Ka Hoku o ka Pakipika, Volume II, Number 1, 10 October 1862 — HE MOOOLELO NO Na Kanaka Kupanaha Ekolu. [ARTICLE]

HE MOOOLELO NO Na Kanaka Kupanaha Ekolu.

HELU i, Aia hoi r l kā w» kahiko, ika wa hoi o ko kakou koamoolelo, i hoomaka ai e puka mai* mā ke Attptmi o Bohimia, e iioho aiia kekahi Alii Ai Moku, ua kahiko oia, a kule hoi. Ahe kaoiakahi ieaoa he keiki kahe. A i kekahi oia mau īa, kaooha aku la oia i keikl hei ana, e hele iiiai imua oha; a i aku la oia, " E kuii keiki aloha httij Ua ike ho oē, e hauie ia atia ka hua ī paia, i iiookaa#ate i& ai ka makaīua tid hua hou ana ināi, ho ka inea, o ktiti jpoo* ke kahiili hiaii ae hei ho īaē paia aha i keia iakēia la; a uiaiie, ma keīa hope koke iho, e haaleie loa hiai ka ihaiamaiahia o kia ia ika peihā aha iho ona; aba hoi, mamlia ae hde hoi oka iho io ana iikh 0 kēi{t maii iaiioho hiha i kona iu% he ōīiōii ko'U, toīe kē ake nhi ē ike āku 'ia 6e> inē ka'u kaikamahiiie o kāhi e noiih a kahe a irahine ihai ahttj hotaiia } ē kuii keiiki, e n>aiiu hiai i ka iēo o kou makhakahēi iloko hoi o kona inaii ia hāWāiiWāli} a paitipaiii iioi; & iawe io i Wāhinē hiafe hah iho. ,J 1 mai ia ke keikī ālii, " Aiiwel ihē k& oiioii hhi o makhakaiie, ē 4idoko hiiiihei au i kou makemake, akā k ēiaho hoi hii atio ihē ka Wahihē ih&fē oīē iā, ftoie iioi ī ikē i hookāhi» 0 kē ālii, kioia iho la oia i kēkāhi 0 kōiiā hiāii iīihā i kōhā pākēke, a hiihiiī āē iā hfe Wahi ti gtitā, ā oiā kāhā ī hāāWi ākh i kāha keiki ittē kā i āku» " pii ōē» ā i kā f Uhii i ihhā loā o ke (ōiā hoi } he Wahi e pāā &i ko kē āiīi poe paahao.) ā iā ōē ē iiikī āku āi e kioiā īho i oU hiāU makā ihā ō ā hiāāhēi oU t i ikē āi ōē ī kē kii ō hā kāikāmāhīhe hē UhiīkUMāMāiUā i hoōpāiāU iA uaii, ā ō ka mea a kou hianaō ē oiioii hui ai, ē hai hiāi ōēiaV ia Uianawā kokē hō,.helē ākh iā ke keiki alii, āhō kōhā hiki hihā ole āhā āku ī kēiā Wāiii ¥ōWēr, āōiē ht»i ī īkē ī iia mēā iiāīiā aiiāe hēiē āku.iiei ē ike; akā, i koiiā hikiana. āku i ka futni iiuhā iōā, ikē āku iā OĪā hē hāōj iiukhi : tiā pātt*»«e Uie kē tī gaia āhā ē paā hēī, i hōohēinō āē ai oīā, a hāpāi āē lā ikē pāhi īihhā, ā kuhio āku iā ilōkōi Aia hōi, hē iiUĪ ā pōēpōē» ā ō iuhā ōiā irUtiii ( hē uiiuii hō iā, ē iīkē hiē kā hUuiī ō ka iāki, i hā po kaiāē ō kā hooiioj ā hē hiāU 'hō* ku daia kē āhōhihōhi mai anā inaluua ihō ona} ā ō koiiā ua uhi iā hō iā hiē kē sU iīkā ōhiāōināō, ā hē'lā hā pukā āhiāhi ohā, i kikohu iu ihe kē guta, ā Mē ua iāau nahi) a iiōkō ō kēlā fnau pukā āhiāni pākāhī, Uā pehā īa aku iiuhā o ke āniaui, kē kii o hā kaU kamahihē puupaa hē iā, mē kē āhō aioha i ka naua aku, a oke aho hdi ō kē pena* ua iikē hō ia me ka wai hōōiuu d ke anuehue, a hē hiau Kaiauuu Moi maiuua o kn lakou mau poō{ aka, ō kē kii aiua i kapaiapaiā īa iiuua o ka puka auiāhi aiua, u& ōi ae kona hahi i kō ka mea muāj a pela aku uo a hiki ioa i ka umi kumamakahl A uo kē auō ē aua 6 ka &ani o ha pua aha e ike tiei, hōiaiia, ua aue hiki maopōpō oiē i kō kakou keiki aiii kē hai maōpōpo 1 ka mea ā koiia uaau ulii e koho ai, hoiaiia, ua hōō> |iaāhāo iā ōiā> Alōhā iho! A i ke kēīki alii ē hahā ahā iā lakōU, ffiē ka uaau i i ka pihoihoi, hiē ka ike ōiē ia ika mea aha ēkoho ai ōlakoui īamana* wa, hoomakā ae la uamau kii neiēōui, e IU ke me hē kino ōia aia, a huli aku la ē nāhā anā ma kahi ahaē ku ana, mē ka aka aku ia ia, me hē mea ta e makēmake ana e kamaiiiu aku. la manawa, ike aku ta kē kēiki alii, aia hōi kekahi puka aniani, ua uhi la aku i keku* hi iōlē kēokēō, a hookokoke āku lā oiā lne ka mauāō ē ikē, heaha ta mahōpē ō ua io)ē la? A i kōna ike ana aku, aia hōi, lie kaīkama> hiuē puupaa e ku ana, ua kahlko ia i ke ka* pa keokeo, a he apo data ma kona puhaka. a a hē Kilāuhu i hana ia ao loko o ka monl, maluna iho o kona poo, a oia hoi ka oi ō ta» kou; aka, ua kaumaha hae, a mae kona heieheleha I ka nāna iku, me he tnea U mai lōko mai oka lunkupapau koua ala aua mai, | ttu ihō la ke keiki alii, a loihi loa kona nana ana i kō ia la hēlehelē&a, me he mea la | wuhi ana, he mea uana i ike aku iloko o ka moe uhaue. A iloko o keia ma&awa ana e haka poho aku nel i ka wahine, kaumaha iho la kona uaau ; a i iho la oia» oia hookahi ka f u e kōho at, aole aku kekahi. A i ka wa no o ka puka ima an o kek tnau olelo, kuuou iho ke kii o Ikā wahihe puupāa i kona poo, a he ula olielohelo kai hoho* lo ae uia kona mau pāpattua, e Hke ana me ka wai hooluu oka rom\ a t loko no oia tna* oawa, nalowaW aka la m kii e ae a pau t Mōhop* iho o ko»a haakle *na i ke Tower, a hoi aku la i kona makuaknne, a hal aku la oia i na mea a pan ana i ik« aī, a ika wahihoi anu i koho ai nana. A lohe !&e Alii t kesb, auo piha iho la ke alii kahiko I ka Inaina,

