Ka Hoku o ka Pakipika, Volume II, Number 21, 5 March 1863 — HE MOOOLELO NO LUKELA! [ARTICLE]

HE MOOOLELO NO LUKELA!

(I «nuhUa mai no leko o ka Bake Alihl».] lIELU 7.

(Ua ike kakou ma ka Helo i hala hope ae nel« u» hanlu ke keiki a Lomio laua o Kulianai oiahoi o Kilahame, a ma keie wahl hoi kakou • ike el i ko Kuliana luhi hookahi ana i ka laua kelkl) ! ka wa o Lomio I hila mai al, ia manawa hanal hookahl iho la o Kuliana I ke keikl e laaa ia Kilahama, a hiki I ka wa I nui al o ua keiki nel t ia manawe, ninau eku la o Kllahama I kon« makuawahlne; auhee hoi ko'u makuakane e Kuliana, eole ou makuakane, hookahi wale ao o makua owau, wahl hoi a Kuliana. A l«he o Kllahama I kela maii «lelo a kona makua hlne, alaila, kulou iho la oia i lalo a pane aku la; e kuu niahuwahlne, pehe» la wauo*loaa aiinao oe wale no? • lohe o Kullana i keia olalo a kana keikl, paa loa Iho la kona wahs. a pala mati no ua keikl nel i ninau pHipine ai, a nui na )a i hala. A ike o Kuliana, aole e nalo la la ke huna, pane aku la oia ia Kilahma kana keikl» • kuu keikl kamekahl o kou puhaka; aloha oe e haaNle nei iaHi, e manao «na wau o ke kaoe ke haalele mai ana ia'u, a o oe lahoi ka mea nana e hooluolu iho ko'u aloha la ia, eia kf e haatel« mai aM oe ia'u e noho hookahi i kahl a kau» e noho oei. 1 keia ma|awa i Koliaoa e olelo ina mī na waimak* helelei»'» hai oku ana la i kana | keiki i kooa aloha, pene»; '* alolia oi, «iloha wau, aloha no hoi ko k«ua mau la o k« noho pehole aoa; u ohelee lmi i ko makuakaoe, eia ko makana la e ike mai ko mekoakaae iaoe o ke kookoo. a lehe ua keiki nel i keia mau olelo a kona makuwahiae, ia manawa, ua hoopuni koke ia iho 1« kon«kioo«ka eHoli nai loa, ia manawa no, hoemakaukau koke iho la oia e hele, A hala mai la oa keiki nei e it»i aea i ko* aa makuakene, a noho aku 1« hol o Kuliana kono mak»wahine me ke kaumaha o ka »asao no kaea keihi a aīe ke kaie, no(aila, o«

