Ka Hoku o ka Pakipika, Volume II, Number 1, 10 October 1862 — He Mooolelo no Laieikawai. [ARTICLE]

He Mooolelo no Laieikawai.

HELU 8.

Ia haaiele nr.a o ka makaula la Kalupapa, hiki keia I Kawelu, ike oku ia oia i ka haUona mau ana e ukali nei, alaila,' hoomaopopo lea keia o kaua mea i iko mua ai, ana hoi i ukali mai ai. A hiki oia i Kaamola, kahi hoi e kokoke aua i ka aina a Laieikawat ma o kali nei i ka moa wau, a mnlaila oia i moe ai, no ka mo», ua poeltKilo iho la.

A ma ke kakahiaka nui ala ae la oia, ike aku U e ku ana ka punolm i ka moana me ka ua koko i uhiia i ko awa a me ka noe, maw&ena o Muiokai a me Lauai. Aka, ua uhi mau ka noe i ,ka moana iloko o na la ekolu; a pau ua la ekolu, ia po iho ā ao ae, ike uku la keia i ke ku a ka onohi iiunapono o Mauuaiei. Mamuti waie 110 o ka olelo a Kapukaihao ma ka moe uhane ia Laieikawai ma ke kumu o keia hiki ana i Mauualei, e like me ke kuhikuhi ana ia laua iloko o ko laua mau la ma Malelewa.

Uo iiiii ka minainina o ka mftkaula no kft ole o kaua mt»u e imi noi, aka, aole oia i pauaho a hooki koke i koua manao paa» mo k* manao e loaa kouā haku.

A aneane e hala ke anahuiu ia ia ma Mq> lokai» ike hou aku la oia i ka punohu iluna pono o H*|e*kula. A hiki keia ilaila, ma kahi i oleloia he lua pele, nana aku la ua makaula aia nae ua uhi paapuia hamau* na o Hawaii 5 ka noe a me ka ohu.

Haalele ka makauia ia wahi, hiki mua keiama kapuu I kapaia o Kauiki. Ilaiia oia i kukailu ai i wahi heiau t kahi e hoomana ai i kona Akua, i hiki tti hoi ia ia ke ku* hikuhi ponoia no kana mea e imi nef.

Hoko o ke kaapuni āna a ua makaula nei j ia Manini, ma k«hl hoi ana i kipa ui; ua. kauoha oia e makaala i kana mea e huli nei, fata i ike kAahi i ka hailona mau ana e ukali nei„ alaila, e imi ae.la lakou a loaa kā ma-1 kaula. »

A- pau kft kapu heiau a ua. makaula nei «I* in po i o Louo paha, i 0 P*ha, ike maopopo ia aku la ke kalae ana o ka aina a puni * ua waiho poaom*** kuahhH i uki ole » e na ao. Aka, iioko o ia maa ao&e i M m *i o ua makaula nel ka hailona wau tna • *k*tt uei; ua makahiki paha aoiae ka loibi olmi maa la malnnao Kauik5 t | ka m*

Iaio» O K«otw, Itm l* © !£#* i k*ki* ksh«ata ike Awea#«* iki aktt k kek Ims W*y ot»ohi mi Hool*o o (| Uilo h«»po ne lā k« 0 lUi te»lliut« me k* lek o k* «lil* * elī kon* noo iiiā* Aka* hoooiaiiaWanoi &o k«ii # kē kili ho i ikfe !e* ako i k«}« Wiiīii oiiohi aakti AtiA e ike ii &ā KooUtl o

lioko o kona kAU lolhi ntUi hd k*la tnei ini e kati loihi liei, ake ae ia oia e ike taa&■ |»po. Ika)i o kiikihi ike ihiihi t ttiitntii oka napOo ana o ka ta 4 konio aku ta oia iitdtd okahft Wihi heiaU 1 hoomikaukiu ii bo kona Akua, * pute aku ta. lioko o kana pute aha* i ka waenakonu 0 ka hiiniWi, ktt mai īa imiia otia ke kahoaka o LaieikiWii i me kona kupunaWiliine, la manaWa, hoo* mau iko ta keta i ka pute a hiki i ka amama (amene) atia t aote i haalele ke kahoaka o Laīeik&wai i īne ke kupunawahine a hiki t ka pau ana o ka pule oia ki mahaWa i haa* lele ai ke kahoaka i ki makauta.

