Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 10, 28 November 1861 — Ka hookumu ana o ka Hoku Pakipika. [ARTICLE]

Ka hookumu ana o ka Hoku Pakipika.

Ilet«8.

A i kekahi pmoao, I« 29 pab* o t>ekeraa> ba, bele wan ma Houolala, a hiki ma ka hale pai palepala o ke Auponi, oia hoi kahi e piiia aei ka Hae Hawaii. Nin»u i na koalauna maiaila, oia hoi oJ. L Kapahi ma, J. B. Hewahewa ma, " Heaha ka Nuhou o ka hale pai nei, pane mai o J. L. Kapahi, "hookahi Nuhou maanei, e paiia ana ka nopepa nui, o ka Hae Hawaii, i hookahi, i mea hoikeike, e iike ine ke ooi a J. P. Kaualu, t kai iho nei o J. Pula kahi i nana ai, o laua pu me O. W. Mila i hoopooopouo iho nei, a ua like no ka nui o ua nupepa nei, me ka Poluneaia, 'a e paiia aoa paha la." Pela msi o J. L. Kapahi.

Maoao atj ia olelo be oiaio, a e hoopuka io ia mai ana ka Hae nui e like me ka mea i oleloia ae aei maluna. Nolaila, kukia wale ka monao, hiaa ka po, mnoao o k* Hae Hawaii ka hoa oleld, ke hoa kuili o ke aumoe, ka hoa kuka o ka wauaao, hoa pukui anu o o ka makani anu Kaeiekeii A i ke kali ana, ao!e puka mai oia pepa oui, a i ka pule hope pāha o lanuaH 1861. Akoakoa makou ma kahi o ke kahukula, o J. Pula (Luna hooponopono) o ka Hae, hana inakou ma kekahi inea e ae, e pili ana i oa kula o ke aupuni o keia apana, a me ke kikoo dala, a pau ia. Ninau au ia J. Pula, pehea ua Hae Hawaii nui nei a kakou, ,r pehea la, aole maopopo," Makemake makou e paiia ka Hae Ha*aii nui $2,50, Olelo mai o Pula, M ehia oukou," olelo au. Ua lawa paha ka hapakolu o na kanaka o ka poe lawe Hafe Hawaii i keia manawa (oia hoi 3,000 Hae Hawaii i paiia, a 1,000 kahaka a'u i koho wale ai, oia ka hapakolu hookahi.) Paue mai o Pula me ke ano naauao no, "Aole e hiki, ina eiua hapākolu, alaila, hiki, hs nui na lilo oi hoU ae mamua o keia wa, ke hoonuiia ka pepa." A ma ia mau oleio, poho loa ko'u manaolana* & hiamoe loa, a hiki i ka pau ana o ka Buke 5 oka Hae Hawaii. A hoomaka hou ka buke 6o kn llae Hawaii. Owau no ka luna Hae o ko makou wahi nei, he 47 ka poe lawe iloko o ka'u ope. A i ka malama o lulai 1801, he malama hoomahaia no makou, e noho aoa no wau ma Iwilei Kapalama ma Honolulu, ma kahi o kuu mau kaikuaana, a me kuu kaikuahlne malaila. A i kekahi Uianawa. hele pihepine au ina ka hale pai palapala ma Honolulu, e ike i na mea hou o ka-Hae llawaii, mamuan ka wa e hoopuka ai. A ua laUna mau no hoi au tne G. W. Mila, ho ka makeinake i kana mau olelo i paiia ma ka Hae Hawaii, i kauia ka inoa M.* a me . kona hoopuka ana mai kekahi i ka moolelo o Lopakana Kuluko kekahi moolelo mnikai i laha ae ma ka pae aina o Hawaii nei t Ma ia makemake ko'u launa mau ana me ia, he haole oluolu, he kamailio pu a ioihi I kekahi mānawā, a he pololei ioa ka pāhe ana mai ma ka olelo Hawaii, (koe nae 6 Kinio Belekane.) I kekahi manawa, uinau au ia ia, heaha la ka uku 6 ka Hae Hāwaii e paila nei i keia manawa. I mai la kela, "He $40 t 00 no ka pule hookahi, 2,600 paha pepa, nihaU hoU au, Ehia? hai hdU ttiai kela, e like me Ihamua, a kali aU, a mnhope, pane hou. Uā lohe au ma kā haiepaipalapala o H; M. Wini ia J. D» Kamohai ka mea nāna e hoohoho kā &okii Loa, he $50,00 ka uku no ka hoopuka hookahi ana» Ua like ia toe $600 i ka Ihīl»' okoai ekolu paha lauaanī pepa Loq"

