Ka Hoku o ka Pakipika, Volume II, Number 27, 16 April 1863 — HE MOOOLELO NO LUKELA! [ARTICLE]

HE MOOOLELO NO LUKELA!

| (I «nahia mat m loko okt Bske Akfaift.] ! HEIA 10.

Pkw mat 1* o Looiio, iit oo i 0* mapuoi I» !8o H«ure, a hiki 0«, naoa aku 110 0« iiokn o ka bftkr, c kau «hw bo, lm uuii oe, a pēu ka Um olelo ia&« U w». hele o KiU' Imiim • me k» maou olioli, be mea mau ia 1 iani ke hele taa hihi loīhi, o k* popo huka ! ko kot alanoi; aia maloko oii popo k» ma- | oa a me ka hikiwawe, be hiki ia ia ke ume a | pokole kahi loihi, ia wa, olokaa ia ka popo | hukaka, hookahi ntioute oe ka bapa, hiki i na aupooi he 18 o Haoare. loa e helē waame, he *10 makahiki paha hiki aku, a hiki laua oei, komo i ka hale, 1 oaoa ako ka hana e kau raoi ana no ka opa, ia wa, loaa ia laua nei ka upa, hele aku la laua nei a hiki i ka palena o oa aupuni he--18, aia malaila ka ko ka Pea aina, ua paa i ka uwea me ka ili kalapu, oia ka pa owaho. Ma keia wahi, e hoolohe iki kakou i ka mooolek» o keia aupuoi a me na hana. a Kilahama ke koa o na koa, a e waiho iki iho kakou i kaolelo no Lomio a mē Kuliana. "O keia aupuni, he aupeni mana a me ka ikaika loa, aole i hiki o Lukela a me Lomio ilaiia, honkahi hanert hale, hookahi haneri kiai, aia hoi ka Pea i ka baneri kumamakahi ■ 0 ka hale kahi i hiolani ai maluna o kona pe« la uwee e pipii ana mao a mao o kona kino ke moe, hookahi mea nui a kona puuwai e hana mau ana ia wa, o ka luuluu i ke alohn ia Kuliana, o ka mai a me ka noonno i na la a pau no ka wa pono e loaa ai o Kuliana. la Kilahama a ine ka manu olioli e ku ana ma ka pa o ka Pea, hoomaka koke iho la o Kilahaina e upa aku i ka ili Kalapu a me ka uwea, a pau ka upa ana, moku ae la ka uwea, a me ka ili kalapu, iloko nae o ka wa 1 moku ai, e o aku ana ka uwea a komo i na pepeiao 0 ka Pea e moe aua maiuoa o ka pela uwea. Ia inanawa, pane iho la ka Pea, u ! ua noho ae nei hoi maluna o ke aupuoi a he make koe, hiki hoi ke kupu, ina he kane oe, 0 ko'u hoa hakaka oe, a ina he wahine oe, o ka'n wahine oe. ' Mehope iho o ka moku ana o ka iiwea me ka ili kalapu ia Kilahama, alaila, pane mai la ka manu olioli; e Kilahama ! e noho au maanei, o oe ke komo, a penei nae, e olelo aku au ia oe, a e malama pono oe, inai poina oe i kekahi olelo au ia oe, o make oe, no ka inea, be maoa ko ka Pea a me ka ikaika nui loa. v Ālaila, olelo aku la ka manu olioli ia Kllahama, inn i hele oe a ka bnle mua, i oili mai auanei he wahi ilio ulaula mai loko.mai o ka haie, alaila, pane iho oe, he lio oe, he holoholona ai weuweu, he manu kau ai, aia kou wahi noho o ke kula, hilahila ! ma fco makou aina, he mea hilahila ke kanaka ke kamailio me ka holohoiona, he kanaka he kanaka kamailio, nana ia e hilahila iho, alaila, lilo koke oia i lio ia wa. Hele aku 00 oe, o ka lua ia o ka hale, ina 1 oili mai