aka, iloko okaw pokule, eaael» kooaipo ilana» i mai la, "Ua hewa kau koho e kaa keiki. * ua hewa hoi i kou 4e a«ia i ki» mea i hoaa ia, a e halawai an»Jwioe tne k» piiikia hoi, no ka mea nai aa em?-j lo mai no ka mea, o keia kaikamahin^n-! npaa t aia no oiA malaio o ka ihana o keflsi &upua, iki hoopaahao ia malalo iho o ktlffl?opoko o kekahi Haiehao alii; aole hoi Wk«hi oka poe i hele s akU e kuu ae ia ia, HBi iā hoho paa JMia> i hoi maī i ko lakoo Hb Hohie. B ī keia mahawa i h&ateie iho ai ke tHi alii i koha taiikuakade ka lfoii a holo akHā ma* ke aīa e hiki ako ai i ka Halealii Ini, ihalie o toaā i||ti ia'u k& hieil ā*u i inauaA i wahine mārētiā'Uj wahi a ke kdiki alil ■§ Aīaia i hiki ikti ma kahi fhamao;*k kahā hUakai, iiiki akii k keĪ4 ! kekahi|V iaiu kohio ftkti lā e bolo aha 0 ua Uluiaaii ahiki i ka nalowale ann kohii ala; a ia ia e hii hele aha i o a i bnem kii uiuiiiah, iihha hoi h ke a-a, me ka ike ī kdhi ana ē huii : M &i». a iohe aku la oiii kekfthi ieo hiahopē ē kahea teai ana p ia ifej H Ē i alaf ku iholl Hhii āē lia. ke keiki alii> aike āku tā he k h&ka ioihi ioa e heie mai āha i oha ta» e kw īhd t a iaW6 )3ii akh iā'U hie oēj Walii a ka Iha oe ēiāWē īo akh iā*U iioko o kaii hu&k||+ ttoie hoi ē io&a ia oe kekahi ihēi e mihi aLm Owai dfef Wihi ā ke keiki AĪii, A heaw hoi ki hiēi hiki i& oē kē hahft; tTa kap& WāU o Kiholoa,a he hiki ia'ii ke hooloihi aIS 1 khU kiho> i hiki &kU i ki ioihi toa aha, »? kā. ihēi) kē ikē ia ho iiheī Oē i kēīa puham ē kāU ihiki la ī kft WēkiU 0 keU'liw Ia eA 1 Wahi ā Mīhoib& ; Ae t Wāhī ākē k|| kī ālii; He hiki ift>u kē kii aku ia t a iasj| ihai ī OU iiēi, Wahi h itihoba; } A ia ttiahaWa k i hootnttkft ftē ai Oiā i Utt feg„ hO hēī oha ē uiu, a hlki āku i kā tikē atfā| kohā kiēkiē> ihe ka wekiu d hā iaau lol# ioā okā haheie iā thahāWh, klkoo hkii ijr i kona lima, a la\Vc hiai la i kn punaha a kfi mahui hk mahāwa, hooēmi iho iā i kohā k| ho» ā iike hiē Ihē hiāīhUā, a hftāWi āku lāl kā puiiāhā ī kē kēikUHL J

