Ka Hoku o ka Pakipika, Volume I, Number 38, 12 June 1862 — He Mooolelo no Aladana a me ka Ipukukui KUPANAHA! [ARTICLE]

He Mooolelo no Aladana a me ka Ipukukui KUPANAHA!

I unuhiin r«o ka " līoku o ka Pakipikr\'' noloko ae o " Nr Po Hookahi Ka»sani kumamnkahi o Alabia." Na S. K. Kaai i unuhi. Loaa ao la i ko alii kokahi kumu « hookuu ia aku ai ua Imuona maewaewa uei ana, no ka moa, ia Alailaua i lawo luaiele ia īnai ai mawaona o ko kulanakauliaie, me ka hoomainoino, ua ohnoha no na naau iie nui o ka poemakaainana o aloha ana ia ia. Nolaila, ua hahai mai la ka poe ho nui loa mahope ona, a hiki loa mawaho iho oka pa alii. Ai ko lakou loho nna mai e make ana 6ia, ua nui hou inai na kanaka i akoakoa luai mc ka manao o hoola ia Alaeiana, no ka nui loa o ko aloha iloko o kokahi poo, ua •wawnhi aku lakou i na pani puka o ko ko alii pa hale, a ua hoohiolo ia ko kauwahi o ka pa, aua nui ko ke alii makau. Nolaila, kauoha ao la oia o hookuu ia Alailana, a liai aku la i ka poe i hele mai e kala ana ia Ahulana, a oia ke kuinu i akakuu ai ka inanao o ka lahuikanaka, a hoi nui aku la. A i ko Ala<lana liemo ana ae mai ka paa aua i ke kaula, kiola iho laōia ia ia ilalo o ka lk>tiua, ma ko ke alii mau knpuai \vawao, a nouoi aku la ia ia o liai mai i kona hewa nui i hana ai. 0 kau liowa i hana ai, wahi a ke alii, ke a-a «oi auanoi oe e niuau mai ia u ia mea, aole no oe i ike, me kuu hai ole aku ia 00. E hahai inai ia'u, wahi hou a ke alii, a ua haele hou aku laua iloko oko ke alii rumi uioe. A i ko laua hiki ana aku, uiuau iiiai la ka Moi, auhea ko Ilalo alii, kā mea au i hoopaa hoopunipuni ai ia'n. aolo auanoi kela o kona wahi i ku ai i ko lUiiahi mamua aku nei? A auhea iho nei la ia i keia la? Akahi no o Aladana a ike aole kona Hale Alii ma kahi ona iku ai. Alaila, ia manawa koke no, ua hoopihaia oia i ke kauoiaha ame ka minamiua lea. Ao ua alii makuahonowai nei hoi ona, kainoa hoi e mihimihi iki ih« ana hoi ika ike ma j | a hoi ia ia uei * mre ak« an». Kb U hui „k„is 1» mca ai . w« loa atu īa. ka Imhu mai, me k a j mai no kahl ® ah « U . « ujaī i kuu kaika . i k» n.«. a'u i alaha nui ai, , nMm hoi% kumukuai i oi loa &ku mamua o kou hale alii t a oia hookahi iho la no kou pu« kalahala e pakole ae ai mai ka make mai, o kuu ike hou aku i koat mau maka.