kahi ilio keokeo, he Leohaki ia, olelo iho oe, he. Leohaki oe, he holoholona puni koko oe, aia kou wahi noho 6 ka ululaau mehameha kanaka ole, hilahila ke kanaka me ka holoholona ke kamailio pu, he holohōlohai no he hoioliolona kamailio, aole me ke kanaka, tna ko makou aina, he inea hilahila loa ke kamailio ke kaaaka me ka holoholona, nolaila, e hoi no oe i kou wahi, ia wa, Hlō ae !a i Leohaki. Hiki hou aku oe, o ke kolu ia o ka hale, tna i oili mai he wahi holoholōna kino puaa, olelo iho oe, he Hipopokāmu oe, he holoholona hupo, he hae, he kiolepo kou hale moe, he ai kanaka, hilahila ka hploholona ke kamailio me ke kanaka, he kanaka ka hoa kamailio, aole o oe e na holoholona, e hōi oe a kou wahi Ō ka lepo, ia wa, lilo koke r 'Hipopokamu. Hele aku oe o ka ha ia o ka hale, i oili mai 0 ka Popoki imua ou, pane iho oe, he Liona oe, he holoholōoa huhu, weliweli, ao--1« ou mea e lealea ai, ō na 10 o na mea a pau loa kou mea e lealea ai, aia kou wahi noho ō na ululaau ma kabt wela loa i maalo mau ia e ka wela o ka U, hilahila, he kanaka he kaoaka kamailio. aole rne oe e ōa Li- 1 oaa huho, nolaila, e hōi oe a kou wahi noho, Ō waiho mai ko ke kanaka wahi. ia wa, lilo koke ae I* i Liona/ A pela no oe . i ka Hma o .ka hale. ina i waiho mai ke kioo puhi imua ou, he Naheaa ia, olelo iho oe, he Maheai oe, he holoholo» pakaawili, he puliki kau hana me ka walo o o kou waha, be nahu kanaka, he pohaku kou wahi noho, a he kumu laau kou wahi' e pili «> f hilahila ke kamailio ke kanaka me oe, eaa ko makou aina, he mea makau oe na makou, a be hilahila ke kamailio pu, ia wa, iilo koke i Naheaa. Hele aku no oe t o ka aono ia o ke hale, e ku aua kekahi maau, pane aku oe, he Aiko oe, he aaou !e!e ma ha maka o ka la me ka | eha ole, he iō pilau kau ai, he manu ai mea j ioo, e hoi 00 oe a kou wahi noho, hilahila ka | manu me ke kanaka ke kamailio s ia wa, lilo | koke ka manu i Aeko. H«lo aku 00 oe, o ka hiku ia o na htle, 1 o ko ooa he kii laau ma ka puka, oleio iho oe, he kupapau oe iaaake kahiko, ua be!e a o liolio, a hOiuMio, bo po kou wmhi oobo, he holapo kaa haaa, e hele aā o hoaa eaka, hiiahiia ka moa owko ko kamaiKo mo

ke kn&tlut ota, ma ka oullmk* »»*», b« «k» oikia Im u kttf>«p*ii make,a b« m** hōo«fth««r«b« ia, biiaf>;!«, «boī ©« • kod wmki be lu* tepo, uoi »• « lohe, «taila, hoī tw a k» lua kap«p«o. H»ki hou «ka o« o kt ««ttt i« o ka bc(e, n«a« iho o« h« paaku b«o • «raibo »0», olelo tbo o« t be p«bikaar oc t h» «h la«ra i ke ola o k« kaaaka, be waiioiu oe oo ka lt btiba ō ke kanaka, hilahila ke kanaka ke kamailio tie ka tae« uh*oe ole, ha mea ooo» 000 kamaiii, aole o oe e oa pahikaua aaaa ole no ke kanaka kou oi t i« »a, iilo koko i pab«kaoa. A hiki akn oe« o ka twa ta o ka hale } nanana akn oe be kapnahi hao e «raiho ana/ olele iho oe, he pokuniahi oe, he