la po iho, iloko o kona hiamoe atia, ioia ia ia ke kuhikuhi pono ana 0 koha Akua t kahi i noho ai 0 Liīeikawai, ma ka hihio uae keia kamaiiio ana ā ke akua ma 0 ka makaula ta, oteto ana penei. t)a ike aU i kou luhi a me kou ho<jmahawanui ana, a me ke ake e loaa ia oe ka moopuna a Waka, me koti matiao hoi e ioaa kou pomaikai no kaua hioopuna inai. lioko hoi 0 kau puie ana, ua hiki ia'u ke kuhikuhi, e loaa no 0 wai ia oe mawaeHi 0 Puna a me HHo, iloko 0 tta ululaau, e uoho ana iloko 0 ka hale i uhiia i na hulu melemele 0 ka 00, uolaila, upopo e ku oe a hete. -

A ia aia ana ae, pono ole iho ta kona mi< nao, uole oia i moe Sa po a ao, Ma ua ia la ( i ke kakuhiuka uui, ia ia maiuua 0 Kauiki, uuna iho la oia e kilī?pati>pa aua ka pēa 0 ka waa i laio 0 Kaihalulu, iho wikiwiki iho la ia a hiki i ke awa, ninau kuko aku ia keia i kahi aka waa u holo ai ( hai ia mai la " e holo aua i Hawuii. 0

Nonoi aku ta oia e kau pu ma ka waa, a ae koke ia imii ta oia ptt mo iakou. la munawa, hoi hou ua makauia nei iluna 0 Kaui> ki, e kii aha i kana puaa a ine ka mou, aka, ua lilo toa ae la ua wtihi puaa noi t mea nui, ua pau ka liii nna a ke kahu i ua wahi puan uei, a na ka puua no e hele. .

A hiki keiu i kc a\va ( kau ptt lakou ma ka waa, a holo uku l&i Mamun nae o ko ka ttittkttula ee atui maluna o ka waa, hai eiua aku )a ula i kona inuuao t tia tnea waa, "A' hai mai oukou i ka'u inea c hana ai, tna ka oukou e olelo ui, maUiiia wau 6 hooiohe ai, no ka niou, ho kauaka Wau 1 hana pono'ole ia e na mea wua i ko'u liolo ana mai tnai Oaiiu mai/ nplaila, wau e hoakaka mua nei, maiia o like no uunuoi paha jue )aua." A no kuiu oieio a ka makauia, hai mai ia iakou i ko lakou tnuhao, aoie e hana ia ke* kahi mea pono ole, iloko o ko iakou holo ahai a pau keia mau oleio, kau iukou mulu> na o ka waa a liole aku la.

Iu hulo aim o lukou, hiki rnuft lakou ma Mahukona i Kolmla, a ao ia po, a i ko kakahiaka nui, hualuie oia ia wnlii, iiiki aku ia i kti lioinu i oleloia o'Pohaunn, aia kol» heiau tmt Lumulolou, Kuhula, a hc lieiau ia inai ka po inai a hiki i keia la.

Ia muunwa a ka mukoula i noho ai ma ke-

lii lieiau, ua nui konu mau la mulaila, a ua akuka ole kuna wahi o iinl ai i kana mea e imi noi, aka, ma kona ano makaula, ua hoomau oia i ka pule ana ma kona akua e like me kona innu la iluua o Kauiki, a loaa ia ia ke kuhlkuhi ana ia Laieikawai, e like me ke kuhikuhl ana ia ia i Kauiki. A nolaila, kaapuni oia ia Hawali, ma Hamakua konu hele ana; oi hele aku oia mal ka manawa uuku o kahi puaa & nui loa.

Ia hele ana a ka makaula, hiki keia i lalo 0 Waipio, a noho ma Pakaalana, malaiia oia 1 noho ai mau la.