A ma ka Hae M&Wkii hoi» he $40,00 no ka pule hookahi, a he no ka makāhiki hookahi» no na pep£-he 62, A ioa hoi 3,600 pepā i houpuk&ia* a pau paha i ka la» weia tna kē daīa hookahi, ua like iio ia Ine $2,-800,00; & huipU me na olelo hoolaha, ua like ia me $3,000, a keu, laWē ōa klimu lilo i ka hale pai koe ho ke koena. Olelo mai o VV. Mila, "Pel& paha, ola iio ka Hae." Uluku hou ko'u Oianao, tte he hehena la, a olelo au ia ōiila* Pehea ta ka uku u ka pepa nui e like me ka paliia &n& o k& Hae Hawaii, hiki oku paha i ke $80,00, Olelo mai it G. W 4 MilH, "Aole, etni mai paha i ke §60,00 a keu/' Olelo au, ua like no ia ine §70,00, a ma k& niakahiki okoa nō na )iepa, he 62, he $3,120,00» a $3,640 pAh&, nui fioj A.peheA? Aole &nef#feikiia oe ke pai i nuē Uk6 me ka ptiidā fina o kotia nui me ka Hawaii.' 4 Olelo mai kela, "e hiki n» ia'u ke pai ia nupepa, ke lawe taa kaoaka hookahi tausani a keu, alaila, e pai nt> au, ho6|iuka ka pepa mua, a tna ka tttaikai na oleio oloko e pili ana i ka makemake o kanaka, $2.00 nae ka uku no ka G&&kahiki hoo* kahi, a mahuahua aku ka poe iawe, a hiki i ka alūa taUsahi a Pela mai o G. W; Mila. Olelo hou wail» Aoto no e. ota ka nupepa ke uuku ka poe lawe, aia ho a nui, 3,000 paha a keu, akolu Uuaani paha, alaila ola, ke nana ae ta no kaua i ka tiui o ha īilo. * EJia nae paha ka pono t e hookomoīa t nupepa ku i k& wa e piti ole anā i ka aoao hoo* kahi wale no, Aka, i nupepa ē pili ana i ha aoao a pau. Aoao Kala?inii, Kalolika, ftto* remona, poe makemajte i na kaao, poe makeihake i na mele maikai, poe mahemake i na NilhoU 6 na aini e } & pela tkth A me ke pai ana i na j»atapata maikai aka poe akamai a pau loa, i hiki mai ma kōtt #4ihotlā pil** pala» Ataita» i nui p)ō tm kanaka, aole paha emi mahope o 3,900 kihaka, Nd ka mea, he poe puni kaao kekahi poa, HH tatktt Ho hōi kaiia mau $S,OO in a )t e kftad r a h» poe pbnt mele'kekahi poe» ti& taake pono no hoi kana Btttt data ttaliiia t e komo ana nk m&nao o ka

pōe Ka!atioa, Ka(ofika, Mtfreno<la, «a toake pooo oo bo< ke dila •» poe, * kl po« make»ak#l na aea hoo o oa aioa e, a me kela aoo leia aoo« oa aake pooo aa hoi ka )ako«t «aa(9 dal« mihkila, loa oa kahi tto oa »*te,e waiho «ku noia i na o>ete (e like me e waiho aku no ia ia mea, malia o ka hoihoi ooia oia mea e lawa ai fia tausani ekolu a keu, pela ka'o olelo ia O. VV. Mila. Ae mai oo kela, pau ka maoa oblo aoa. i ka wa oae a maoa e olelo aoa, e hoolohe mai aoa kekahi kaoaka e ae oloko o ka hale pai, o J. L. Kapahi, a oioau mai, pehea mai la ka nopepa a kakou. Olelo au, e pai aoa ke lawa oa inoa 1,000 a keu, A i ko'u puka ana a loaa o S. D. Keolaoui ma, a me kekahi poe e ae, a hai aku i ka lohe, be oupepa? he nupepa !! a puoho lakou, A i kekahi la ae kakau inoa kekahi poe, o S. B. KauHa ma, a me kekahi poe e ae t A hele hoi aJ. L. Kapahi ia olelo ia L. N. Haleole ma, J. Moauauli ma, a mahuahua ka lohe, a-ma ke koi a ka hapaoui o ka poe naauao o L. N. Haleole rna, e kukulu i Ahahui hoopuka oupepa ku i ka wa.

