Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 37, 5 June 1862 — He Mooolelo no Aladana a me ka Ipukukui KUPANAHA! [ARTICLE]

He Mooolelo no Aladana a me ka Ipukukui KUPANAHA!

I unuhiia no ka "Hoku o ka Pakipika" noloko ae o " Na Po Hookahi Kauiani Kumamakahi o Alabia." Na S. K. Kaai i unuhi.

I ka manawa o ka pau ana o ka Aladana olelo ana i keia mau oleio kauoha, e napoo ana ka la ia manawa, a i ka wehe ana mai o ke alaula o ke kakahiaka o kekahi la ae ( hoike mai la ke akua ia ia imua o Aladaua, a i mai la, eo, ka hale alii ou, ua makaukau. E hele inai e ike, pehea la kou makemake. Aia Aladaha no i eu mai ai, hopu aku la ke akua ia ia a lele aku la a hiki ilaila, a hoalakai ae la ke akua ia ia maloko o ua mau rumi naui nei, a ike iho la oia ua hooko pono ia kana kauoha o ka waihona waiwai keiaffcua hoopiha ia a hu me na eke o ke gula, da|J|daimana, momi ii tne na waiwMii makamae e ae he nui wale, a ua hoopaa io ia ua hale alii la ine i»a kahiko kumukuai nui, o ka hale lio, <ia hoopiha ia me na lio maikai loa i ike ia ma ka honua nei ia mau la. Ai ke aha aha oko Aladana manao i ke kilohi ana mao a maanei, kaiioha hou ae la no oia i ke akua e hohola rnai i kukaa wele\veka, mai ka puka mai o ko ka Moi hale a hiki i kona, i alanui no ke kaikainahīne alii e hele mai ai, a i ka pau aua oia kauoha ika hookoia, hoilioi ae la ke ak v ua ia Aladana i kona hale ponoi. A i ka hiki aua mai o ke kakahiaka, aia hoi, ua hoopahaohao ia ke Kiihiha Nui e kona ike aiia aku i keia hale alii kamahao e ku inai aha i kekahi kula oheoneo i ka īa kii mamua. ito!o aku la oia e hui aku ika Moi me ka olelo aku he haiia mana wale iio, a mamuli nahwale hou. Eke Kuhina, wahi a ka Moi, no kou hua wale iio oe i olelo ai pela, no ka inea, ua ike no oe o kā hale blii no ia o Aiadana. tJa loihi koiiā iioomakaiikau aiia no ia iuea, a i keia po i hoohui āe ai me ka auhau aku i iia kanaka he nul, ine ka ukU aku ika uku makepono, i inea e lioopahaohao inai ai ia inakou, a e poiio oe a mauao io iho, aohe hopena o koha waiwai, a e hoike inai ana oia ia kakou i na Uiea hiki ke haiia ia me ua dala. A hoouna aku la oia i kekahi elele i ke alii la ( e hoi aku aiia i ka ae ia inai nona, i inea ukali a lawelawe paha iioha, a ine ke kaikahiahine alii- a inalie hoi o ka la no auauei hoi ia e itiare ai laua, a I ko ke alii ae aha mai, liuli ae la oia a aloha hope loa aku la i kahi hale oiia, a hooiina mua aku la i kahi niakuahine oiia e liele e aku mamua me ona inau kauwa i hookipii inai ai ī ke kaikainahine. A lawe ae la meia i ka Ipukukui kupanaha, a kau ae la i kona lio, ine ka lama ia inai e na kauwa iie lehulehu, a hiki aku la i ka īlalealii.