A pan kona muu la malaila, hiki keia ma Laupulioehoe, a mai Inlla aku hikl ma Kaiwiluhiluhi, aia maluna aku o Laupahoehoe ia wuhi, maluila oia i noho loihi ai he mau makahiki. (E wniho kakou ike kamoilio no ka imi ana o ka Makaula, pono kakou e kumailio no Laieikawai. Aia ft hiki aku ika haalele ana o Ilalaaniuni ia Laieikawai, mahope Iho o ko laua hoao ano, alaila, kamailio hou no ka makaula a me ka loaa ana o Laieikawai ia ia.)

Ua kamaiiio.ia ma na Heiu mua o koia kaao na Kapukaihaoa i 01010 ia Waka e hoi< hoi i Paiiuli, mainuli o ka maleau i ka makaula. laiawe ia ana o Laioikawai a noho i Paiiuli, oia a me kona kupunawahine, ua oleloia, o laua mua na mea nana i noho keia wahi ma keia kaao.

Ma Puliuli ko Laieikawai wahi i malama ia ai a hiki i kona hookanaka makua ana, oia hoi kela mea i oieloi* ma ke kaao o Kailiokalauokekoa.

I ka manawa a Kauakaliialii laua o Kailiokulauokekoa i hoi a! i Kauai, mahope iho o ka halawai ana me Laieikawai, a hiki laua i Kaua>\ mauka o Pihanakalani, akoakoa nui mai la naMii, na kaukau alii a me na inakaainana e ike ia Kaiiiokaiauokekoa ma, uo ko laua puka inalihini ana, e like me ke ano mau.

A pau ka nwe ana a ea'iii a me na mea a pau ia laua, o Aiwohikupua nae kekahi oia ppe alii i akoakoa mai iloko o ia mauawa.

Ninau mai la na'lii ia Kauakahialii i kona hele ana mamuli o ke aloha ia Kailiokalaoo* kekoa. Hai aku la o KauakahiaHi i ke ano o kona hele ana penei. 1 ko'u be)e ana aku nei mamuli o ke aloha o ka wahine * pani o Oahu, Maui, aole aa i ike i kekahi waJ&*B maikai e like Kaiiiokaiauokekoa

oei* * hiki iii i «u pnui, toft K&bAia kuo kikS tua* aoft, k*ākele fttt mft &ona t Kāē, ft liiki <ut i i&A Puoa; rb*Uii« w.u i twbo «£* « boUtt ihiUwai *i tt* lek*hi w»hltm &*i* kfti loi ttku ttlftaitift dfft hei, (&fti}iufcāt*izo' keko#,)d k& p& hoi la ktifiA tftftttft* bik! «ae B€i oia B€i» (KailiokalnUukekoa.) olt oi 190 hoi ia 0 Hii W«lilm * p«tt o k«ia inaa Wokupaai i oi aku toatnaa o ia beL

A tto keia d!ēt& ft Kauakahialii, hoomaopopo lofe mai ift & AiWohikupua tfH> kft uk«u poiio mai i koua lllkheieua inaikai. Atftila* hai aku tft o K.ftttftkfttiifttft

I kft po ttittft Wiahope ibo ō ko Uoft bftt* Wfti ftti& me ktttt wahi kahu tiei, bftt ffift! tft oia I kotia tnatiawa e hiki tttfti ai i kai oko tti&kott Wftbī e boho afift, ft tāe kohft hokiiooa ho kob& hiki ftfift toai} tio ka fliea t ua olelo aku kUB Wahi kahu tifei ta i kft»e ftU fia ua wahihe tiei ( me ke kai aku ho hoi e iho pu toai )aOrt heī tne ua Wahi kahu be! o*tt; aka f hai mai keta i kana oleio. E hoi oe a ko hātifti, kiiu kane hoi au o oleio mai hei, olt>lo t»ku 06 a keia po au hlki aku, itia i kani aku ka leo o ka Ao ( aole au i ioko oiu katii aku ka leo o ki Alala, aole au ileM ko oia ieo, kaui aktt ka leo o ka Klepnio, alaila, makuukau an tio ka Iho aku, a t kotii akii ka leo o ka Apapane, ua puka wau t|iawaho o kutl hale usi. Hoolohe tnal fttiiUtei oe a kaui aku «na kft leo o ka liwipolS, alaila, aia wau mawalio o ka hale o kō banal, alaila, huli tie olua a loaa wau tttftWaho, ola kun mauawa e launo āi me ko hanal, Pela mai ka olelo i u« wahi kanaka net o'u,