Imna rni e k<? aiii a'a, o noi baabaa loa aku nei, (: oluoln oe «? haawi mai ia f u i knnalia ia no ka hele ana e imi i ke kaikamahine alii a'u i alolia nni aku ai, a i ka hope loa o ia inau la, e hoilioi rnai no wuu ia'a iho a waiho aku irnna o ke alii, i hana iho ai oe i ka mea a kou manao alii e koho ai, ke loaa ole nae oia ia'u. Aka, i Joaa hoi ia ia'u, aole h»;i aim. Ano, e hele oe, wahi a ka Moi; aka, i* malama ia oe, mai hahai i keia lierila, no ka rnca, aole oe e pakele aua mai o'u aku. Ina paha oe e hoao iho o huna ia oe ma k&hi nalo loa o ka honua au i manao ai, e loaa ana no oe ia'u. A i ko Alu<iatm ha.'»le!e ana aku i ka Moi, na uhi ia oia me na ao poluluhi o ka manao wela. A ua puka aku oia mai ka hale alii aku, rne ke ano a o na alii hoi o ka aha a ka Moi, o kekahi poe ua makamae aku ia ia, a o kekahi po<j hoi, ua hoomaewa aku, uka, aole nae hookalii o lakou i haawi rnai ia ia i ka haawina o ka liookipa puinehana ana aku. A pela aku oia i newa hele aku ai io a ia nei o ke kulanakauhale no na la ekolu me kona ninau mau aku i ka poe a pau e halawai mai ana me ia. Aole auanei oukou i ike i kekahi inea e lele ana me he hale la ke ano. A iloko no o keia mau ninau ana, aole i loua iki ia ia kekahi mea hookahs e olelo mai ana i na rnea e pili ana i kona alii. Ana ae la oia i ka hele wale iho 110 io a ia nei ma na alanui. Hele aku la oia ina na kuaaina; a i kona hiki una aku ma ko kapa 0 keia imiliwai, ku iho la oia inalaila, e u ana 110 kona ininamina, me ke kali ana i ke kualili ana mai o ka wai. A o ka honua aua e ku īlio ana maluna, hai aku la ia, a mai haule loa ae la oia iloko o ka muliwai, ina aole i paa'e kona mau liina i kekahi kio pohaku. A na ia mea i kamau mai ia ia a liiki i kona pohala ana ae. la manawa, ua kaomi ikaika loa aku oia i kekahi liina oua i ka lima hoi e koino ana i ke komo a keknhi Akua i haawi mai ai ia ia, a oili koke mai la ke akua, a hoolako mai la ia ia e hai aku i kona makemake, e like me kana hana mau. A ua koineine loa ae la keia, i kona ike ana aku i ke akua, a kahea mai la ine keia leo nui; "E! Akua, e hoopakele alua aku i kuu ola, ma-o ka hoihoi ana mai i kuu hale alii a ku iho ma ltc kahua ana i ku inua'i. w Oia hd niea ia aple e hiki ia'u ke hana, wahr a ke akua; nolana, e pono ia oe e hoopii aku no ia meu i ke akua o ka Ipukukui; lla ole ae la hoi in, wahi a AlaUana. E lawe nku hoi ha ia'u i kahi e ku la kuu liale alii i keia inanawa, a e hoonoho iho la hoi paha ia'u malalo iho o ka puka auiani a ke kaikamahiue alii o noho mau ai, a i ka pau ana o keia inau mapuna olelo, alaila, o ko ke akua lawe aku la no ia ia ia i Alelika, a hoonoho aku la ia ia ilalo ina kahi ana i niakemake ai. A i ka wa poeleele, ike iho la o Alaelana ia ia, e noho ana ina ka puka aniani o ke kaikamahine alii; a no kona maopopo ole, owai la kai loko me kana wahine ? nolaila, hooholo iho la oia e noho no malaila a hiki i ke ao ana. Ua hooluolu iho la oia ia ia iho ia po, malalo o kekahi kumu laau nui, me koua kuka ana me ka noonoo