E makaukau tinu ka ttha 110 ka mai-e* Ika po nnu iho, ua hele aku la o Aladana i kona Hatea)ii ponoi iho ( i inakaukau ai oia uo ka hookipa ttha tnai ike kaikamuMhe alil. A i kona hoomaka ana niai e hele, huli ae la oia, a iinawi aku )a i ka haawina pumehana o kona aloha 1 kana mau inakua; a kiola mai la i kona mau wahi kapua» aulii, iluna o ka Weleweka alanui, i lmonuikalikauia at iiona wale 110. Ia inaUawa, ua loheia ka leo o ha hiea katu e ikuwa ana, a ine ka leo hoi o ka lahui, e hooho ana no ka olioli. Ua hookipa mai o Alaelana ia ia me ka naau ( piha i ka olioti j alakai ae ta ia ia i ka rithii htti, e hoohiaamaama ia ana eka a o ke (laihiaha; a i ko ke kaikamahine uoho ana iho, hoomakaukau ia tnai la kekahi ahaaina naiii, o na pa ai, a hie ha pa \vaiho inea ai ( a me na mea tio a pau o luna o ka papa aina, ua )iana wale ia ho holoko tnai o ke gula inaemae )oa| a tne ha io wae, oia hui, io dia, io bipi opiopio, io hU pa, a me kekahi mau io e ae he htti| ua hana ia a ono loa, e ua matt kuke akamai nei o loko oka Ipnkukui. Alko ke alii wahiiie ike ana aku 1 keia mau inea a pau, me ka hiaai no o ka manao, i iho la oia iloko oha, ua hanai ia tio hot au iloko o fta mea nani mai ko'u wa uuku mai, aka, o ka oi hae keia, wahi aua, uolaila, tta uui loa koua hiakemake, me ke aloha tio kana kane no A)adana.

A mahope iho o ka pau ana o ua aina ahiahinei, aia hoi ( he aha hula na na akua kuno, a tnē na akiia wahine, o loko o ua kukui ne», ua hookahuHia ke auo o ua akua, a like loa tnc ko ka poo Pake, pela uo ka olelo, a o ka hula e like no uie ka tnea mau i ike mau ia i kā aiua, aka, he 01 nue o ka lea, nolaila* ua mahalo mai ka poe Pake hoo* lohe hula a pau o Kiua, o ka oi ka ia o ka hula lea i ike ia ma ia aupuni. A i ke kakahiaka o kekahi ia ae, hele mai la nā tnakua alii o ke kaikamahine i ko Ala* dana Halehlii, e halawai ai me ke kaikama* hine alii, a ua hookipa ia mai no laua e ia me ka oiioli, a hooalakai ia aku la a hikl i ka rumi mii, ilaila lakou i noho iho ai, a na hoopahaohao ia ko ka Moi helehelena, i kona ik« ana aku t keiu mau mea kupanaha, aka,

ike aku U n«eoia i heokahi o na puka aniant, aole i hoonani ia me na pooāka makamae. alaila, Uinau ae la oia t ke kumu ofa raiea r " wahi a ke keiki alii. tso ka mea, n ko Alailana inoa ia e o ana ia manawa, " nau no i kaooha 1* ua puka aniani 1a e waiho no me ia atta* Ia manawa, loaa ae U iloko o ke alii ka olioli ana e hana i na pnka hookahi la i koe, i lt(o ai na ke alii i hoopaa na mea no keia hale. A i ko ka Moi lawe ana mai i ka hana nana, kauolia ae la oia i na amaia hana gula a [)au o ka aina, e noho mai e hoopaa i ui puka auiani nei t me ke gTila» a iiie ke daimana a pau i loaa i ke alii; elua mahina o ko lakou noho aua e hana, aole nae i paa ae kekahi hapalua, aole hoi he gula t he daimana i koe ma ko ke alii waihona. A i ko Aladana ike maoli ana aku, aole e hiki ia lakou ke hoopaa i ua pnka aniani la, kauoha tte la oia ia lakou e hooki i ka haua aiia, a e hoakoakoa i gula, a hie ke daihiana, a hoihoi aku i ke alii la. A itt lakou i hala aku ai, anai ae ana keia i ka Ipukukui, ku ana ke akUa> i aku la keia i tttt akua nei, hoopaa i ka puka aniani, a ua hoopaa m 110 iloko o ka wa pokole loa. A i ka wa o ka poe paahana i hoihoi aku ai i ke guia, a