poula kon tnea e kani «i, be poka kau ai, a he obeto kou kileo, he ro«i luku oe no ke oia o ka lehulehu, hilahila ke laona ka mea uhane me oe, no ka mea, aole ou noonoo, e hoi oe a kou ano he pukuniahi, ia wa, lilo i pukuaiaho. A hiki hou «ku oe, o ka umi ia o ka ha}e, oana iho oe, he pa $alai e «r«tho ana t olelo iho oe, he upamakani oe, he mea hoaa o na uiea hopipi a pau loa t « o kau tuea ai m»u, o ka nanahu «leele pouliuli, he wahi tn6im> kou wahi waiho, he kapuahi kuihio, a he kapuahi kuke mea ai, 'hilahila ke launa me oe, e hoi no oe a kou mau he upa makani, ia wa, lilo i upa makani. s ; I Hele aku no oe o ka umikumamakahi ia o ] ka hale, e waiho ana he pihi iluna o ke pa* kaukau, olelo iho oe, he huamoa oe, ht:hoopohopoho kou mea i loaa ai, ma ka waha moe aoao knu wahi t loaa ai, he kikio makakani kou punana; he mahaua eheu kau ai e ola ai oe, hilahila ka ike a ko'u maka ia oe, e hoi no oe a ka ehehu o kou makuahine he moa, ia wa, iilo i huninou. Komo aku oe o ka uinikumamalua ia o ka hale, e noho aoa he alii nani, i kahiko ia kona kino i ka lole n:tni loa, a he hoailona kalaunu ma kona puo, a he mau hoku ewalu ma ka umauma, a he kaei gula ma kona puhaka, a lie pnpale alii kaiinnna maluna ona, a he momi kona noho e noho ana, a he kiaha gula e ku ana me na pua o ka nahelehele a pau. Pan<fe aku oe, he luina oe no ke kia mua, aia o,e ma ka puka mamua o ka moku, i ka laau ihu o lalo iho, nou ka olelo ana he hoopau olelo i ka luina, he kapeoa k« hoa olelo e kohu ai, aole o oe, hilahila ka poe Keonjmana ia oe, e hoi no oe a kou mau he luina, a kau hana i ike he huki kauln, h« pua peo, he hoe waapa» ia wa hlo koe iluina. Komo hou aku oe, o ka umikumainakoiu ia o ka hale, nana, aku oe he kaikamahine maka onaona nohea ke nanana mai, he helehelena nani a maikai loa, aia ma ma kona poo he 18 hoku e lei ana ( a he 1« ma ka> l««» he mahina ma ka umauma, a he kaliki U«imana ma kona puhaka, a he komo onohi momi ma kona lima, a he momi kona papa hele a pāu ioa. Pane iho oe, he luahine ilikawau oe, he anee kapuahi kau hana i ike, aolie au mea paina e loaa, he.nauke uku a me ka okuu ka hann e loaa ia oe, hilahila ka luahine piikoi 1 kahi nani, ma ko makou aina, aole e launa aku ka ui me ka luahine, he luahine he luihine kamailiu, hilahila, ia wa, lilo koke ae la i luahine. *' JH«le hou aku oe t be hale no ia, o ka umikumamaha ia o ka hale, nana aku oe he aniani huinahalike e ku ana, he Aeko e ku ana, he manu e oli ana, he ahi e a ana a puni, hel bele e kani ana, he leo e uwe ana. Pane iho oe, he muliwai oe e nei aniani e ku nei me ka hilahila ole, he wahi halailai o ka wai, he wahi noho o na manu a me na ia, hilahila ka muliwai ke noho i ka hale o ke kanaka, e hoi no oe a kou ano he muliwai, ia wa, lilo ke aniani i muliwai, ao na mea a pau e ku ana me ia, he