Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 4, 17 October 1861 — HE MOOOLELO NO KALAEHINA. [ARTICLE]

HE MOOOLELO NO KALAEHINA.

Maka Helu 2oka " Hoku Pakipika," o ka la 3 Oct. Ua ike kakou i ka mooiēlo no ko Kalaepuni ikaika a me koaa mau hani a |iiki i kona make ana, aka, aole i oleloia malailako Kalaehina ikaika a o»e kāna mau hana, mi keia Helu kakou e tktf iai. Eia no. '*«•"* # # # Mamuli o ko Kalaepuni make ana ma Kaiioelawe, ua ike ia ka ikaika o Kalaehina j ,kona kaikaina. I ka wa o Kalaeponi e noho ; tana ma ka noho Alii o Keawenuiaumi, kena āku la oia i na makaainana ō kona a pau e : fhele i kauo wāa mā Kapua, aia no kela wa- ! %T ma Konā Hema e pili ana me Kau. Hoo- j iina pu āku la o.ia ia Kālaehina i lunā malu- j ■ā o kela mau kanakā mā ke ano hoopono-1 vono. t Alailā haawi akU 3a ōia i ka hana ma na Okana, e like mē kā nui o na waā a na kānOna i kalai ai. Eia kana olelo. / " E hā makāaināiiā o ko'u kaikuaana, ua hoounā ia mai nei āu i luna maluna ō 6u- j kou e hoōponopono i ka hāna, ēia ua waa i ēono ke waiho nei, eono no hoi Okana, 6 ka Okana e hiki ē?ka waa i kai, alaila e lilo ia okana. ia uiau kanaka a punahele na ke Alii na Kaiaepuni, oia ka olelo i lohe oukou." ,; /i Muka olelo a ka luna, hoomakaukau ka ' wiil a fāU na l tfln| w wg* kipapaliana ia e hhli pono ana iuka, eooo iwilei ke kiekie. Ia manawa o ka waa i kauo ia mai ai, ua holo hewa ka waa a hookui i ua wahi kipapali ana nei, no ka mea, ua jnakaala ole ka mea palewaa e like me ke ano mau. Kauo mai no na waa hope a pao pu no ia wahi, pela a pau na waa eono i ka hookui i ua wahi kipapali ana nei ; nolaila, i kapaia ai ka inoa o kela wahi, o " Nawea- j hokui." Ia manawa, noonoo ka luna a me n'a kanakā i mea e hiki ai* aole loaa ka mea e hiki ai, alaila haalele ua kanaka i na waa mamuli 0 ka olelo a ka luna, hoi aku ua o Kalaehina me na kanaka a hiki i o Kalaepuni lake alii, ninau mai ke alii, " Pehea ka oukou hana ?" Olelo aku o Kalaehina, " Ua, pono. ole ka makou hana, ua paa na waa i kipapaii ana, o na waa no a pau, aole he waa i hiki i kai, a hoi wale mai la no makou." , la manawa, wela ka inaina o ke alii i kooa kaikaina. Olelo aku.la o Kalaepuni, penei, Ua hoouna aku nei au e nana oe i ka hana p na kanāka ; aka, aole oe i hoolohe i ka'u jolēlo, nolaila ke hai aku nei au ia oe ano, e hele koke oē e imi i mea e iiiki ai na waa, o he wale no, e noho no kanaka, a i hiki ole kela mau waa iloko o na la ēha, e hoolilo au la oe i kanaka no ka Heiau." j la manawa, inakau nui loa iho la kona kaikaina, noonoo iho la oia i manao nona ia la a po, mai ia po a wanaao 4 hele aku la oia a hiki ma nā wahi i waiho ai na waa ; a_piu ko ia nei noho ana malaila, haalele keia ia wahi, liele ia nei ā hiki ma Kau, hai aku la oia i < kāna olelo hoōpUnipuni, penei.; 1 " O na kanaka a pau loa o Kau, e heie koke e kauo i na waa o ke alii, pelā mai nei 'o Kalaepuni ia'o;" ! Iā maoawa, makaukau koke na kanāke, a hiki ma kahi o na waa i waiho ai. Hapai pakahi na kānaka i na waa a pau a tea kahi kaue ako la na kaoaka a pau io»«fei i kai, a laoa ilokō o ke