Ka Hoku o ka Pakipika, Volume II, Number 19, 19 February 1863 — HE MOOLELO NO LUKELA! [ARTICLE]

HE MOOLELO NO LUKELA!

[I anahiu mai no loko o ka Buke Alabia.] HELU 6. . It wa a Koliaaa e noho ao& ma ka lUmi honkipa, me kooa nan» ana mao a maanei, j aule oia l ike aka i na papalina o kana mea aloba t nolaila, olelo ihe la oia me na waimaka helelei, e like me na paka ua o ka Hooilo, o ka lua keia o kuu hele ana mai, •ole oe i loaa ia'u ina keia lumi, aole no hoi i t)&lft*ai ko*a ntau maka me kou mau maka, kā mea aloha nana i hoonawaliweli i i kuu kioo. Jfiia hoi. he ntii na la a me na kau i hala ia kaoa t mai ko kaua wa opio|iio a hiki i na )a i kaahopo ae oei, ua oluolu a maikai ko kaua ooho ana, aole i loaa kekahi kue iwaena o kaua, aole hoi na hana pono ole e like me keia; a nohea mai no la hoi keia pono ole i loaa mai ai iwaena o kaua. E kuu enea alohā o keia aina oluolu i uhi ia ka lewa i na ao kaalelewa, a me ka piko o nā mauna i j>aa 1 ka ohu, kā āioa i hoopulu ia i ka han o ka lani; iloko no ka o keia pili aha īne ka alohā a me ka olūolu a loaā no ke kue iwaena o kaua. £ kuu iaeā āloha, he loihi kā alā ā*u i hele nii ai* ā he nui hoi na hoolalahi o ka pililHa ā me ka make e alai inā i kuu ālanui | hele, a oa hoopihā iā «aai hoi kiiū naau e ka | pihoihoi nui no keia mau mea keakea ma kuu | alo, āka, uā lilo ia niake i meā ole mamuli o kau manāo ia oe; e ke kāiki poli mahana o keia aina makamaka olā a makuā olā oo hoi, a hhokahi milioā 6 oe o kfe kane. Wāhi a Kuliana, ihea no la hoi koo hoowahawaha i kinohi, i ka mihāwa āole i hookaawa iā neia kieo e oē{ ina no lā hoi aole e au mai aei kino iiōko o na pilikia i kaa hope āā eei; waiho hoi kau hana ā katsaaiM ke aloha i kua kiao e hana nāi i o kod #t ki ia • hana e mii ai, ikno kau hana anu keia o ka mo«, alaila, pau ko'u hele ana mai i ou nei, āhla ka hoi *'u iael e hoomanao aio kuu wahi e aā i&al ai ihloa a mā na pilikia hā a«ii wālā. ■ * A aā !ā oia i keia iia olelo, alaik, ; kn ae lā iluna ā pane iho la i keia tsau hua olelo. Alohano hoi t>ee ke kane o kā wa ui, | Aloha no hoi au kou hoā o keia aina oloolu, Mea ole ka loa a me ka ino o ke ala t Aloha kaua e kaatHde ana ano. • E ka hoa f ke Itoi nor āu me kā nele. tā pāo āna o kaoa mau ōlelo, puka aku la oia iwaho, o ko ia nei wa no ia i kau āi ilnaa o ke kaa, a hoi ak» ta me ke kāumaha i ki aloha. I Ā hāk aku o ICuliana, puka dttt īa o Lo- | »to iwaho, i āāna «ku ka hana, e hao āna | Bā Uo • ka ho(o a paihi, o wahie ke kaha Ho, ia wa, lelau aku U keia i na kamaa lele ā komo iho la, o kt manawa i tek» ai, o kā wa eo ia t loaa ai o Knliaoa me ke kaa e hok» aaa me ka ikaīk* loa. Mumi ke kaa o Keliaea, aahope no iā, a o Koliana, aole ona ike teii ia Loaūo ma keta hele ana, no ka m«a, he mana ao ko Lomlo mā k*ia hele ana, a hiki laaa nei i ka hale o Eoliana, iho lā ke kaa a me Lomio «awaho t komo aka la & KuUaoa me oa «it> maka e haule aoa mai āa maka aku. a o Lowio hoi, fce kaH nei oia ao ka hoi o Sa|tāsa eaa kahi woe. a i hoi ana o Koiiana aa hahi mahepe olaiia, koias ākā k