■ haopihkia !&« ia liei nēi km« e kā pene »i« : | Aia ke keiki ka»akaM a Ueio me Kulia= na a kakon i heluheln moa ae aei «a §a p*= ek« i hala mua aku ael, & k«?ia keiki e &ila= hama, © ka oi keia mimua e Lukela kaaa kupunakaee, ft mt Lamiē hei kona »akua< kane, o ka ei loa keia a ke koa a »e ka aa> kau eie, aahe naa iaa § iike ai, iiekn a kaaa alanui he!e> ua loaa eia i aa poluluhi a ka make, a me ka iaea i ke anu a iae ka weta, i ka po a me ke aa, ua weia i Ua la, ua pololi, ua īulii i ka pii a «e ka iho a ua helo aku ka hiamoe eai na maka aku, a ua nui no hoi nā aiaa i pia ia ia ma keia hele ana. A hiki k«ia i ke aupuni § Alanapo, kahi hoi a ka makuakane a me na kupuna, a haia* wai aku la keia nie Lukela, a me Ane Hila, hoohewahewa lea mai la laua ia ia neij aka, o Kalewa hoi, oia ka makuwahine o Ane HU !a, oia kai ike maopopo e ke keiki keia a kaoa moopuna a Lomio, 0 Kulewa, eia ne ka makuwahine e Ane iiiia, ke kalaunu makamae o Aianapo, i ka* hiko ia e ka noenoe iiuia mahope iiio oke koiili ana o ka la i ka ilikai, he mana ame ka ike kona ia wa e uhi ana maiuna o kona wa e luahloe maikai ana. lloko o kona ike ana ia Kilahama, aiaila, hai aku !a o|a ia Lukela a ms Ane Hila, ina e hiki mai kekahi keikl maiihlni, e hookomo oiai ia ia iioko nei, mai hoohewahewa eukou 0 make, no ka mea, o ke keiki ia a Lomio kuu moopuna, me Kuliana ka wahine hoei* poipo a Manape o ka aina Omaomao, Maanei kakou e hoomaha ikl ai, i e iioolohe kakou ne ka hai olelo ana n Kilahama i 1 na kupuna ona, oia hoi o Lukela a me Ane Hila, Alaila, hele aku !a keia a hiki Ika puka o ka pa hftl©, alaila, ike mua mai la o Lukela s me Uwliamakini ia ia nei, iamanawa, kii mai (a leua a hookipa aka la, & ma« hope iho o kela hookipa ana, he hapa hora paha, alaila, ninau mai ia e Lukela, mahea maineioe? Wahl hoi n Kilahama, mai na aupuni mai nu he umikumamawalu o Hanaee, aiaila, ni« nau hou aku ia o Lukela, a heaha kau huakai o ka hiki ana mai la nei? alaiia, hai aku !a o Kiiahama, I he(e niai nei'au e huli I kuu, , «»*»r »*»♦»• «W-'-H» t<ft«rH, «/Wsi iiirtr makuakane? o Lomio ko'u makuakane, a he mamo hol na LukeU ke kanaka koa o ke ao nei, walii a Kilahama, A nfahope iho o kela, ku ae la o Kilahama iluna a liai aku i ka moooielo o Lomio, a loaa o Hanere nona na aupuni he umikuma° mnwalu mala!o o ka moana, a hiki ia Kuliana ka makuahine o la nei, Alalia, I aku la o Kilnliama, I ka wa o kuu makuakane e noho ana mala!o o ka malu o kona mau makua, o kaoa hana ia wa, o ka hooholoholo moku, a ua hiki mai hoi ka m«kani ikaika ia wa, a ua loaa kana mea paani, a na puhi loa ia a hiki loa I na aupuni he umikkmamawalu o Hanare. A ola Hanare hoi kal hoopalu ia na ka waliine ui a nanl o Aianapo nei, a oia hoi ka halA i hakaka ai kuu makunkane me Hanare, a ua make o Hanare ma keia hakaka ana ia Lnmio, o keia make ana o Hanare ke kumu o ka lilo ana o Kuliana ia Lomlo ka wahine hooipoipo a Hanare,

A o Kuliana bol kn wahine t Lomio iR W» f • noloko mm au o ho lau» puhaka ponoi, i ko l»ua wa i hui kino ai, a liio he kano a be wahmo, «ono mahina o ho'u hapai ia ana i ka opu, alaila, ua kii ia aa ko'u makuano a iawe ia mai i kaia aiaa, a ua hoopaa ia oia i ka h«lo paahio, A waiho o Kilihimn i koia mau olelo iinua 0 Lukela a mo Ano Hila, ii wa no, ku koka mai la o Lukola ma ka waimaka, a hapai ao ia ia Kilahama» a hoonuh» ia iho U iluna o ka noho alli kalaunu o Aianapo, ia wa no hoi 1 hooili i* «ku ai ko aupuni ia Kilahama, M«hop« iho o keia mao m«a, kii ia aku la o Lomlo • Uilana Kini iloko o ka halo paa* hao e wtho, »• ka 01010 aku r ua hiki mai ke alii o ka alna nel, oia hol k*u keiki hookahi o kou puhaka, aia oia ma ka hale alii kahi i noho ai me ke keli ia oe. la nhanawa, o ko Lomio ko ae la no ia ilu» na a hoi aku la ika liale me ka uwa āna # a i kona ike ana aku i kana k«ki ia Kīlahama, pii mai la kona «loha a nui, aloa mea e hoolele ai i kooa hauli, o ko aloha o ke keiki e me ke aioha o ka wahine, ia lialawei ana o Lomio me Kilahama, uwe iho la laoa nei a peu ke uwe ana, aleila, «ineu aku la o U« inio i ke keiki, «uhea ko nuAowahioe o K» lieaa, elaila, hai mei la ke keiki, aie «o I ka aioa i hoopulo ia e ka h«o o ki laoi, i «hok kooa mau ewaawa iipolipo i *a peke oenoe o a« ohu e nee ena i ko k«e a me ka Hooilo. k*k©« % ik« al ik« potao 11 wale m«l maiona o fc« kaikamahiae o»oki palopalu o Aiaeomaomao, oie w« Koliana, k« eiea nana aa olelo paeheioi, i «weewe hele aku nei ma ka Helii eooa o na po lolea o ka Ho«ile, a e b<*flte»ao ao koi kakoo i kon». hooiho aoa lloko o ke aw«wa mala make, kahi hoi a ka poiwo i hooeeoaea ibo ai.)