kai; boe ia elima waa raa ke kii a hiki i Keaohou, koe hooke- ! hi waa, me Kalaehina, hii hoo aku ia oa ka naka i ka wāa i koo, a me Kalāehioa pu, ia manawa a na kanalea \ hiki āku ai, ma Kaioaiiu, e auamo enai ana o Kaiaehioa i ka waā ma konā ai e like'me ka aaamo aoa ikekookoo ma ka āi o kekahi keiki opiopio, ia lawe aoa a ia oei i ka waa a biki ma aio o ke alii, ike mai la kooa kaikuaana i ka oi loa o kona ikaika me ke amo aoa. Me ia bope iho # be U hookahakaka ia oo Kalaepuni, ikōakoa anr oa mei a pāa ii la. Ia manawa, hoike maōpopō lea aku li 6 Kalaehioa i kooa ikaika imaa o ka iebolebo imeke alii po. Lalau aku la ota hookahi waa o na wāa i hiki nii imoa 6 ke afti, i ki ola aku la iloko o ke kāi, e likē ae kē kio!a i aaa O ka baa Maktke* Naoa aka jā keia, © ka'kaka wahie mai aaa na aijpaapao a ka aiii,

lalau aka la ow hookāki paaka wa&ia ohia, a kakao iho 1* ma kooa poo v lilo tbo la ka oUa i mea ole. No ka ike maopopo Ma o kooa kaikoaaaa i ka oi keiakela o kona ikaika. Olelo aka la oia, peeei, " Ke olelo aku nei au ia oe, ua pomaikai kaea ma ko kaaa ikaika ioa. LUo ae oei ia'u o Hawaii oei aa kou ikeika, ® aho e holo oe e loku i oa poa aiii o Maoi, i ooho oe ma ka ooho alii o Kaāiaialawalo." Ae o Kalaehina i ka olelo a kooa kaikuaana, noho iho ia keia a pau ke kapu Hēiao ana, haaiele iho la keia ia Hawaii, hooko koke keia i ka olēlo a kona kaikuaana. Ia ia nei i hiki ai ma Hana i Msui, he aha mokomoko na ke alii na Kainalalawalu, ma Kauiki,' e akoakoa lehulehu ana na kanaka a pau o Hana; nana aku la o Kalaehina e k'u ana ka " puloulou kapu o/u," ae aku la keiā ma kahi kapu e like me ke ano mau o keia lahui, lalau aku la oia i ua mau puloolou nei, hoolilo iho la i mea ole iloko o kona lima; ia maoawa, kuahaua ae la ke aiii i ka lehulehu e pepehi iā Kaiaehina. la manawa, hoolilo iho la oia i keia lehulehu me be naonao la iloko o kona lima. la manawa, ike maopopo lea aku la o Kamalalawalu i ka ikaika o keia kanaka, ia po iho o ka hoooka kaua ana, mahuka aku !a o Kamalalawalu a noho ma Waianapaeapa, aia no ia tuawai tna Honokalani i Hana, iilo ae la ia Kalaehina ka noho alii o Kainalalawalu. Kui aku la ka lono o keia mau mea a puni na moku, mai Hawaii a Kauai. Lohe o Kapakohano, he kanaka ikāika no Kauai, oia ka mea i ku ma ka noho alii o Ola, ke alii mua ia ia Mokupuni. Makemake iho la oia e hakāka me Kāliehina. Haalele koke oia ia Kauai, holo mai oia a hiki i Oahu nei, mai anei aku a hiki ma Honuaula i Maui, kau na waa ilaila, heie aku la keia mauka, a hiki ma Kipahulu, moe neia ma kauhale kamaaina. Ninau mai la kamaaina ia Kapakohano. " Mahea kau wahi hele? Mai hea mai nei oe?" Olelo aku la keia t " mai Kauai mai nei au, a e hele aku ana wau i ka makaikai ma Hana aku oei la a puni o Maui uei, hei aku au." Olelo aku nā kamaaina. "Minamina ino ko kanaka mai;ai» '■« tsfe» >l ' , wir >r.