ūa ifce maōpopo oe i kau oihāhā, wahij kē keiki ālii| aka, hēāhā lā āUāhēi kā māikM o kā puhahā ā kā īhāhh ia'u, ke olē o&ahm kuāhiāi hiāi iokō ākh o keīā hlhhāhēle ? i

Hiimul Hāmull Nō kuu māhāo āhā, hi wahi hua ōlēlō āho malihihi o " Ham," nei lāilā, kē hai iho hēī āii i kohā atio. Hē Wāhi huā ōlēlō āho hōoihāāUēā, ē līkē me kelā Wti hi huā oleio hu hou, a kākou o hā ta āhe| ōiā hōi o Kehiki, Keole,

Mamul ile mea okl loā iā, wāhi a Kihftj iōā; Hoolōihi hqu aku lā i kohā klho, ā hik! ākh i kā hiki āhā ō kōhā lōihi, i kā pakolii āilā āē māluhā āē ō ilā iāāil kiēkiē lōā o ka ululaau, a huli āē ia e hāna āhā ma o a māai hēi 0 kā hlulāāu, ā kiilii aku !ā i kōhā liUii make kāhāhi, ā i Uiai lā, mai auei āku, a d kē ālāhhl kōkokē lā hō kaUa e pukā ākh al i waho; alāilā hooeini hou iho la oia I koua kif ho, a lalau aku la I ka lloma ke kaulawāha]. ā heie afcu la mamua,

A mamua ae o ka loaa aua o ka māhāw# ft ke keiki āiii i hōpmaopōpō ai, ua hala mui| āē ka ululaau mahope o laua; a mamua akij o lāua, ē hōholā mai ana keiā kula pālahātā| ha, I ku poai la mai e ua pohākh āhihāiiihāj tnē he mea la hēpa no kekahi hul} a o na kuahīwi hol, ua uhī paapu iā aed hā laau uliuli,

Ma o i heie āku nei kuu hoa, wahi a Ki hōloā} e kuhikuhi ana ma kāhi 6 ke kula i moe lolhi loa ana, nolaila, ē pono i ke alli, i lawe pu la iā iiie ia, ho ka mea, e uku mai ana no ola ia oe, he uku nau, e likē me na kauwa eae a pau iko lakou mau haku> M kāhea aku hol ha ia ia ē i o kāua; nēi, I ike at au, heahā ia na mea lloko ona?

