Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 20, 6 February 1862 — HE MOOOLELO NO HIIAKAIKAPOLIOPELE. Helu 6. [ARTICLE]

HE MOOOLELO NO HIIAKAIKAPOLIOPELE. Helu 6.

A pau keia hula ana a ua mumuku nei, i hou ae ua o Manamanaiakaluea, ua loaa olua ia'u no Puulena, i mai o Hiiakaikapoliopele, ua loaa no ia oe kekahi Puulena, koe ae no kekahi Puulena. E ake ana no o Hiiakaikapoliopele e ai no keia i ua mumuku nei, o ka nui o ka aua a Wahineomana, no kona makemake i ka mumuku no ka lea i ka hula. A i ia manawa, hai aku keia i ko laua wahi ma ke mele, penei. A Puulena i Wahinekapu, I pua e-a i lalo o Halemaumau - e, Nolaila—e, Nolaila paha—e, A pau ia oli ana mai aia nei, ma ia mele a Manamanaiakaluea, pau ae la ka manao o Hiiakaikapoliopele e make ua o Manamanaiakaluea, no ka mea, ua loaa io ko laua nei wahi i hele mai ai ia ia nei. Emi no ke kai, holo hou aku no keia i ka lawaia, i nana iho ka hana o Manamanaikaluea, e moe ana kekahi Ia nui, he Mano, alaila, pane aku ua mumuku nei ma ke mele, penei. O ka Ia iki maka inoino, Ihu meumeu o ka moana, Keau lele ku o kai, I ka puoa o Kaiuli e, Auwe! pau au i ka mano e! E ka mano nui - e, Emi no ke kai, hoi hou no keia lawaia, popoi no ke kai, holo no keia i kula, o ka hoi keia oia nei, oli aku keia no ua mano nei no, penei. Ka auwaa lalua, I ka moana la, Kupekupe ka hoe, A ka lawaia, Ahu kai a ka Moae, Popoi i ka !ae ō ka Mano, E ka mano nui e, Pau au i ka mano - e, A pau ia hula ana a ua mumuku nei, lalau iho la no keia i ka ianei ia me ka eke, uhao keia i ka ia i ka eke a pau, ko ianei hoi aku la no ia a ka hale, noho iluna o ka makuahine, hoolale keia i ka makuakane i ao-ao-a, oia ka inoa o ka ilio ia manawa ina akua unihipili. O ua mumuku nei no hoi iluna o ka makuahine, i ka luau, a kaumaha hoi mai, ua a ke ahi i ka makuakane Hoo'ho o Wahineomao, ke a mai la ke ahi o kahi o ua mumuku la, i mai o Hiiakaikapoliopele, ola. Manao no o Hiiakaikapoliopele, aia no kahi e make ai o ka hale, i ka wehe ana o ka luau. Oia a mai no o ke ahi aohe i emo kalua ka imu, aole i liuliu iho, hiki ana laua nei. I loa no ia laua nei a hiki, huai koke no ka imu, a komo i ka hale, hana aku la no ia o ua mumuku la i ka luau, o ia wehe no ko ia nei i ka luau, a pau ka luau i ka hana, ke nana aku nei o Hiiakaikapoliopele i ka ekekei ae oia nei i ka wela, i ka mu-ki-ki ae hoi i ka wela i ka luau, i ka ike la hoi i ka wela, a miki ae hoi ka lima i ka waha. Aole oia nei hana iki pela, hoomanawanui loa no keia i ka wela, a pau ka hana ana aia nei i ka mea ai, a maikai, alaila, kaumaha o Wahineomao a pau, ai keia, a pau ka ai ana, alaila, lapaau o Hiiakaikapoliopele ma ia Mānamanaiakaluea, no ka mea, ua make o, Manamanaiakaluea, o ka uhane keia ona e hoomakaukau nei ia Hiiakaikapoliopele me Wahineomao, aia no kona kino kupapau iloko o ka puoa, a no ka nui o ko Manamanaiakaluea hana maikai ana i na malihini, nolaila, hu ke aloha o na malihini, a lapaau ia ia, ia lapaau ana a laua nei, ia la no ola, o ke ola ae la no ia o Manamanaiakaluea. Ia ola ami oia nei, ko laua hele aku la no ia, ia laua nei e hele ana, make hou aku no O Manamanaiakaluea mahope, ia la hookahi no a laua i hele ai. Ko laua nei hele mai la no ia a malaila mai, e hoomakaukau ana he waa e holo ana i Molokai. Ninau ana laua nei, he waa ko oukou e holo ana i hea? hai mai la lakou, he waa e holo ana i Molokai, pane aku la laua, pehea la hoi o kakou ke holo? i mai no hoi lakou la, he makemake olua e holo i Molokai, ae