aku ai. Ua hooi loaia m?ila ka pioo o ko'u manao no keia nele ana iho la o maua. Ua lilo keia nalowale honua ana o Kolokona ma mai ia maua aku i mea nana e hookono mai i na manao hooiaio ua holo aku oia mamuli o kona makem_ake 01e,.e loaa aku iaiu ka ike no ka'u lei aloha he keiki. Nolaila, ua ilio la au i ko'u manao aole loa e moe kuu maka a hiki i ka loaa ana o kuu kaikamahine ia'u." f< līe mau la mahope mai aia hoi ua loaa maila ka ike ia mamua no ko laua wahi e noho ana. a i kekahi kakahiaka nui ua hoea aku la maua no ka hokele kahi a laua e noho ana a komo loa aku la no maua iloko me ko maua hoike mua ole aku i ua kanaka nei no ko maua hoea ana aku. I ko maua komo ana aku ua ike aku la maua ia Kalakona e h<4ahelu ana oiai o Kkika e humuhumu ana. "I ka wa o Kalakona i ike mai ai ia maua i ke komo ana aku ua loli ano e ae la kona nanaina, aka, no Ekika i kona wa no i ike mai ai ia maua oia no kona wa i liolo koke mai ai me ka piha hauoli i±© keia hoea ana aku o maua. "Aole loa i maopopo ia'u ke kumu o keia mau hana a olua me ko ko olua hoike mua ole mai no ko olua hoea ana mai," i pane mai ai

o Kalakona me ka pioo o kona manao, 'Ua liiki loa ia'u ke hoike aku ia oe i ke kumu nui o keia hoea ana maila o maua iloko o ka wa pokole loa," wahi a'u i pane aku ai iaia. {< I hele mai nei au no ke koi ana aku ia oe no kou hoihoi ana mai i -kuu keiki me a ? u nei." "Aole i maopopo ia'u kau mea e olelo mai nei,' y i pane mai ai o Kala-

kona me ka hele ana o kona helehelena 1 hele ae ai a haikea. "Ua maopopo ia oe ka'n mea e kamailio nei e Kalakoa, wahi a'u i pane aku ai, "a na ike oe i ka oiaio 0 ka'u mau olelo i hoopuka aku nei 1 ko'u wa i koi aku nei i kuu keiki ke keiki hoi a maua o Likeke Poleka." I kela wa no i huli aē ai au. me ka manao e puili mai i kuu lei aloha eia nae' ua ike iho la au ua nolio oi a maluna o kekahi noho me ka hele o kona helehelena a kunahihi me ka haalulu pu ana hoi o kona kino holookoa. 4< Ua makemake au e hoike mai oe ia'u i na hooiaio 1 apau loa no kau mau mea i olelo mai nei," wahi a Kalekona i pane mai ai imua o'u. (Aole i pau)