me ke daimana i ke alii la, alaila, hinati mai la oia, '* ua paa ua pnka aniani la, hoole aku la lakou, i aku la, " aole i paa ae kekahi hapalua, hoopau e inai nei 110 ko huiioua ia makou, aole inake haua hon, a ua wehewohe mai nei i kau mau mea a pau, a i mai nei ia makou e hoihoi mai ia oe, a o ko makoU hoi mai nei nohoi ia.' J A lohe ke ttlii i keia hiau hua olelo, a ike inaoli iho la 110 hoi oia i ka hoihoi ana aku o ka poe paahaua i na tn#*a gula, hilahila loa ilio la oia i kana hunona, 110 ka hiki nlo ana i ka nui o koiia \vaiwai, a me ka lehulehu okona poe paahaua, ke hoopaa i ka hana e iike me ieeia iloko o iia mahina elua. Aka, i ka mauawa nae iioi u ko Aiadatia hooalaktti ana aku itt ia iloko 0 ua ruini la, ike aku la ia, ua lioopaaia iia puka aiiiaiii a pau, liuii mai ia ia a apo tnai la ia Aiadaha, tne ktt i mai, " o ka oi oe o ke kanaka kupanaha o ka'u ike aiia, ina ka liana ana i na huiia e iioopaliaohtto ia tti ka hianao o kaieliulehu; a o ka oi o ko'u ike aiitt aku ia oe> o ka oi ae hoi ia 0 kuu kahaha ana. A mai keia inanawa akn, i hooinaka aku tti o Aiadtttia L 1 liullo aku ai i ka iiohona kiekie, a me ka hanohano loa; a lie hui lioi koha oiioli, a tne kē aloha puinehana aku i ke kaikainahine aiii; ttolie tio hoi he mea iiiii e tte a ko ke alli inainio, oia >Vale tio, a pela iio hoi i na makaaiiiana o ka aina; tt ua liooluaU ae oia i koim iioopaa aun ia la i ke kiekie inau, e like me na hoa e ae o koiia papttj a ua pii inaii ae 110 koiia inalialo ia i kela la keia la, tt hoiaiia, iiooiioho ae la koua inakUiihunowai ia ia 1 aiii kaua nui inaluiia o koua mau koa tt pau* a ua kupoiio īo tio ia oihaua ta ta, no ka mea, ma ia hope mai iie mau hooUka kaua nlii elua, a ilaila i hoike ae tti ko kakou koa opio i koha koa io aha, a iue kouu inakaukau maoii tntt ia oihana. He iiiii lia makaiiiki i hala ia Aladana ina keia noho lina ina keia ttnoj tt ho ka hui ioa 0 kona kaulana, ua kukui aku ltt ia ma na wahi a pau 0 ka honUttj a lohe aku la ka hikii kahu akua 1 Aferiktt, hoiaila, īiooinahao ae la oia uo Aiadaua, a ia ia i inakeinake ai e ike i ka oiaio 0 ko Alttdaiitt uiake oie aha lioko o ke ana, hoouluulu ae ia oia, a oili mai ta kekahi Uhane ino ana e lioho kaiitt hei ( ninau aku la oia ia ia, o\vat la keia kanaka e kaulana mai hei hitt ka aiha 0 ltiha ? A hai akii la oia, 0 Aladatia ua pakele, ke ola la oia hie ka hanohano nui, a tue ktt Wāiwai, aohe liope, a ua niare lioi i ke liine tt ka Xfoi o Kina. ia mahaWa, 0 ka pii hiai ia ho ia 0 ka ukiuki a ua Nika liei, i iho la oia iloko oha, " E lotttt tthtt ka hoi 1 keia Walii keiki a kela Wahi Kela ilihune ka waiwai o kuu Ipukukut| a haiiii ktt hoi e liooau e kn inea a ko*U kino i luiii ai, i hooikaika ai att ino ko'u poo, hitti kuit Wa opio hiai a hiki i keia la; aoie ho hae hoi e loilii kana hana pela," Ia wa koke iio, hooinakaukau iho la oia e hele, a i ka lua ae o ka la, 0 kona hele mai la 110 ia, a lie loihi ho hoi ka inanawa i hala ia ia ma ka hele ana, a hiki aku la oia i ka aina o Kina, 1 ke kulanakauhaie hoi o l'ekiīia. A itt ia i hiki ttku ai i Kina, ua hohō ae uo oia iloko o kekahi Ilale llotele o ka poe hahohano e akoakoa ai, noiaila, aole i liuliu, lauha aku la oia hie ka poe 0 ke alo alii, a i waena o ua poe uei 0 ke alo alii