Oia ka hui aoa ma ka hale o J. MoananU i ka la 26 o lulai 1861. Ama ia hui ana, a iilo wale i mea e hooloiele wale ai, a hiki i ka malama o Augate, a hiki i Sepakemaba t 0 ko G. W. Mila maoao, aole pooo ka loiele waie ana i ka hana, hookahi ooimea nui a ka Ahahui e ooonoo ai, o ka papaiooa o oa kanaka, ina e lawa hookahi tausalni a keu alaila, pooo ke hoopu'ia, ke paa nt|e ka olelo ae like me ka Puuku paipalapala 6 ke Aupuni. 1 ke kukulu aoa o na kanaka i kinohi, he22, a mahope mahuahua mai, a hoololi i kahi e pai ai, ma o o H. M. Wini, a maanei paha, OG. W. Mila, a hoolauwiii io ia uei. A hoo* puka mai o H. M. Wini i kana palapala, he $50 ka uku, ahe $00,00, a $70,00 paha e like me ka hoike, a kekahi oj ka hui kuokoa, o kekahi poe, ua huii nOmalaila; ao kekahi poe, ua noho na mahope o G. W. Mila. j Owau kekahi, eia no wau niahope G. W. Mila, a o kana nupepa, malaila au e hui ai. Ina aole e puka kana nupepa,| oia iho la no hoi, no ka mea, oia ka mea nanā i ae mai e hiki ia ia ke hoopuka i nupepaj ke law'a na inoa 1,000 a keu. Aole nae au e haalele i ka lawe nna i ka nupepa e ae,! ke hooiahaia. Eia ko'u mea e kanalua ai i Wini mau olelo hoike, he liilii na pepa . i hoikela e like paha me ka Nuhou t i hoolahaia e J. W. Masi i ka M. H. 1854, a emi mai paha, eia kekahi kumu kanalua o'u. (Ja lohe maua me J. Moanauli ia E. O. Hall, oia hoi ka Puuku paipalapala o ke aupuni mamua, oia ka mea ike i na lilo o ka Poluneaia, ua olelo mai kela, he oui no ka lilo^ti<» Jplo like na liio* a he okoa ka lilo no ka hu&hui, (kepau,) a he okoa ka lilo no ka hualiiliiiiina e paa kekahi aoao i ka huatiui, a o kekahi aoao i ka hualiilii, ua oi loa aku ka lilo ma ka aoao hUaliilii, a pela no hoi no ke kuai fljia o ka pepa, ina 480 pepa e like me ka Pqlunesia, $5,00 ka lilo a pela a liiki i ka nui lok, o na tausani a lilo i ke kanaka nana e klikulu 1 ke kepau, i ka mea wili, ka ka inika a pela aku, hiki aku na lilo ri, a pau ka makahiki $5,200, a i kanaka lawe ta nUpepa, alaila, aole aie. Ina ekolu, aie paha kekahi, i na elua tausani āie loa? Ōia ka E. O. Hall oielo ja th&ua OJ. Moanaulii \

aana kakou l ka olelo a H. M. Wini HialUkik i ka inakahiki 1866, *'Aolē e hlki ke paiia kēkahi nupepa, ma ka olelo HaWaii ke ka Uku malalo 6 ha $6,d&" Auwēne I Pēheekeia ttup6pa? no ka Wihi ke pfti l%e !awe hoi I $2,00 tto ka inakahiki. A hei|Upepa nui ho( e like th6 ka dupepa hUi i ka M. H. 1856, i hōokahi Wate ho bae aoao kahaka, Aia a olelo o6» W. Mila i $2,00 no ka Hoku Pākipika; alalla, hoemi o Wini i kana/ Ina olelo hou o Miiai 6 hoemi pati& i §t,OO, a hoemi paha o Wini, a pela aku. LU ke np hoi keia hana o ke pai palapala t meka poe niea ihoku, a me ka poe mea waapii dla UWāpo» ka poe k&lewa īio, a me ka poe hilikUauwa poi, inauu, ia o ka tnakeke, e hooao ai, "eia ka hiea oiake. poiio?" eia ka emit! "eia ka balota maikai o ko A6% o'u mea Wahi manao ino iki ia H.'M. Wiai, he maikai ho ko'u naau, a he launa aku «o me Wini me ka paWeo oie no o na maka, he iaWe no Wau i kana Nupepa Kuokoa, o ke kumU no ia o ko'u kanalua i kana, o koaa ekemu ole mai i na paiapaia telua a'u ia ia, a me ka hai oie ma ke akeā i ke kumu i hodmoe ioa ai ka hoopuka ana i ua NupeUa mua ia. I keia manawa hoi, Ua puka na nupepa elua, aole hewaoia mea, ua ko ka inakema* ke mua. Mai kuhi mai oukou e na makua e alakai ātta makou i ha kahika i ka inake, no ha iriete; Aole puiil, ua ein! kahiko ha kaha* ka ō Hawaii hei, e naha i na olelo hoike a ka Peresideha 6 ka Papahhhii&ao&o o na makhhiki ī hala, he hoU Wafe fio ka Hoku Pikipi" ki, haha iha mahao hiaianā. Aole au i manao e iawe mai i keia maii olelo ioihi mailoko mti 6 ka'u Buka thoo> olelo, a hai aku imua 6 hukau, *ka, no ka hoinoia o k& hUpep* a ihikou, huliiila keia mei' hoikeikē wale aku. ina ua hewa wau i keia mau olelo a'u, e kala mai h6 t ka hewa. Ina ua tocii ole ia Wihl tsa palapāla a'u elua īi ia : * ē kiia mii 6 Wini i ko*u hewa, ho kē kokui oie o*ti (hi li htip«|>a Kuokoa. Aoie ho e hiki ia'u ke kokua malaiii, he wiiwai no ia nupepa, mi ki hupēpa iHhuha ho Wau. & nana t ha o!ek> i lakoho. J. H.Kak*H)C.