aku laua nei, ko lakou hoouka aku la no hoi ia ia laua nei iluna o ka waa, no ka ike mai o na kanaka i ka wahine maikai o laua nei. Ko lakou nei holo pu aku la no ia a pae i Molokai. Ku ae la no laua nei hele, ko laua nei hele aku la no ia, a e uwe ana keia mau wahine i ke aloha i ke kane, no ka lilo i kekahi wahine e aku, hookii laua nei i ka ai, o Iloli ka ihoa o kekahi, o Hoolehua ka inoa o kekahi, ua hele wale ua mau wahine nei a lei-oa i ke aloha o ke kane. I nana aku ka hana o Hiiakaikapoliopele e uwe ana laua la, kani aku ana ke oli a Hiiakaikapoliopele, penei. Kui na ohia hele o ke Kaha - e, Lei hele i ke kaha o Kapalailiohi, Mau akua noho i lai - e, Ua hele wale, A lei-a-a ke kino - e, Pane mai ua mau wahine nei, ka! e ole hoi ka lei-oa o ko maua kino i ke aloha i ka mana kane, laweia aku lilo, nolaila, haalele maua i ka ai, ko ia nei huhu iho la no ia i ua mau wahine nei, o ka make iho la no ia o ua mau wahine nei, kaha aku la no laua nei hele, kani aku ke oli aia nei, penei. Kui na apiki lei hele, O ka maloko - e, Akua heahea, I ke kaha o Iloli, He Iloli aloha, Ke wi la ke kino—e, Ko laua nei hele mai la no ia a malaila aku, e holo ana he waa i Oahu nei, ke ana laua nei, ninau ana i na kanaka o ka waa, e! he waa ko olua e holo ana i hea? i mai ua mau kanaka nei, e holo ana i Oahu, i aku

o Hiiakaiapoliopele, aloha ino ka ike ana ia Oahu, i mau ua mau kanaka nei, o ka waa ia. No ka ike o ua mau kanaka nei i ka ui o laua nei, hoi ua mau kanaka nei a na wahine a laua, olelo aku, e noho olua, a holo hou aku, alaila, holo kakou. I hoouka mai nei ka hana i na ukana no o ke komo no ia o ka waa. O ke kumu o keia hoonoho ana a laua nei i na wahine a laua, no ka ike ana ia Hiiakaikapoliopele me Wahineomano, no laila, hoonoho i na wahine a laua, a noho io no na wahine ponoi a laua, a holo no lakou nei. Ia holo ana mai no a lakou nei a waena moana, nana mai o Hiiakaikapoliopele ia Ulamawao, i ke kahe a lana me ke kaikuaana me Pele, uwe mai o Hiiakaikapoliopele ma ke mele, penei. Kuu kane i ka pali, kauhuhu kahi, O Makapuu, huki i ka lani, Ka lae o ka Laau, Kela pali makua ole o laila, 5. Amu ka ua i ka pali o Ulamawao - e, E mao wale ana i ka lani kela pali, Kui hainu i ke kai i ke kai hoi ke'kua, A pololi a moe au - e, Kuu la pololi a ola i ko aloha, Inai pu me ka waimaka - e, E uwe nei, e kaua e, A e uwe kaua - e, A pau ia mele aia nei, pae ana ka waa o lakou nei i Oahu nei, ma Wawamalu ka pae ana o lakou nei, i loa no i ke kau ana o ka waa o lakou nei, ko laua nei kaha aku la no ia hele ana. Ko laua nei hele aku la no ia, huli ma Koolau ko laua nei hele ana, manao keia e hele ma Kona, hele no hoi auanei keia ma Kona, aole hoi auanei keia e ike i kona poe hoahanau, ia Makapuu, Kekuapololi, Malei, i ke kane ia Kanahau, nolaila, hele ai laua nei ma Koolau. Ia hele no ko laua nei a ike e aku no o Hiakaikapoliopele ia Makapuu, uwe aku keia ia Makapuu i kona hoahanau ma ke mele, penei. Noho ana Makapuu i ka lae, He Wahine o Kekuapololi, Pololi ai ole, make i ka pololi - e, A pau ia uwe ana aia nei, pane mai o Makapuu me ka uwe "aloha, i aloha maua la i keia wahi, i ka nehe a ka waa pea o keio wahi, i na pea huli lua o ianei, ma Molokai mai, ma Oahu aku nei." Uwe hou no keia ma ke mele, penei. E Makapuu nui kua ke au — e, Na mauu moe o Malei — e, I ai na maua, I ai na maua — e, A pau ia, uwe aku o Hiiakaikapoliopele ia Malei ma ke mele, penei. O wau e hele i na lae ino o Koolau Ina lae maka'kai o Moeau, E