0 Loōuo a ka lueai ho«Aipa, o»!«ila oia i uaoea u a haia ka h«p«iua o fcafcof*. Ilok« o ia va, paae iko ia o Loa»s», kap*~ i»b; i hele aui-wm hoi ao Ia oe r «ia kalkn fee hoi kao haoa e fc**Xßoe, i alo loai oet hoi «o ia oe i oa piiifc« aoi, ioa he fcapa kle ka'o, ma as make au i fca oaoiiwai mimilo, «ole oo ia hoi oe e ifce h'a; he oui na «rahi o*u e ptiikta «i, o ke «ou, o fc« oa, o ka poloii, ftfca oa liio lakou he o»e« ole ia'u. No ka soea f o ke «loha, «a iike fcooa ifc«ika ose oa ipohaa e hiko i paila ia a oī pawalo kooa eoaeoa, a he keu boi kooa weia ioo mamoa o aa loea wela ,ao i ike ai, a io« o kau haoa keia o fca moe, alaiia, hookahi k«oawai eaalooa o'a o ka make. A hooki o Lomio i fca olelo aoa, kakau iho la oia i kaoa palapaia ia Koiiaoa, a w«ibo iho ia iiuoa o ke pakaukau, ku ae ia oia iluoa ene ka maoao e hoi, aka, oo ka nui o ka miaamina ia Kuiiaoa, noho hou iho la keia me ke kaii i ke ala raai, aole nae i aU mai o Kuliana, oolaila, hoi aku U o Lomio i koea wahi, oia hoi kahi o Hanare i olelo mua ia maluoa ae oei. A o Kuliana hoi, puoho ae la oia iioko o kooa wa e moe ana, i oana ae ria hana ua ao, aia mai ia oia a ma ka lumi hookipa, a ike iho la ia i ka palapala iluna o fce pakaukau, ia wa, ua houlele ia kona hauli eia paiapala, no ka mea, wahi a Kuliana, he malihioi ko'u ike ana he paiapala ma keial wahi, 0" ka mea, owau wale no ko keia ha!e. Ma ia hope iho, wehe ae ia keia i ka palapaia, a pau ka nani» ann, mauie iho U kela iialo a liuiiu, pohala mai la, pane iho la kēia, kupanaha ! lUiia aku wau i ka po nei, aole oe i hea mai, aoie hoi kekahi o koiTleo 1 pane mai ia'u, a hiki i ko'u wa i hoi niai ai, a eia no ka hoi oe e aia mai ana, a ho hiki no ka hoi oe i ka hele mai ia nei, a heaha no la hoi kou mea i hnaia ole iho ai i kuu hiamoe, o kou hoi maiu aku nei no ka hui ia. Wahi a Kuiiana me na waimaka e heielēi aoa, ae, a keia po hoi hou aku wau iiaiia, a ina o kau haoa mau'ka hookuii, aiaila, pau ko'u hele ana iku, mahope olaila, noho keia kakali u ka hiki mai o ke ahiahi, ka wa oluolu o ke aianui ke heie. A ahiahi, holo aku Ia keia a kahioLomio, a ku ke kaa oia nei mawaho, komo aku )a keia iloko, « ma ka lumi moe o Loioio; e manao ana no o Hanare ko ioko, a hiki keia malaila, pane iho la oia, e kuu inea i aloha nui ai ! heaha keia au e hana e inai mai pei, e maoao ana aoei oe ē hookawaie mai ia'u; a heaha hoi ka hewa o k«tt kauwa wahine nēi? Ina e loaa kē aloha e kuu Haku, no kana kaUwa oei, alaiia; e hai mai i ke hewa a'u i hana aku ai imua ōna, a e kuiou iho au ē moe ma kou mau kapuai, a e mihi iho hoi i leūu hewa, a na kuu haku ke alii e kala mai i kana knuwa nei. A hooki ae la o Kuiiana i kana oieiōi ma> hope olaiia, kukuli iho la ia ma ke poo o ka moe, kahi a ke keiki Lomio e hioiam.aua, a ho ka nui loa o kona aloha, maule iho la keia, a haule iho la iiuna o ka papa helē o ka lumi moe; ia wa o Kuliana i hauie ai ilalo, Wehe ae la o Loinio i ka paku o kahi moe, a lalau iKō la ia Kuliaoa, a huki ae Ia iluna o ka tooē. Mahopē o keia mauīe ana o Kuliaoai, oioau iho la 6 Lomio, ēinei e ! " ē ka mēa i hoopiha ia