mau ia. Hele aku oe o ka umikumamalima ia o ka hale, nana aku oe he moku e ku ana, he kia, he pea, he kaula, na pono a pau o ka moku, olelo iho oe, be aina oe, he wahi ulu no na laau, a he wahi no na mea a pau loa e noho ia. nana ia e hilahila lilo no i aina. (Maanei # e waiho huluhulu iho kakou i ka olelo ana no keia hele ana, a e auiuhele akn kakou a kokoke aku i kahi o ka ihu kaeaea, I oia hoi ka pilikua o ka Hema.) Pela no kau ole(o a hiki oe i ka haneri o ka hale, i oili mai he wahi ilio eleele hulu lipolipo, a hahai mai ia oe, olelo iho oe, be Pea oe, he holoholona ai mea pilau, he aihue oe, aia kou «rahi noho o ke kuahiwi anuanu i paa i ka bau ( e boi oe iiaila, hilahila ka holoholona ke kamaēlio me ke kanaka, ia wa, e IHo koke ia i Pea, Hele aku no oe, o ka hanen kumamakahi fa o ka hale, oia ka hale moe o ke kino kaoaka okaPea, komo aku no oe, e waiho wale ana na wahine me ke kapa ole, a e hoohenahena ana ka moe me ke kino o ka apiki e lai mai ana, be mau # mea hoowalewale » oi ka Pea, ina « puoi oe, o koo wa ia e aaiike aL Naoa «ku oe i ka moe e moe ana ilaaa o kapela uwea, e pipii ana mao a mao ka pela, oiie kino kanaka ia o ka Pea e taoe aaa, he!e aku no oe a ma ke poo o k& pela, hoohalulu īho oe me ka hehihehi iho/ a nana ia e oni mai, alaila, olelo iho ee, he Pea oe, be holoholoiia aihue, he ai omni pilao. Ua aihue <a mai e oe kuu waiwai paa/a me kuo waiwai lewa, a me k«s kiai o k»u ai* e«, naaa ia e lohe, paoe oai, heaha kau watwai i aihueīa e a'u; alaila» hai «ko oe, o kuo makoahine. o «mi kui o kuu aina, poe oe i i kuu makuahiae a hala na lii ewalo, aohe ae

«W, oolaila, hihahila be v boop«a oe i lna uakuahioe Uoko eka hafe p«aha» t nobo oe me k« aloha a hiki i keia 1«. He aloha koa i k»u makuahiae e dwt aei, aolaila, i keia ta • pau ana ko hnha iaNi i ke ahi, a koe ko b«to iloko o ka nana ia e paao nai, ka ! he koa oe, aa noho tho oei ao ahe make koe, aole o*u mea nana t olelo mai e like me o«, ibe aui ka ikaika i na la ola oe, at ole» mnke oe ia'o. Akil« t b«pai ae oe i ke pakaukaa a paki haaiele iho ma ke poo. alaila, pane aku oe, no ke koa ame ka ikaika i liiki enai ai ia uei, ia wa no, puni loa ibo ka kela i ka huhu, a nana ta e olelo msi, ia wai ka mua ke bakaka, aiaila, olelo aku oe, ia oe no ka mua t ke k«m««ina. Alaila, e malama loa oe i ka miki lima, ka übimaka, ke kamaa hao, ke koloka ahi, he ahi o waho, he pabi o loko, no ka mea, be kino ahi ko ka Pea, nana ia e kuu mai i ke ahi a puni oe, hele mai ia a launa me kau ahi holo aku, aole oe e wela, a pau kana, alaila, kuu aku oe i ke ahi o ko kapa. Pau ka moana, ka laau, ka pohaku, ku w«i, na mea no a pau, hele auanei a po ka lani. a nakulu ka lewa, a haalulu ka honua me ke opaipai, « kolili ka makani i ka wela, a hehee na hoku o ke aouli« a wela ka onohi oka la i ke