Mii koij a haia mai «a »ai ka aeka pa ftāft m Kaiiaaft, ua ika aku wiu aa iiia i ka Pēi, aia hoi wa kaas wahi kahī i aaka «i| ift fflftnawft, haaki ae la a Keiaham» i keia »aa olelo i»a» a Lomio keaa makaakaaa, a aa* hepe ihe a keia a!e!a ana, aa leopihe ia ke Le»ia paawii a ke aleha, a ae ikaika kana wela ffle kft hoekaumaha i keaa kino akea, a aa paai i* koaa waha aele e kiki ke ekeau* A «ahope iha a keia kamaiiio iaft, hoaiii aka la aa kapuna a me Leaia i ke aupani a Aiaaapo, a me aa mea maoa aeluna a Kiia* hama, ks Lemie keiki panoi, Ma keis wahi e hamaa iha ai kakaa i ka walaaa a me na kamailia e ae, a e haolahe peno kakau i ka Lamie hei hoa aaa i na aa> puni he umikumamawalu malala a ka moaaa lipolipo, kahi hai a Kaiiaaa a aaha ana ea kaaa aaai lua ala i uhi e!e ia a ka ina, A pau ka heoili ana maluna a Kiiahama, ia wa no e Lemia i haalele ni i ka maiy e kena aau makua, • me ke aapuni ena awai* aa o Aiaaape, a ae Kilahama kans keiki, a heie aku ia ia me na waimaka e helelei ana, iioke © kela hele ana, heokahi aea nui ia ia e ake ana oia o ka ike koe aku i aa aaka o kana wahine e Kuiiana, A hiki aku ia ia i na anpani he eaikume» mawalu, i nana aku ka hana, a ka aina ne ke waihe ana, a ka hale ne e ku ana, e na laaa a me na klowai e waiho oluelu ana no, n na holoholena a me na maau e ku pesi mai ana, a o kana mea aloha hol o Kulina, aele ia, ua liio i ka enemi, nia hei ka Pea A mahope e keia nele ana e Kuliaaa i ko Lomioa mau maka, hookiekie ae !a eia I ka« na leo m§ ka uwe helu ana, penei} Aowe kuu wahioe,o ka haiki piiikia, Kuu wahine e keia eina makua ole, Kuu koolua o keia wahi makamaka ole, Kuu hoa pupuu anu a ka ua me ka makani, Kuu ahi laia ke anu me ke koekoe, Ka al a me ka ia e kuu ia maka neniuniu, Kuu WBhine hni o ka wa opiopio lh§ ole, Ka hooilina o keia waimaka e kulu nei, Ē Kullana el hoi mai kaua eia au a keu hoa, A hooki ae la oia i kona uwe ana no Kuli* ana, a hoohlki iho la ia me ka manao paa, " ae, ke he|e nel au e huli ia oe, a keu wahi e loaa āko_«l ie'u, Ina aia oe i ka e '* »#•«•) ; ... trc _ , . . lewa, e hiiii aku ana no wau i!aiia, ; aia ee ka pau ō %ua'¥ufl ina a loaa oe ia'u." A hook! ae !a oia i keia mau olelo ana, a ku ae la oia a hele aku la, hoomaka mua aku la oia i kone hele ana mauka o ua mau aupuni nei he umikumamawalu, me ko ia nei manao Iho, aole malaiia, aka, i ka ia nei hiki ana iwaena konu o ka aina, i nana aku ka hana, e ku mai ana koia pa maikai, a ike aku la oia i keia moa, ikaika loa ne 8a ko ia nei mau wawae i ka pii ana me ka manao e hiki a ike maka,