i ka ihanao kauioaha, ē ala fcē, « ® ku ae iluoa, aka, aolē e hiki ia Kuliana ke ku aē ia w« t no ka. mea 4 ua ohi paapu mai ka haoa ai ke aloha inaiuha oha iā wa, oolaila t hapai ae la o Lomio a hoomoē iho ia iiuoa o kāhi moē. Iloko o ia wa, moe pu iho U īiua nēi/ iā Uuā e ihoe pu ana , pohaia ināi īa o Kīiiiāoa iloko o kooa kaooiaha luiiiuu i ka ukaoa ā ke aioha, a aana ae iā ia ia Lomio. īa kuliāna ē haoa ana, pane tnāi U o Lomio, peoei; e ka mea i hoōpiha iā e iiā pakauā kehāu āhu o ka wa inea i hāla āe nei, fce hāi akū hēi āu U bē» ho ke\ «hā iā i Īē6hia toai «i kuu meā alhha i oā oiāoao oui ā kaumaha hoi, oiāi- iiā Uwā likē ia kaua ia ioeā hē maoap. A waiho o Lōhiio i kāoā olelō «ha f «Uii«, pane mai U o Kuliaoa tiōfco o kona wā ē eēhiā aoa i hēi mea awēawe bē aioha moku olā; ē koo haēa alōha, fcē ib oēi āu ia oe iloko o keia maa po ekolu, hē uaāka he maklj he waha ā he waha, eia boi, ua haoa māi oe i ka mea kue iwaeoa o kaoā, fcā mēa hoi a*u i ikē oieāiraßmaa,Dō fci hīea, hē oui oā kāu i baiā mahōpe o haua, aōla uaē āU i ikē i fco« haoā ana inai ia'u e likā me nēi. . Maanei, e kaii iki ookēUi e hoakaka iki aku wau; Wahi hoi a fce kaikāenāhiae Kuliaoa, iiōko o konā mahao iho, e kohi aha no i* o Hanare keia a laua e moe pa nei eaala- « o fca moe, ooiaiU, ua boop2H !oā aku kaoa olelo t ka nea «lōlia i b«tā aku i fca euike. A mahope iho ō ka hooki ana 6 Kulia&ā i kāoā ōlēiō, u« hoomalule sā ko Loinio puuwai ē ke aloha a me ka hiUhila, oo fca mea, he malihioi ia imua ō na maka palapaiu o Kuliaoa, aka, oa pane pob!ēi āku oō kē keiki Lomio e iike me fca mea kupooo ia Kulta» na kē paoē aku. Wahi a Lomio, imo« oo e kou me« aloha, kē hai afc« oēi «o iā oe mē ka ōiaio ioa, a me kuo maoao kanalua c!e; oōe! o oe w«!e ho ka'u mea ē hoomaoao mao oei, a hiki iaai i ha kaa e haaieU māi ai fca haoo oia i kuu kino, «oiē loa eu e baoa hoa ako ia o« na keia hope aku e tike me kēia. A owao nei b. he maiihini au aai fcahi e mai, aole ao o kaa ona i hōoipoipō tco* ai i oa kau I kaahope ēe he kasaka wao eo kahi ao i ike ole ai» a o ko'u o Lomio, ā he keiki aNi oa LukeU a aw Aae HUa, a o

ko'u alem baauitt t o AiiMpo, • o ko'u koaa » bik« mi ai it sei, ke mea puai u'a 1 poba n Mi « fci makani a biki ia nei. A i ko'a lfti aoa mai i Ikeia *ma, hookabs *>)e no kaoaka i !oaa iaakt boi kms mea t a)oba attti ai o Haoare, • <rs oo hoi ka' m«a naoa 3 booi2o omu ia'u i eoemi nooo t a oolaiia, 1» hakaka iaet me ka īkaīka. toa, a. o& lawe ae au i koaa oU «eailoko ako o kooa kioo, a koe wau e sobo tu ma keia aiaa nakaa ok. Nolaiia, ī koa pu iaut I kikī mas ai ia nei, e moe aoa 00 au nwlooa o keia wabi, webe aku ia aa i ka paka me ka hoaiki ako, a ike maopopo aku ia aa ia oe a me oa lio malalo 0 ke kaa, a komo mai la ka bi{abiia a me ka makau iloko o'u, 00 ka mea, he maiihiol au 1 ka ike ana aku i ka wahioe, a peia no i ka iua o ka po, aka, ua kaii no wau ia oe ine ka hooiohe aku i kau mau uielo. A ma na hua oieio a pau a koo waha i hoopuka ae ai, malaila au 1 hoomaopopo tbo ai 00 kau mea i a!uha_nui ai, peia «au i oaiu iho ai iioko o'u