He olaio, aia ho oia i kahl mamao loa, ihai o kaua aku nel, ē kuu Haku, Pela mai o Kiholōā, aoiē kēla e lohe iki mal aua ke kahea aku wau ta ia, £ia kekahl, e lolhi aha uō ka mahāwā ē hāla ia ia mamua ae o kona halawal ana mai me kaua, no ka mea, he nui hō ua ukana ana e tawe pu mai nei mē ia, ē pono owāu ke hele a lawe mai ia ia*

!a manawā koke no, hooloihī akolu ae la o Kiuoloa i uu kino ulu hēi ona a hiki aku i ka hiki ana o koha poo, iloko o na ao kaa* ielewa, hookahi a elua kioia wawae ana, ioaa aku !a ua hoa nei ona e kaapuni hele ana, lalau iho ta ia ia ma ka poohiwi, a ku kuhi aku la mamna o ko keiki «liī, he wahi kanaka puipui keia, mē kahi opa leholeho.

Owai hol oe? wahi a ke kēiki «lii, " a heaha hoi ka mea hiki ia oe ke hahaf * Kke atti, ua kapaia wau o Kiholaula, a he hiki ia ? n ke hoopehu ae ia'u iho a hiki akh i kē aiwāiwa los.

E ike au, wahi a ke keiki alil, " Heaha ta ka mea hikī i» o« ke hana?" £ hoio me ka hob a pah o ko tio iloko o ka oluīaao. |»la mat o Kinolaula, a ia manawa m i hoomab ae ai ota e heopehu i kona kino.

0a hoao ia ke keiki alīi e koua aoonoo a&a iho iloko ona 4 he afca la ke kumu o keia

hoolako aoa mai ia iā e holo kiki, aka, iā ta i ike aku ai ia Kinoloa e holo ana me kona mama a pau e hiki ake ai iloko oka ulu~ laaa, hou ae la oia i kona lio i ke kepā ā hahāi aku ta mahope oiala, fc hā poniaikai ke keiki alii ma ia hana Sna peīa, no ka mea, ioa ia i hooloihi loa iiio i ke kn ana raa ka makaluā ana i ku ai. ina la ha pepe liilii oia a me knna Ho i ka Ihuiiiaml ia mai e ua kino pehu nei o Kinolaula, tib ka mea, e holo kiki aha koha pehu ma hā aoao oha ā pau ioa a piha koke ae la kela kuta laula i ka wa pokole loā, rne he mea fā hē kaahiWi okoa, i hee mai a kh iho ilāiia. { A ia ia i hoopaa iho aī ! koha pehh āha,: hookuu āku la oia i kā makani, a no ka ikaika loa o ka makani i phkā aku maloko ohā, j ua hoonaheueiā ka hluiaau. la inanawa, i i mai lā ke keiki ālii, ua anghehehe be e hoen kele ihai iā'h i!oko o ke kahmahā me fcā popilikia. Aka, oke kahakā e like me ob, āole e mati ahā kā lōaā ī hā lā ā pāh, ā laila, e hele pu hiāi hie a } h. Hhlī ae la lakoh nei a hoomau aku tā i ka hele aha mā ko lākoh nei ala; aiā lākoii nei i hooinaka akh āi ē-pti iluuā o ke āā, halawai hiai la me lakoh hei r kekahi kāhāka nonā hā mākā i palhlU ia me nā hhi ihākā lole. E ke aliil oiā hoā iā 0 ihāhā, (Wahi ā kk noloā,) ē poho e laWe pu oē iā iā,mē kākoh, ho fca meā, he mea maopopo ioā, āōlē OĪā e ai ahā i liuh paleha me kā hkh oie mai ho ia āi āhā; Ke hihāh ākh iiēi ke kēlki ālil, oWaī oe,! ano keāha hoi i hhi iā'i k<pft makā e i'ike ihe īā āho? he ihēā māopopō ioā t aoiē oe e ike i koh āiānlii?