la, i lohe aku ai keia e kamailio aha no ho ka llalealii 0 Aladana; oiai ua nni na makahiki i hala ae mai ke kukulu ia ana mai, &ka, ke mau nei ho nae kewe ana o ka olelo ia aua, a lie aiea kupanaha no ia i ko kanaka tnaka, mai kala inai o kona kumu ana ae, a hiki loa mai i keia la. A o kekahi 0 ha hoa 0 ka p6e e kamailio nei, hoomaopopo mai la oia i ka Nika, e haka pouo ana i ka mea e kamailio ana, mfe ka hoolōhe pono ioa, a 110 kona ano malihihi hoi kekahi, nolaila, hooalakai ae la hoi keia kanaka ia ia, ā kuhikuhi aku la 1 kahi e hiki ai i ka poe makaikai ke hele uku e ike i ua Hale nei, ma kahi e kokoke iki aku aiia. A i ko laua hiki ana ma kahi a laua i manao ai, a malaila laua e ku ai, j akit ia, ua kahu akua nei, 0 keia hale, he akua ka mea nana i hana, he kauwa noloko o ka Ipakukui, no ka mea, aole e hiki i ka mana kauaka ke hoolako t na mea nani he nuli loa e Hke me keia. Ia manawa no, lohe iho la na Nika nei, aia o Aladana 1 ka uhai holoholona, a he lolhl ua la e hala ia ia ma ka noho ana i ka mau-

Alaila, wikiwiki ae la oia i k* hoi ana a hiki i ka Ha!e llotele ana i nobo si. aiaila, ninau hoomihoi ae la oia penei:—lle late pu no p&h* o Alftdaua i ka tpakukai aua nieia, a o kahi nohol o ka pohiaikai ? I ta»i ana hoi keia waht kauak». aole, he waihu wale iho no ka Ipakukui i ka Ilalealii, aolte mea nana e malama. Ia enanawa, ka hoo iho la no ia o aa Nika nei i titt maa Ipukukui keleawe nei he uinikuieamalua iloko o ua hinai I-e, ua anai ia a hulali. ko ia nei hele akn la uo ia i ka Halealii o Aladaha, ine ke kahea hele ana penei:— ka mefc uiakehiake e knai mai i ka Ipukukui kahiko no ka Ipukukni hou. A he nui no ka poe i makemake niai, akoakoa uui tuai la no hoi iia kauaka he nui, a tne ha kamalii he lehulehu loa, e alualu htiakai ana niahope ona tne ka hauwawa; a o keia leo hauwawa no kai hete akil a lohe ke kaikamahiue alii, nolaila, hoouna ae la oia i kekahi o kana mau haia wahine, a ike i ke kumu o keia hauwalaoa leo, o kona hoi aku la uo ia, a hai aku la, he Ipukukui maikai, e kuai ia tnai ana uo ka Ipukukut ino. Ia manawa, i mai la hoi kekahi wahiiie e aku o ua kaikauiahine alii nei, E hoao kakou, malia ua hupo io no lioi keia kanaka, e like me ia e hoomeainea mai nei, no ka mea, ke hoomaopO[xi liei au i ka-u wahi o ka ike aua I ke ka uahi ipukukui keleawe kahiko> e kaawale iho ana 110, a i ko'u manao, e olioli ana ka inea hona ia ( ke loaa ia ia he mea hou ma j kalii oua Ipukukui kahiko hei. Ia inanawa koke no, ua hookoia kn kuai kukai ana, a ua hauoli loa ia ua Nika nei, i ka loaa ana aku ia ia o ke kumukuai ku pono ana, i lia Inua ia ai, a ua hoi aku oia i ka tfotele ana i 110ho ai, uie na kapuai inama ( a me ka olu oka inanao i wainohiu. A i ka tnolehuiehu aiia iho, liele aku la oia a ke kula akena, a inalaila oia i hooiuolu ai ia ia a hiki i ke kau, puolio ae 1&, anai koke ae ltt 110 i ua Ipukukui nei* ti oili mai la uo ke akūii, tnc ka Uiuan umi, lieaiieL kau inea e makemakei ai? No ka inea, ua inakaukau wau e hoolohe iiku t kau, e like me he kauwa ia. Owau a iue iia kauwa e ae a pau 0 loko oka Ipukukui. Ke kauoha aku nei au ia oe» Wahi a ke kahu akiia; e iawe lele ahu ia'u, a me ka Ilaie aiii au i kukulu ae iiei iloko o keia a ine na inea a piiu iloko ona, a i kuhi 0 inea ka iiioa, iuii