a hiki i kou wa ī hoi aku ai, eia boi kekahi, a ha!a oe mai keia baie aku, noonoo iho ia aa i ka'u mea e haifa aku ai, a ua lana maikai mai ia noioko mai o ka manao hoio okoa, penei ; o ka heie maiihini aka mahope cu, e like me ko'u hiki maiihini ana i keia aina uiiakua ole. . ■ * ;A A huoki ae ia o Lomio i kana kamaiiio ana i keia mau olelo inaluna ae nei, a māhope oiaila, pane mai la ke kaikamahiiie maka palupalu o Ainaomaomao oia hoi o Kuliaua. Auwe au ! wahi a Kuftana, " ina he mea hiki i kuu haku ke kaia mai i kuu hewa, a ina hui e hookipa mai ke aloha ia'a imua o kona mau makaa, alaiia, e moe iho au ma kona mau kapuai, a ma kana kauoha hoi au e houlohe aka ai." A hoopau ae ia oia i kana ulei'i ana, maule hou iho ia ia no ka luiiluu i ka ukana a ke aluha e hoo(uht (ina iloko ona, no ka mea, ua komo mni ka Lomio mau olelo hoehaeha naau iloko o kona puuwai. Alaila, olelo aku la o Lomio ia KulUna t heahai keia du e maule nei; he aloha anei? he inanao anei no kau mea aloha i hele rfku i ka make, ho'u nei anei kou maule ann e kuu moa i manao nui ai iloko d keia aina malihi makua ole? A mahope o keia mau olelo a Lornio, lalau iho la ia iā kuiinna a hapai ae la, a heni iho la me na kulu waimaka e hiolo ana mai na maka aku, ia wa laua . i kuupail iho ai i na inamala hoolaiiai a ke aloha, e kuupau ana i na hanwina koikoi, mc ke kiola mao a maanei o ko laiia inau kino, e uhao anā boi i ha wniwai paa a mē na waiwai lewa iloko o ka waihona mau 0 na kino o lauā. A mahopē o keia lāūnā ana o laua, noho iho ia laua ho kane a he wahine me ha piimehaiia iwāena 0 iaua, a iloko n keia noho pu ana o laua r uā hāpai o Kuliana i ke keiki Aa Lomiō. Māānei e wāiho poēpoē kakou i kē' kāmiiilio anā no Kuliana a me Lomio, a e hoi hou kakou i ke kamaiHo ana i ke aupuni o Aiahapo, i loaa o Lukēlā a mtf Uwilama Kini e imi āna ia Lomio. la hāla aha ihāi o Lornt mai kē āupuni mai 6 Aiaoapo, āolē i ike konā mau iiiakua i kona helē aha iitāi| no itā mea, ua hele malu ; māi oia ine kā ikē ole o kona iiiinu makua, no kēiā hēiē malu āha o Lomio, ua hookaum.iha iba iā ka naau o konā mwu ihakUā i £tē āloha i ha la ā pau, i ke ao a inē ka po; A o koha makuāhine hoi 0 Āhē HilS # ua uwe bia ihe ke kanikāu i ha la a pau )pa, ā tiā āhēāne hoi e piīikia, ho ka uā hāa* lele oia i ka ai, ho ka hui loa o ke ālōhā iā Loihiō kānā kēiki h(»ōkāhi o kona wa ui, ā ho kēia piiikia nui e Uhi āua māUihā o Ahe Hilā, ua koiho hiai ka ihahāo iihi iā Lukēia ā ihē (Jwi!atha Kini ē heiē koke e huii t ke keiki iā Lhihio. Nolāila* olelo iho la o Lukeia e imi ia Lomio a ioaā, alātia, hōihoi inai k hoopaa i ka hāto paāhao, ho iā ihēā, kiiikakuka iho īa īa* koa a pau, hiē.ka hoiu o ko lakoli hei toa&ao fe huli i kē keiki ia Lomio. A inahope ē kā hooki aha 0 ko lākou kaihailio haalēih tbō ia o Lukēla a me Uwilama Kini i« Aae Hila a me ke aupuni 0 Aiānapo, ia lāuā ē hēie huli ana i na aupuni ā pau o ke ao nei, aoiē nae i i«>aa o Lomio ta laui iaa ii #ahij huli laua -ttia ka o ka houua nei, ā inalaiia iaua i hēlē aL la laua i hele ai ma ia aoao, hiki mua tku ii lada qei i