nui, kahi o ka hiki ana inai o keia pilikia ku hewa; aka, hoomanao ae la oia i kona waiho hoohemaheina ana i kana Ipukukui kupanaha; oia uo ke kumu o ka hiki ana mai o keia kau a ka hoolako, e minamina aku, aka, pehea Ia hoi e loaa ai i kahi kanaka e aku, me kona ike ole i ke ano oia moa wahi ana. A mahope iho o keia inanawa a kakou e olelo nei, no ka nui o ka inaluhiluhi i kau j mai maluna o kona kino, a pau hia iho la | oia e ka hiainoe nui, a puoho ae la i ka v/a kakuhiaka wale; a ua loaa inai hoi ia i,v ka laau e hoola ia ai kona mai, e kuapue ana | iloko o kona iwi hilo, me he kanaka la i komo poo iloko o ke aloha, ole Avale oia hoi ka ike ana aku i ka puana o ka moe, e hoomu | in&i ana ina ka puka auiani ana o noho iho I nei malalo. I keia po iho la, akahi no aloaa 1 kona iaau maka ka pili ana iho, mai ka la mai o kona ike ana ua lawe īa aku ka piko o ke aloha; no ka mea, wahi aua, ua ininamina paumako i hoopale aku ka hiamoe nui, uiai ka lau aku o kona mau lihiiihi. A ike aku la o Padolalaukapoka ia aia hoi, ua kipulu ia o loko ona i ka olioli, me he mea la he wahine hanau keiki, i ka wa o kona haakokohi ana e heino aku; i ka ke kaohi hoonana ana i na mai, ka kulu pua waimaka, a no ka hiki ole ia laua ke kiola inau mapuna leo ma na kulana a laua e u ku nei. Nolaila, ua ani lima ia mai o A!adana e Padolalaukapoka, e hele ae a ma ka puka mai ma ke kua komo mai; a na kekahi ia o na kauwa e hooalakai mai ia ocf, a halawai mai me ke kaikainahine alii au e aloha Kiakawelawela nei. A ia laua i hoi ae ai, ua mauna akii laua i kekahi o ko laua inaa waiwai pili kino, oia hoi, o na kulu aut> wai dāla, o na pukaihu, a me na kulu waimaka momi. Mahopo iho 0 keia manawa, haliai akn ka wahine ia ia, 1 ke kumu o keia ioaa aua i keia pilikia, a i eia iio i Aferika nei ka mea nana i hana

mai, walii a ke kaikainaliiiie alii, a bat aka la ia ia i ke ano o ko k«? kaha akna ana aku, a iilo mai ai ia ia ka Ipakokai, a eia no ia ke lawe maa nei i ua Ipukukai nei, e leī ana ina ki>na ai, a he mea inau ia ia, hwkahi hele ana mai i o'u nei i ka la, me ke koi mai ia'o e aloha aku ia ia: a rne kona i mai ia'u oke kane au, ua h'Mihaule ia oia iloko o ko ka Moi huhii. I A i ko Asadana lohe ana ae i keia mau olelo me kema hoomaopopo j>ono, nonoi aku la oia i ke kaikamahine alii e ho<jkuc aku ia ia e hele i ke kulanakauhale i nalowale aku | ai oia, inai ka ike ia ana mai e ua kanaka j la, no ka mea, o ka oi keia o ke knnaka ino ! o na ano kanaka a pau, oiai nae hoi oole ona | manao eia au ia nei. 1 ko'u manao, e hiki lina no ia kaua ke lanakila inaluna o kona inana i keia la, ke hiki mai oia io'u nei, e hookipa mai oe ia ia me ka oluolu loa; me he inea la ua aloha aku oe ia ia; a e hoolako aku ia ia eatpu me ika aina ahiahi, a na'u ia e hoopau aku i ke koena o na mea au e maona nei. 0 ko Alaelana huli ae la no ia a hele aku la iloko o ke kulanakauhale, a kuai inai la he laau inake. A irie ia no oia i hoi mai ai a haawi aku la i ko kaikamahine alii, ine kona ao aku i ke ano e