ia i Afei*ika. Ia tnana*Va OUa akua iiei a ine kona inau haiiauua akuii, o ko lakou nei hooko koke ae la iio ia i ke kaUoha. A iio ko ka Moi inakeiiiake ioa iio i Ua liale alii nei 0 AlaUaiia, he inea hiau iio ia ia ke alu ae i ka \va kakahiakā nui, a iniini aku nialoko ona olepelepe, e inalialo ai ia. A i ko kakaiiiaka ana ae 0 ka po o keia iawe ia ana 0 ua iiale la, ua hoopaiiaohaoia oia e koiik ike aiia akti e Waiiio oloholohe inai ana ke kaliua, kalii lioi a ka iiale ulii o Aladana i ku ai i ke aliiahi mainua uku, a ina o koha UiiiiiU ana aku i koua JCttiiiiitt nUi/ i i inrti al kela, feo, ke iniiiaminii ioa ilio iiei au, i ka like ioa aiia 0 ka inea a'u i nalu wale iho ai ine ka inea i hana ia, iio ka mea, e ke aiii ( uu ike iio oe e ke alii i ko'u inanao i hai ai 110 na mea e pili ana i keia llale iilii ( a fne ka WaiWai hd iiul loa. 1 ko'ii lnanao lie Walii iiana kiipaiiaha waie iio ia, a ke inakaU iiei ttU iio iiii kumu iie nui, iio kii mea, e like iio me ka hikhvawe o kona kuku(ti ia ahtt, pela iioi ia i naio ilio iieī;

A i»a kola muu olelo k ke Kuliloa uul i hoiila ukti i ku inuina wela iloko o ko ulii 110 Ahieluna, a i ao la oui, aliiiea la ua kanaka wahahoe noi, ko kanaka lapuwalo hoi, Ē kii aku hoi la ia o lawe luai io'tt uei, i hookaa mai ai hoi kona poo i ka uku o koiia kolohe aua inai ia'u. la manawa, o ko ke Kuhina uui hoouna ao la ho ia i ua inau Wahi koa holoholo 110 nei e imi aku ia Alaelana, mo kona aoao aku ia lakoii i na mea a lakou e hana aku ai ia ia. A i ko lakoU halnwai ana aku ine ia, 1 aku la ka Luiia o iia koa i hooUna ia aku ai, 1 kii mai nei fflftkotl ia oe ma ke kauoha a ka Moi, no kekalii hana pilikia loa, A no ka iiiii »0 hoi o kona aloha i ka makuahonowai, ; aole oia i hooluhi iho ia ia e ninau aku ia la-1 kou la, Heaha la ua pilikia nei, aka, ua hu-1 li ae fio oia a hek aku me ka pa wahi kauoha ele mai i kona maii hoā o ka aha hahai holoholona, a ia lakou i kokoke aku ai i ke kulauakauhale, kukulu ae la ka Luua o na koa ia ia imua oke keiki alii, I aku la, Eo, tn« ka minamina nui t a me ke kaumaha loa hoi', no ka inen, e hooko aku ana au i na kauoha a ke alii i waiho mai ai ia'u e hana aku ai maluna ou, £ia no ia, e hoopau aua au ia oe me he lawehala la, a e alakai aku ia oe imua ona, me ka hoomainoino loa me he mea la i haua i ka hewa Karaima, a oia hoi, hoouka ia ae la kekahi kaulahao nui a puni kona ai. Me ka omau ia o iia piko ma kona kino, a ua paa pu me kona mau liina, a o kekahi o na koa, e paa aua ma ka piko o ke kaulahao i uleule loa aku a loihi, a hele aku la o ua o Aladana me ke alakai ia ma* lalo, me ke kauo hele ia io ia nei ma na ala* nui o ke kulanakauhale. Ma keia mea, ua hoohuoi iho o Aladana me kona ninau iho ia ia, B ī ana, heaha la ka'u i hana'i i kupono ai au tnt keia e hana ia ai ? Anoko ka Lona koa ike ole iio hoi i ke kumu, nolaila t aole no hoi e hiki ia ia ke hai aku no ia haea ana. A i kona hiki loa ana aku i kahi a ke aln e noho klno niai nna, aole loa i ekemu mai ka lloi ia ia i liookahi hua olelo, aka, kaooha ae la nae e oki ia kona poo. la manawa, webe ia ae la kona mauaahu, a noho olohelohe iho la, me ka hikii ia o kona mau lima, a ia ia i k&kuli iho at, e lawe mai i ka eha o ka moka o ke koi, e hoomoe ia iho ana maiuoa o kons ai.