kekahi āiha momona uliuli maikai, a laua i ike ole ai mamua aku. E lakou oei e hooiohe mai nei, e olelo uaku kakoU maanei no kēia aina a me nā mea hou oia wahiī malama o loaa hou oa puuka* ni ma keia aina, kahi hoi o na mahao e boo« oanea iho at a oluoiu pono iho. Mahope iho o ko Lukela ma hehi ana i keia aioa, naha aku ia iaua i ka aina, he keu o ka maikaia itt§ ka haoi lua oie ( he oluolu, a he mau poluluhi ao e uh» ana i oa puu me ha awawa, a he aui loe ha #ahi oluolu ē ale aoa iiaaa o ko laua mau mtka, kahi a ka olu a me ka maha i hoomoena ai. O M»ucakamala ka i&m o keia aina, be eapuai kapu 00, a be mana a me ka ikiika, a i ke kanaka Lukela hoa 4 he eaea ole ia kapa a mē ka ikaika, i 6 ke aiii o ua aina ia, he kaikamahine opiopio loe, a he oi kooa ui a nie ka nani Oiamua o Ane Hīla, ka mea a kakoo i «hahalo ai aaa hi hela aua o keia mooolelo i haU ae nei. Oa kapa ia koha iaoa o Kaoaala, miiiiii o kainoaokona aapooi, he keu keia ooa kea, ma ka ui ama ka nani, aobe hoikē mi ke ao oet • hiki ke l«va awū ? botke ooaa,

aole aoaiaio o k& iaaio oa iaai, aoleho* mmluna ae oka bobooa iipolipo oka mnaoa, «oie 00 hoi ma ka is|o ka hoaua, aoie iloko o.ka ta a ne ka nuahioa, a mc na hoku kioi* kinī e ahi ia aoa «oa aonii. A ike o Lakeia i ka oaoi o Kaaaaia, kupu koke mai kooa mauao ta wa pokoie, e boopaian i wahioe na kana keiki, a hoopalau ibo !a oia i ua kaikamahioe maka paiupale oei o Maunakamala. Ma keia wshi e oki kakou i ke kamaīiio 00 ka aina a me Kamaia, e boomaka hou kakou no ka huakai huii a Lukelā me Uwiiama Kioi. A haaiele lioi i ke eupuni o Maanakamala, heie aku la iaua oei, ike mua ia mai ia na aupuni he umikumamawaiu o kahi o ke keiki Lomio e hiolani nei tte Kuliana, ko Ainaomaomao kaikamahine puukaot a koolo iho, ka inea ina-u a ia kaikamahioe i kau ia mai, A hiki o Lukela me Uwilama Kint i kahi o Lomio ma e noho ana, aia hoi b Lonūo e holoholo ana mā waho o ka pa haie, ike mua aku ia o Lukeia ia Lomio, holo aku la ia me ka olioli, x hopu iho la i kana keiki kainakahi mai loko mai o kona puhaka, me na wai maka e haoini ana ma o a maanei mai na maka aku A ioaā o Lnmio i ko Lukela mau iima, o ka manawā hoia i hoi ai iiana o ka moku, ā id wā, hao na pea o ka moku i kona mann e huli ana i ka bome, oia ke aupuni ō Aianapo. A hiki lakou i ke aupuni o Aianapo, boo~ paa ia o Lomie iioko o ka hale-paahao, ewalu makahiki i paa ai iloko o ka hale-paahao, pela ko Lukela manao. E kamailiō kakou no Kuliana i kona noho kane ōle ana mahope, a e waiho kākōu i ka olelo no Lukela ame Lomio. A hala aku o Lōmio, aia hoi o Kulianā e noho hōokahi āna ine ka hāpai keiki. He mea māeele a kaumaha loa ia Kuliana kā iilo ana o kana lei minainina mai ioko aku o kona poli pumehāna. oia ke kane ka hoapīli o kela aina makua nie, aka ( ua honmama ia kona aloho maeele i ke keiki ē hapai aha. Iloko o kona kaumaha i ke āloha o ke kahē, ua hookokoke ia mai na ia e hanau ai kona hapāi āna, a hanau kē kēiki, he keiki kiine, kāpā iho la oia o Kilahamā, o keia inoa ana i kapa ai, ua maopopo mua ia iko laua wa e noho ana me ke kanē Lomio.