«. Kapakohano;" " He huhu wale mai no ka ia i ka mea heie malie," olelo aku na kamaaioa. Ae, he huhu wale mai no, he oi kela o' be kanaka ikaika, ua nokeia e iala na'lii, a me kekahi poe a pau loa i ka make, aole i lohe ia ko Kamalalawalu wahi i noho ai i keia manawa." Ninau aku la keia i na kamaaina, " heaha kona ikaika a oukou i ike ai." Olelo aku la na kamaaina. " Eia, ua hiki ia ia ke huhuki i na laau nui launa ole, o kona poo oia kahi e kaka ai kana wahie, ke lohi ka hana a na aipuuupu, ina e hiki mai i ka la koele, aole pane leo, nolaila, kau ka weli o kauake, oia la i lohe oe," olelo aku la o Kapakohano, aole boi ha he ikaika, he ikaikā uhuki laau nui wale iho no, aole he ikaika e lanakila ai ma ka hakaka, ehia aoanei au puupuu holo ia? Olelo hou aku na kamaaina. " Aole oe e pakele, he ikaika auanei kela okanamai." Olelo hou aku keia i na kamaaina, ina e aa mai oia ia'u e hakaka, alaila lealea au. Moe iho Ia o Kapakohano i ka hale kamaalna a ao ia po, hele aku la keia a hiki ma Kaiwiopeie, ua alualu pu aku na kanaka o kahi aianei i moe ai, a me na kanaka e ae, no ka makemake e ike i ka ikaika o ua kanaka Kauai nei. I ka manawa o ua kanaka Kauai nei i hookokoke aku ai. i kahi a Kalaehina e noho mai aoa, e mahiai mai ana oa kanaka, ike mai la o Kalaehina i keia kanaka e hoea aku ana. Oleio mai la o Kalaehina i kona maoawa i ike mai ai i ka ia oei hele aka. " E aahae auanei ! E nahae auanei!!" Aka, ke minamina nei na kanaka o Kalaehioi i ka aiake o Kapakohano nō ka hele aoa aku i ka la koele (mahiai.) i ka manawa a Kapakohano i hiki ako ai i kahi ā oaikanaka e mahlai aoa, aaoa uko la keia, aole he paoe aiai, oo ka oa 3ua ke alii i kanawii* " āoie e waiaao oa kaoaka a pao ke koele/' Nō ka aoe aāeheoēhe o Kalaehioa e hopu mai ia Kapakohaoo; e hookr aku āoa o Ka~ pakohano i ka haoa a na kaoaka. . " XJa oki ka hana! (7ā oki kā hāpāl! Pēla ibo la ka kā han* aea a aa alii oai o Maui ke paa ka waha, aole e kamaīlip. aole • kunou āka aa kaoaka, aole oo paha he aliLnui, mm he mākaainana la, i alii paba i ka ikaika kalawai . olē iho ae kekahi ikaika e uhaē ia ai kē aa." Iā maoawa, hopo koke mai ana o KalaekP na ia Kipakoiiaa*, pāa Hto lā/ e palikl pai āku āoa o' Kapakohaao ia Kalaekiaa, pāa loā, oo fiā mea, oia faa ia nei oai Hkm o ka peliki; m/«m maUlo, mmialo ia«aoei, a aneaoe pau.ke aho & K«{»ako)iaao, Ia manawa, £ooikaika loa o Kapikohaao i ka book« i ka pali kāhakii o Kaibālalo, ao ka aea. a ake mia ō:Kapakobaao a loaa ii

>a kooa ne* 0 ha«kjl« al naim o K«M»ot. A liilu iaoa ati īiilnm poto olm ?pJa fc«lkak»i © poHki pas ain aas o K«fMlrob«0o n Kiiiihiii», lnale po W oei Uoko okakai; &UiU, l»n»kH» ibo U o Kapakob*ao makma o hmi. No ko ca im • pulo ke kĪQ9 o Kapakohwn» t ke kai, alaila oi ioa koa* Uoakila 1 ka ooMwm a bi kaaaka i ike ai na ku iaoa oei i ka paJi, oaaoao mai ia sa kaooka ua make laoo a eioa; aka, i ka aro«*a aia oei i bo©a ako ai noi ko iaoei aM nalaoa o Kaiaekma, ua lawe pe ako keiai ke a iaio o Kalaeiuaa e botke ako i oa kttia*rt o KaUehioa, eae ka oioio ako o Kapakohano. "Ua make aku oei ke alii o oukoo, eia ke a ma kuu iima." Kaohi mai la oa kaoaka o Haoa ia Kapa* kokaoo e ooho, aole oiaoei ae ako t koi kok* keia i Kaoai. Ko hou o Kaiaoiaiawaiu na kooa noko ali\ a hiki i kooa «mke aea. S. H. Halkole. Hoooioio, OkaioU 10, 1861,