hele ka wahine au hula ana o ka pale Nana uhu kai o Makapuu, 5. He Ia ai na Malei, na ka wahine, E noho ana i ka ulu o ka makani. I Koolau ke ola, i ka huakai malihihi, Ka naenae i ka weuweu, Ola i ka pua o ka mauu, 10. E Malei—e, e uwe kaua, A e Malei — e, aloha ino no—e, I mai o Malei, aloha, pono mai la no oe, O ka ai io no ia o keia wahi e noho ia nei, o ka lau weuweu ia no ka ai o keia wahi o ka pua o ka mauu, o kahi pala la-i a ka poemali hini hele, ai ae ka huakai hele i ka ai a pau, o ka pala la-i iho la la, hoolei mai la nau, ola ka la, o kahi kapa hoi, o kahi welu i hoolei ia mai, o kahi kapa iho la ia. O ka makou wale iho la no ia, lawe mai no ko kaikuaana ia makou a keia pali la hoonoho, pa mai ka makani, hamama aku ka waha, komo mai ka makani, o olopu ae oloko o ka opu, Oia la paha ka hoonoho ana iho a ko kaikuaana ia makou i keia wahi, he mau elemakule kane, mahi ia aku la paha keia kula la, kann ia la paha kahi lau uwala, e laa la ko hiki mai, ua mohala ka lau i ka makalua, he imu ka hoa, ola la keia la pololi, aole, o ka makou noho iho la no ia la, aloha oe. Ko laua nei hele aku la no ia a haule ilalo o Makapuu, a hala o Koanapou, haele no laua nei a Kalapueo, nana iho keia ia Pohakuloa, ua hele a puanaie i ka make a ka ai, oli aku keia, penei. Puanaie ko kanaka, Ke hele i ka liu la, I Koholapehu, i ke kaha o Hawi - e, Wi ai ole, make i ka la ole — e, Ae mai o Pohakuloa, ae, he pololi io, aohe ai o keia wahi, aia no ka ai o keia wahi la ma uka o Waimanalo, he ia ko keia wahi, aia ka ai ia o ka ai o keia wahi, a iho mai kanaka o uka me kahi popo ai e kuai i ka ia, alaila, ai ia ka ai, a he mea makamaka, ai ia ka ai, aloha no. Ko laua nei hele mai la no ia a hala o Kukui, a Pahonu laua nei, uwa ka pihe a na kanaka, i ka wahine maikai o Hiiakaikapoliopele. A Kapua laua nei, uwa na kanaka, na wahine, i ka wahine maikai o laua nei. Kukui aku nei ka lohe, a lohe o Apuakea, i aku i kona makuahine ia Muliwaiolena, e Muliwaiolena e, o mai la kela, e-o, e hele ae oe e nana i keia niau wahine e uwa ia mai nei, hele hoi a like ko laua maikai me ko'u maikai la, maikai no hoi laua. I puka aku ka hana o Muliwaiolena a nana aku, aole i kana mai o na wahine maikai, aole ma Oahu nei keia mau wahine. I mai o Muliwaiolena i kana kaikamahine ia Apuakea, aole hoi ha ou u-i, e like me keia mau wahine, he paepae wawae oe no keia mau wahine e hele mai nei, o ka la no o keia man wahine ua like, ia manawa maule iho la ko Apuakea manao. Ma kela olelo ana aku no Apuakea i kona makuahine, e like me kela olelo maluna, lohe mai la no o Hiiakaikapoliopele ia hooha-

likelike ana a Apuakea, oli mai ana o Hiiakaikapoliopele, penei. O Apuakea nui wahine maikai, I hoohaliklike ai o kau maikai, A he maikai, a he maikai no - e, Kahea aku o Muliwaiolena, e kipa, eia ka ai, eia ka ia, ai a maona, alaila hele, aole o laua nei kipa aku, no ka mea, ua loaa ke kee ia laua nei, no ka hoohalikelike ana o Apuakea kana kaikamahine, ia hele ana mai no a laua nei, make o Muliwaiolena. Ia hele no o laua nei, a huli hou aku o Hiiakaikapoliopele nana i hope, ao kona manao no ia Apuakea e make, no kona olelo ino, kani aku ke oli aia nei, penei. A ua Apuakea, kualau ma ka moana, Kiola ae la po na kuahiwi, Nalo ha ka luna o Pakui, Lulu a'u ia maka lae, Kuua maka la - e, O Makalae hoi - e, Ia haele ana mai no a laua nei, o ka maku aku la no ia o Apuakea mhope, ko laua nei hele mai la no ia, a hala o Waimanalo a me Kailua, ia manawa, e manao