ahi, hele auanei ka weta o ko abi a loa ka opua i ke kumu « ka lani, alaila, manao iho oe ua pau ka hulu o ko enemi i ke ahi, a mahope olaila, lohe oe i ka leo e hea mai ana, e ola au, hoole aku oe, aole oe 0 ola he kalohe oe, oia hoi he hana pono kau # he hana ino .ka hoi kau. Maanei kakou e waiho ai i na olelo a ka mauu olipii ia Kilahama, a e nana kakou i ko Kilahaina launa anu me ka Pea, a me ko laueiī hakaka ana, a e waiho loa kakou i ka olelo hou no ka hoomaka ana mai e hele a Kilahama e like me ka olelo hoakaka a k« manu olioli, no ka mea, he pakua. Nolaila, e hoomake ko kakou kamailio ana ma ka hiki ana o Kilahama i ka hale o ka Pea e hiolani ana, a lawe mai kakou i ka olelo huhu a ka Pea mahope o ka pau ana o ka Kilahama olelo, a malaila kakou e kuene pono iho ai. la iohe ana o ka Pea ia olelo a Kilahama, wehe koke mai oiu i kona mau helehelena huhu a hoike hamama mai ka waha, kekena niho, lelo na maka me he ahi la; kani ka huelo, helu na manea, ala na hulu i ka maha. Alaila, pane mai ka Pea, a nui ka ikaika i na la ola oe, aka, uuku ko koa make no ia'u 1 ka Pea, ke kupu, ke kon o anei au i aa mai ai, i aku o Kilahaina, kai no no ke koa a me ka ikaika hiki ai au i anei, loaa ai oe ia'u, i keia !a, pipi ko hulu ia'u i ke ahi, a koe ko na kue pepeiao. Olelo mai ka Pea, ua noho au mai ko'u a o*t»' ; mea nana i olelo mai e like me oe, ooe ae nei ka ko'u mea nana e olelo e pau ko'u hulu i ke ahi, wahi a ka Pea ia Kilahama, owai ka mua ? I aku o Kilahaina, o ke kamaaina mua, he hope ka malihini, (maanei kakou e nana pono ai iua keiki laho o laua, ka mea ma ka oi, a ka mea ma ka emi, a koho kakou i ka kakou moho, a malaila e pili kakalalo ai kahi dala, aole e eo, o ke keiki Kilahama paha? O ke keiki holoholonu moioo Pea paha? aia ia oukou.) Pau ka olelo a Kilahama, ia wa, hao ka Pea i kona mana, hoa ke ahi, piha na kukulu o ka lewa i ka wela, hehee na boku me ka mahina, pouli ka la, nalowale i ka uwahi, paila ka moana noho i ke okooko, onini na kuahiwi enaena i ke ahi, manao ka Pea ua make o Kilahama, ia wa, hoemi ka a ana a ke ahi, i nana mai ka hana e ku aku ana no keia, aole i make. No ka mea, mamua ae o ka olelo ana aku a Kilāhama i ka Pea, ua makaukau mua na mea a pau e pale ai i ke ahi. ua komo o Kilahama i ke koloka ahi o Keahialoa, he ahi o waho, he pahi o l »ko f na mikilima ahi, na kamaa ka pale maka ahi, me ka pale kaimana ahi, he ahi wale no o Kilahama a puni, i ka wa e a mai ai ke abi a ka Pea a kokoke ia ianei, be mea ole ia i ke ahi o koi nei mau aahu. Hehee, a emi aku me ka pili ole mai ia Kilahama, ia nana ana mai o ka Pea, aole i pau i ke ahi, iliki hou mai ana kela i ke kai, piha maona ka lewa, anuanu ka pike o ka la a me ka mahina,' opili na hoku; kuululu i ke anu, laolao aa kuahiwi iloko o ka hohonu lipolipo o ka moana.