huihui ai iloko o ka waina, a haawi aku i ua kanaka la. A o Aliuhina, ua pee ae ia ma ke kau wahi nalo o ka hale alii, i pakele ai oia no ka ike ia mai, e like me ka mea inau ia. Ile niea e ka nui o kona olioli, i kona ike ana aku i ke kaikainahine alii, e noho ir»ai ana me na maka popohe, a me na papalia inino iki, i kikokohu ir, ika olioii. Pela no i ka ike aku, nk;i, oloko he liolkmiu uku ia na Kaumihau j a ua olioli ke kauaka i kona ike ana aku e nolio inai ana oia me ja ano ona, no ka rnea, o ka mua ia o ke kahuli ana o kona ano, ka la inai o kona lawe ana mai, a ua hana aku ke kaikamahine ine ka oluulu loa, ine he mea la ua aloha ia ia, no ka mea, aohe puka hou o na olelo hoowahawaha i waenao Jaua; a i ua kanaka nei e makaukau ana e hoi akn nonoi hoomeamea aku la ke kaikamahine alii, o olelo ana, " makemake ino no hoi ka iuu ana ika waina o Aferika nei." I aku la ka Nika, "e lawe mai no wau i keia la i waina o ke ano maikai loa, a e inu pu iho po wau ine oe." 0 ua nika puni ole nei hoi keia, a i £eia liftna āiia hoi, ke ae aku nei e hoopunipuni ia inai. Eia keknlii, aole no hoi he aloha io kona i ke kaikainahine alii, aka, no kona inaikai kelakela aku, ua noho ka lia iloko onn, me ke ake nui e loaa ia ia. Ai ka inanawa ana, i hooia iho ni oia i ke ko io niai, ia ia e noho ana me ka olioli o kona naau, uka, malu iho la oia, ine koiia olelo iho iloko, Nawai no la hoi oe e pakele. A i ke ahiahi poeleele ana iho, aole oia i poina i ka hooko ana i ka ko kaikamahine alii, kauoha ka mea nana i hookipa aku ia ia, ma ke ano hoomeamea loa. Mahope iho 0 ka aina ahiahi, i ka wa o ka waina i kukulu ia mai ai imua o laua, hana as la ke kaikamahine alii he inau kaina me kona lima, i kana mau kauwa lawelawe, aia hoi he kiaha gula, ua kukulu ia'e iinua o ke kahu akua, a o kekahi ina ko ke kaikainahine alii alo, a iloko oia kiaha ka laau inake.. A mamua ae. o ka inu ana, i aku la ke kaikamahine alii, ma Kina, o ka inea inau ia i waena o na inea hooipoipo, o ke kukai kiaha. Aia manawa no, onou aku la ia i kona kiaha ia ia ala, a liooia niai la no hoi kela i ke kukai ana, a kau ae Ia no hoi i ke kiaha i kona walia, a inu aku la i ua uwaina helu ekahi nei oka aina la, o lakou. (0 kahi mea no lioi paha ia i awaawa loa'i o ko laila waina, 1 keehi ana ia i ka pakeke.) A i ka hina ana iho o ka nika, ia ia i loaa iho ai ika ona nipoa o ka waiua, holo mai la o Aladana, no ka mea, eia no oia ma kahi kokoke e noho hoomakakiu mai nei, a i kona liooholo ana iho a liaha i kona oiwi, loaa iho la ia ia ka Ipukukui e lewalewa ana ma kona nmauma ka owili makainae ia, a paai i na kahakahana lole, a i ka wa o ka loaa ana aku ia Alaelana o ka Ipukukui, ua hoi hou aku no oia a ma kahi no ana i pee ai, a malaila oia i kauoha aku ai i ke akua, a i kona hiki ana mai, kauoha aku la oia e hoihoi i ka hale alii a hiki i kona wahi iku mua ai. A ua hooko ke akua i kaua kauoiia me ka hiki wawe loa, me he mea la he imo ana iho a ka maka, hiki hou ana lakou nei i Kina. Ke ike nei kakou i ka hoi