ana o Hiiakaikapoliopele e noho me Kanahau, no ka mea, ua ike e mai no o Hiiakaikapoliopele i Hawaii i ka Kanahau waiwai nui o ka luau, nolaila kona makemake ia Kahahau e noho laua, nolaila, hai ae o Hiiakfiikapoliopele i kona makemake ia Kanahau. Ma ia hoike ana a Hiiakaikapoliopele, i mai o Kanahau, heaha auanei ka'u waiwai nui e makemake mai ai oe ia'u, hookahi no a'u waiwai la, o ka ai no malalo, o ka ia no maluna? i mai o Hiiakaikapoliopele, he waiwai ole la hoi ia. Alailia, kena ae ana o Kanahau i na luna e kala aku i na kanaka o Waimanalo me Kailua, e olelo ana na luna he hana, he luau ka hana me ka ilio nahu maka no, a me ia mea aku ia mea aku. I loa no i na luna a hoi mai, aohe manawa hiki ana na kanaka me ka mea i auhau ia e nta luna o Waimanalo mai uka a hala i kai, hookupu, a pau ka hookupu ana o Waimanalo, hookupu hoi o Kailua, a pau ka hookupu ana a Kailua mai uka a kai, nana aku aole i kana mai o ka luau. Alaila, hoomakaukau iho 1a o Wahineomao e ai, kaumaha ae o Wahineomao i na aumakua, a pau ka ai ana a Wahineomao me na aumakua, aole i pau ka luau a Kanahau, no ka nui launa ole mai o ua mea he luau. Oi hoonuu iho na akua oia nei aohe pau no ka nui launa ole mai o ka luau, oi ai a pakui ka ihu. Ia pau ana o ka ai ana, noho iho la lakou nei, aohe i liuliu iho poeleele, hoomakaukau lakou nei e moe. Hoomakaukau o Kanahau i kahi moe, hookaawale o Kanahau i kona wahi, a me ko laua la wahi moe, a maikai kahi moe, i aku o Kanahau ia Hiiakaikapoliopelei a me Wahineomao, auhea olua, eia ko olua wahi e moe ai, eia hoi ko'u wahi, mai noho olua a hele ma ko'u wahi, he kapu ko'u wahi, ae mai la laua, a kau ae la o Kanahau i ke kaula ma waena o ko laua la wahi moe a me ko ia nei, a paa kanawai, puka aku la o Kanahau iwaho e hele ana oia imua o ka heiau e like me na hana mau o ka wa kahiko, oia noho ko Kanahau imua o ka heiau a hoi mai e moe, i hoi mai auanei ka hana, e moe ana kekahi wahine o laua la ma ko ianei wahi, ua hoi aku o Hiiakaikapoliopele a ma ko ia nei wahi e moe ana. I aku o Kanahau, ka! ua papa iho nei au ia olua, aole olua e hele ma ko'u wahi, eia ka! ua hoi ae nei kekahi o olua ma ko'u wahi. O ka hele no ia o Kanahau ma kahi e e moe ai. A ao ae, puka aku la no o Kanahau, hele imua i kaua hana mau imua o ka heiau, a hoi mai, hoomakaukau ka ahaaina, i aku o Wahineomao ia Kanahau, ke koi nei ko wahine e hele i ka makaikai ma keia wahi aku la. I mai o Kanahau, e ai hoi ha, aiaila, hele, i mai o Wahineomao, e hele ae maua a hoi niai, alaila ai. Ko laua nei hele mai la no ia a hala o Waiopihi, a hala ia mau wahi aku, ia malaila aku, a hiki i kahi o ka mea nana e hoopuka nei, o Kaulu ia wahi, malaila aku a Kunanalepa, a! i nana aku ka hana o laua nei, e auau ana o Hauwahine i ka wai o Kawainui, ike mai ana o Hauwahine ia lāua nei, kapeku iho ana o Hauwahine i ka wai o Kawainui, lele ae ana ka manu o Kawainui i luna, paa ka la, i aku o Wahineomao ia Hiiakaikapoliopele, e! o ka poeleele koke iho nei no ka keia o ka la, ke ao ana ae nei no o keia po, o ka poeleele e iho nei no ka ia, i mai o Hiiakaikapoliopele ia Wahineomao, aohe po, he manu, nana mai nei o Hauwahine a ike ia kaua kapeku ae la i ka wai, lele ae la ka manu, paa ka la, alaila, oli aku o Hiiakaikapoliopele, i keia wahi mele, penei. A Kailua i ka Malanai, Moe e ka lau o ka ukiuki, Puiwa i ka leo o ka manu - e, He manu, he manu o Hauwahine, O Hauwahine moo—e, A pau ia mele aia nei, pau ae la ka manu i ka nalowale a malamalama ae la.