(Oleio hāoie,) " Oh, āii'l Me āho ōkoa loā ko'u,* wāitī āhā; ho kā hui loā ō kā ike o ko'u'mau mafcā, holāilā wau i paiuiu A hiē iā ihāU pāluiu hō hā like ho kuu ike hie kou hiāh ihaka i pālulu ōlē iā, ihā wāh e lā= We ae i kā hhi, e pukā ioā āfcu hō kuu īke ihā kēlā āōāo o kēkāhi meā māhoāhoā 2oā; A ihā Wah ē hāhā ākh me kā hakāpoho i kē* kāhi mēā e ā āhā ke āhl iluua, a i olē iā, e iiaha liilii ana iloko o hā āpāhā he htit ĪOā, A ho iā khmu i kāpā lā mai ai aU o Makahuiilī (&eēfreyē;) hiftiiawāt hōohhli ae -lftj oia ia la āTōlfeā koke āhā io iākou lā; Wehe ae la ia i kohā uhi ihākā, a hākā pohO āku lā Uā hiāh makā ahr lā ohā, iā ihāiiāWā, lōhē ākh lft lākoii i kā hoōihakā āhā ō kā pohāku e hāhāliā, īele āē la ha māmālā mao a maāhei, iloko o na mihute pokole ma iā hope iho, āohē hē Wāhī «pāhā i koe ō ka pohaku, āka, hē puu o ke oue kai ku ilio fflā kāhi ō hā pohaku hēi ( ku āi, A I Wāēiiā kōhU hōi 0 kelā puu ohē, ike āku lā ō Uā Makahulili i kekāhi meā ē ā maī āhā me he ahi la, kii aku lā o MakahuliH a hāāwl inai lā i kē kēlkl ālii, ā I kohā ike āiiā ihō, āia hōl, hē apāhā gulā makamāe He ōiāio, he kumu waiwai hhi oē, wahi a ke kēiki alii; o ka meā e hōāpōhō ole āhā I kau oihāhā, hē hhpo ia, akā, oiai aiā ia oe ha maka maikai a hanohahō hoi, ē olh* oiu ōē ē hahā akh a hāi mal ia'h, pehēā la ko kākoh kaawalē mai ka Hale Hao Alii thāi, ā heuhā la na mea e haua ia la iloko o lāilā i kela māhāwa, " Ihā o oe hoōkātii,ēkēa!u," WāhiāMākā* huiili, āoie oe ē hiki ilāila, ke hala'e i hookahi hiākahikl Ia oe mā kou ala helē, aka, me kou mau kokua o makou, e hīki ana oe ilallamā* ihuā o fca po ana o ka lā, aia hoi i kela tna> nāWā, ke hōōmakaukāh ia la he pāiha āhiālii na kākōU. " A e aha āhā hoi ka mēa aloha nni?" wa» hi a ke keiki alīi. She ii āittihg āiōhē, E hōho hookahi wale iho aha no oia, In thē gloomy towēf, lloko o ka liale eehia, - dfttēl!y hound, £ hoopaa lokoino la &ti*, magl<s power, Mālalo iho o ka mana Kupua,

| Alaila, i ae la ke keiki itift be mntt jbott lt>a oukoo no*ti t e hoōku» iaat la'h i ka hoohemo tna aku la i* m»! lok& tku o Wāhi inea. Hoohlkl aku la lako» a ēkold, « hookuu !a ia, «laila, hwmaka ftku 1a lakou e hele ana maloko o ua puli pohaku a Makahti)sti i hoopuka aku ai, me ua mau maka hemolele nei ona, maluna akt) o na mauna kiekie a me na nlulaau i uh» ia e na ao polalnhi, a o ha pili< kia a pau i halawai mai me iakou tna ko la* koa ala, t»a hoopaa koke U e feona mau hoa hele, A i ka la i hoomaka nku ar e hun* bkot* ao i kotta tsa3atnalattta, ia manawa 1 ike oi* TSikiiaaku ai ua wahi ohuku o ka aina, a lahilahi mai ta h#i tia olulaan I ka ike aka a n& maka, a tt& huna ta aktt hoi na pohaku matalo tho o ka mauna i hooluu ia t ka waj hoohiu oia ahiahia, a ua ike ia aktt b«l ka Hale Kao Alii, be wabi kawa pokul® mawa**» na o lakoo, ok« e I ka wa io a ka ls e haalete ioa mai i&ua t ka iMMMiialamalama ana t ka lionu», ia manawa, takots i kāe akn al ma ke!a kapa o ba©, a komo ako fc

ika puka pa oua Hale Alii Hao uwV Ia mauawa no hoi, opiopi mai ta ka oapo hao ia ia, a waiho kāawale iho la ka muliwai 10~ koino, me kona maa paewai e haki ana, « papant iho ta kā paka pa ia ia, a o ke keiki ālii a me kona mau hoa ekolh, eia lakou ke ku nei me he poe paahao la iloko.

[Aofe l /WK.)