hou ana mai ia Aladana o kona mau pono kiao, a me ka hui hou ana o laua me ka mea paumeume o ka puuwai, a me ka loaa ana o ka paele i k.a makaui. Aua liiki ntai lakou nei raa £ina, ia manawa, ua poeleele. A i ke ao ana ae, e noho ana no ke aln me kau no kana kaikauiahine; a he Inea mau hoi ia ia ke komo aku ma kona wahi keena mehameha e uwe ai nona; a i keia kakahiaka o ka Haleaiii i hoihoi ia mai ai, komo hou ae la ke alii iloko o ua wahi mmi hoomaha nei oua, a noho wale iho la no e like me ka mea i maa ia ia; a i koua nee aoa aku e kiai ma ka puka aaiani, aia hoi, m loaa ia ia ka olioli hoohuoi. ma kona ike hou

' aka e ku mai ana ka Halealii o Alsdana n£ kahi ao*i ka jnaa ai. Ia- manawa, le3e > oia ilona, ilalo, a hoio aku la ilaila me ; isf olioli nai; a halawai ae la roe kana mea } kaikamahine, rne ka hookahe aku i | waimaka no ka olioli. | •i A ' awv,iho o ka manao o ke j kkikamahine no keia mea he pilikia; hahai | a | a °' a ' kona maknakane, ina mea a {fiu i loohia ia ai ia ia, me kona lawe ana i, f hoahewa ia a pau malnna iho o koua poo, kona kaai ana i ka Ipukukai, a e loaa j »a ka hoi i ka'n kane keia maewaewa ana, | ana. Ano ka hiki wawe loa ana o j keia loaa ana o ke kaikamahiiu* alii jjv Ala- | d«na; ua ike laua nie ka Moi, nie ke kala | aku o kekalii i kekahi. A o ke kino knpajwu o ka nika, ua kiola ia m.iluna o kekahi lepo o na mea hanu; (<lung) a ua ham> li ko ke kulanakuuhaie a pau, no ko Aladana hoi ana inai me ke kaikamahine alii me ka maluhia. f 0 ka olioli o Aladaria, aole no ia i maluh)a, no ka make ana o kona enemi, no ka Mpa, he kaikaina kona i koe e ola ana; he $tohe, a he mana no e like me ko ia la; a »nea mau no hoi ia i waena oia ohana a ka hoike aku o kekahi i kekahi, iloko o 1 kola makahiki koia makahiki, i hookahi nae inanawa, malie ua nele kekahi i ke kokuaole. alaila c kokua pu laua i ka liana ana, no na mea a laua i nianao ai e hana. A l'iki niai la keia nika i kahi o ka paele mua i loaa aku la i ka makani, lohe iho la na make kona kaikuaana; a no kona kela ma ka ninau uhane ana, ua loaa no ia ia o Aladana no ka mea nana i pepehi kona kaikuaana, aia no me ia ke kino i keia manawa. A ike iho la oia no keia inau mea a pau, o kona ku aku la no ia, a hele aku la ma ke ala e hiki aku ai i ke aupuni o Kina, i hookoiho ai oia i kona inaina. A ia ia e hele nei, aia lioi oia e hele ana ma na kula neoneo, maluna aku o na muliwai, e kaalo ana ina na kuahiwi, e hoohala aua i na waoakua, ae au ana ma na kai; me ka inaina mau, e puoho ana iloko o kona naau, aka, ua hiki maluhia aku no nae oia i ke kulanakauhale nui o Kina, A i kona hiki aua aku mahope iho o kona hooluolu pokole ana, hele aku la oia e ao ana i na hana mau ;f,.Jco laila lahui kanaka. A lohe iho la oia i o ko Aladana noha ana. iho la oia i kumu e hiki ai ia ia ke hana aku ai ia Aladana i kekahi inea ino. A i waena ne hoi o kekahi mau rnea, lohe pinepine kona no Fatima, he wahine hemolemolele, e nolio ana ma kahi i kapaia o llamilage, e kokoke ana i ke Kulanakauhale.