la po hoi ana i kauolia ae ai, aole i hiki ae la po, oi kali aku mnkou a ao ia po, aok' no i hiki o titt iimiiu wale iio kui kaiii ae, manao iho )tt wau he wahahe na kuu wahi kahu, 1 Punahoa tiae iakou net (K&i* liokulauokekoa tna) ia po kahi i moe ai.

A no kuu tuanao no he wahaliee na kuu wahi knhu, kauoha wau i ka llnmuku e hoo* paa i knu wahi kahu tiei ia i ko kaula;,aka, ua hala hou keia iuka o Puiiuli, e ninau hou ai i ke kumu o kotta hiki oie aua wai, a me ku liai aku e muke antt au.

A no ka olelo a uu wahi kuhu nei pola i ka wuhine, haihou inai ia oia i kona nianawa e liiki itou mai ai, e like me keia kauo', hu mamua.

la po iho, oia no lioi ka po a lakou nei i hiki ne fii, e kaao ana no ia oei ia makou, a ika kihi oke aliiahi, kuni anu ka leo oka Ao, a i ku pili o ka po, kani ana ka leo o ka Alaia, a i ko kau (hora 12)' kani ana ka ieo oka Klepuio, a i ka pili o ko ao, kani ana ka ieo o ka Apapune, a i ke owehewehe ana o_ke alaula, kani ana ka leo o ka liwipoiena. ta kani ana oka iiwipolena, ,inatu aha ke aka maluna o ka paa nae o ioko i ka noe, a i ka mao ana ae, e kau niai ana kēlu iiuna o ka eheu o na inanu, me kona nani nui . Oia kt; oleio a Ku< uakahiaiii imua o na kaukau atii o Kauai a me Aiwohikupua. i

Ninuu intvi la o Aiwoliikupun ia Kauaknhinlii. Owai ku inoa o ua wahino la? Hai aku la o Kauakahialii, o Laioikawai, ■

A no keia olelo a Kauakahialii, pono ole iho la ko Aiwohikupua manao, me ka nui e kii 1 wahino nana. Ua tnatiao o Aiwohi* kupua, aole'no keia pue aina kola wahine, tnanao Ia oia uo Moaulonuiakea, no kukulao Tahiti mai. No ka meu> ua kaapuni oia i koia nmu moku, aolo nae oia i ike i no o noho anti iluna o ka eheu o na munu.

A no k& pono ole o ko Aiwohikupua i kana mea o hnohao nei, hoopuka &ku ia o Aiwohikupua i konu manao imuao Kaiiakahialii. El Owau ka mea nana i kaapuni keia mau ntoku, aole au i ike iki he wahine kahi i like me kau e olelo nei, ke manao nei au no Tahiti mai ua wahine la, noloko mai o Moaulunuiakeo.

A pau ke kamailo ana a me ka walea/anu e liko me ka mea mau o na puka malihini ana, lawe ae la o Aiwohikupua i kahi kahu o KaUakahialii, ka mea hoi i loaa ai o Laieikawui, i kanaka lawelawe imua o ko|ia alo, a hooiilo iho la o Aiwohikupua i kanaka nui imua o na mea a pau, a oia ke poo maluna o na aialo a me na kauaka a pan o ko Aiwohikupua mau aina, ma ke ano Kuhina Nui» Ua hooholoia ua wahi kahu nei o kauakahialii i mou nui, no kela lohe ana i ko Laieikawai ano e, manao o Aiwohikupua o kela wahi kanaka ka mea e loaa ai kona makemake. A lilo ao la ua wahi kanaka nei i poo kiekle maluua o ua mea a pau, huahna aku la na punahelo mua a Aiwohikupua ia ia; aka, he mea ole lakou i ke alii.