A hiki keia i kahi o ka p» e ku »na, ait mawaho o ua pa nel ha manu k§ kiai, (o kiia manu, na An§ Hijla, ke alii wnhine o Aianapo f i aihpe ia mai e ka Pea, o kana hana, o ko kuhikuhi! ko aianui o komo ai iiokoo ka pa.) Oieio mai la ka manu, mahoa mai nei oe e Lomio, m&kai mai nei au, hoi • Lo* moi, aiaiia, ho« mai la no ua manu ; nei, e heie ana «e i hea, a he aha J»oi kau mea e huli nei? Pane aku ia o Lomio i ka manu r e heie ana wau e huii i kuu mea aloha, oia hoi o Kuli»na ke alii wahiee o Ainaomaomao, ka mea hoi nann e moe iho kuu poohiwi akau t a i hoe«lua ihoioa poo malu* na o ka moe uwea o Haaaie, nona ka pela nolunulu o waiho nei a hikt i keia la a kaua e kamailio nei. (Wahi a Lomio i ka manu,) ina ua ike oe, a ina hoi he mea hlki U oe ko hai mai i kona wahi i noho ai, alaila, p haawi ako wau i ko'u noho ana alii nou a mau ioa aku, a mo ka hanohano hiki ole ko helu, ka mea aole i īoaa ia oe mamua aku, • • lik» no hoi oo i ho« »loh« no'u, V i boa kuka no m m«a a pau, no ka uuku a am ka nui, oo ka pono a me ka hewa. A pau ae ia ka Lomio olelo ana ( alaiia, i mai ia ka manu, "he oiaio, ua ike au i kae mea aloha e ini aei, oia hoi o Kuliana, aia oie iloko o keia pa me ka Pea, o kooa wahi nae e noho oei i keia wa, aia ma kahi kapa 100 a aie ka mako, kahi hiki ole o oa mea a pau ke komo> M

(I pono pfth« • oioi iho kakou aH Mift h«l« •()•, i iohe pono » eft olelo» k« a«au aona, • oo n« m«a • •« • pili iaa i k«i» moooiolo, mo n« holu n»ft 1 h«lft »«hop« o kakoo» i • waiho poiunuiuau iho kako« i ka Lonioawu oi«looo k«io mn ••• ift Ko KftOft.) lloko oo o kiic%i k ki mwi i 01010 wi •i, b«i «Mi lo «i« i fcoiia k«ao pokoio, w»hi a ka oi«ao ia Lomio, owao neil», fco kiw waii a»« poooi, i «ihu« ia oai ao « ka P«o aoiia fc«ia aopaal, owao a ■* aa koloiioiooa a pao 8oa« AUiU, luii ik« 1« fc« imm \ aa iooi o oa p<« holohoiooa Mi, poaōi ao ia, ka fUo ( k* fiip t k« m* t fco Kooka, ka Loopeki, fca

ka Lieaa, amē aa kiai • paa i#a © kae aiea haaaa, aia kai k« aapaai a Aiaaapa, kakl i kaa ai ks laiii © kaa «akaakaaa kaa iua aie, aia a Lakeia ka Se!etiaa keiki paa* kaai, ka mea naaa i wawahi Iho ke kaiaakī •£a Aaa Hila puuwai, kahi i ka a)a a me kft maha i bafi!ailai iha ai, % lfaiftita, e aaaa aa i keia »aa hale eka mai ia, ain ilaila oa kaha kahi i noho ai, a iaa nae ae i hele aka, a i aili aai auaaei ke kateka keekea ta, aa!e ia a ka Fea, a ka ilio ia/kom© ska ao «aaaai aa a halamai ia hile, aiiila, hele aka na oe<