Ka Hoku o ka Pakipika, Volume II, Number 30, 7 May 1863 — HE MOOOLELO NO HINAAUKEKELE. [ARTICLE]

HE MOOOLELO NO HINAAUKEKELE.

HELU 5. Mt keia H«lu, »« kapawīa'e ko kakoa olelo •D8 i kii MoooWo oo koah»ilo f a e ktmailīo k»koa no Hin**wkekt?|e, uo ka ra«a« e I»k» n«i Aoa ko k»k«»o k»mailiqfto» no Hiuaokekel*, oolail», ue k«aia m» k« pno o kei» j ka»ci!»o «na. he " Mooolelo no Hiem&ukeke» ; 1«." E hooman ana ko k«kou kamaiiio -na | non*, % hiki wale »k« i ks io«« »na o o» kei- . ki. » pel«mtu ako. | U« kani*<to ae «ei k«kna ma ka Helu 28. j «o k» haUwii anao Hsilikul«m»ou, me na | k»iko»hine e noho «na nia Hilo. i kon» «ra i! hooao* ia aku «i, no k» hooroak«ukaii an« no i oa mea a pan, m >mu» ae o ko Hioaaakekele | hele ana i Kon», e kooa m»a ina- ' koa, a me kon» mau k«i&»iaoa, a me n» ma> i kaainanp. e p»6 0 kekahi kaikuahine ooa, o ICanakea kona inoa, ninau raai la oia np ka mea hnu ma fCon«, a oa hāi aka no hoi ke keiknnane, rao ka o!elo aka, *'h« mea hoo oo ma ko m?kou wa> bi. he £»w>ba na ko kakou pokii hope loa, oin hoi%«m9«aukekele. n Minno hou mai la na kaiku-hine no ko ano o ka mea i kauoha ia mai ai U» auhau aku nei au i na moku ia'u o ;Ha* «aii uei # ua lohe lakou i ka'u mau olelo no a pni, a ke hele la lokon, o ka ai no, o ka 5a no boi. a okē kapa, a nie ka waa nui ka waa iki no hoi. a me na mea no a pau i hnomakwukan ia no ka hele ana.no ka hookupu, e like me ka-u i hoolale aku nei, a oia mau mea n» a pauihoomakaukauianokaheteana4 ka ike alii ma Kon«, oa lako no ia maa mea a paa A o k» poe ikaika, a kupono h'oi no ka hele ana, 0 lakou wale no ke hele, a o ka poe ha|Mi«ea, a kupono o!e i ka hele, na hoonoho aku nei i»o wao ia hkou. pela wahi a Hailikulamanu, ko lakou ka&unane A lohe na kaikuahioe no keia olelo, he«nea maikeino hni ia i ko lauamanAo, noka mea, wahi hoi o laua, " heaha la hoi auanei kana, ua lohe ae la no hoi makou, aole hoi o na ma* kaainaoa o Hilo nei f e lohe aku ana ta i ko > m<tkou mau luna, a.me na alii 'a pau, a o Pu* na hoi K«u, o oe ak« no ka luna oia mau moka, a nau no hoi ia e olelo hele aku, a mn* laila aku nn hoi 09 e hoi aku ai; a nau no hoi paha ia e olelo aku, e iike no hoi me kau i panemai nei, a o kau no hoi ia'e kuahaqa aku ai i.na alii. a me ua inakaainana o Puna, a me >Kau no hoi. Ohoi, apopo no hoi makou hele .aku, wahia na kaikuahine. . A pau ko fakou nei olelo ana, o ko la nei hni aku la no hoi ia me k* hoihoi, a hik| keia 1 Puna, kukala hele xku la no hoi keia, a lohe iho !t ko laila n»u aiii, a me na makaainana; mai la r'» keia a hiki 1 Kau, o ka ia mySjg|no ke kukala hele; pela wale no ka ana a hiki waie 1 Kona. lioko ne nae o keia manawa ana.e kukala hele ana, he mea manawa ole, ua makaukau koke ae la no aa mea a pau, ' 1 ko ia nei liiki ona aku nae hot i Kona, ikb mai la hoi na makua, a me na alii a pau o ka aina, uwe no hoi lakou nei, a pau no hoi ka takou uwe ana, ninau koke mai lano na makua ia ia nei, me ka olelo ena mai, ♦* pehea kau hele ana aku nei, a hiki i ou kaikuahine ? a pehea no hui.ko laua ma>i olelo m»i ia oe ?" Oielo ak« la n» hoi keia m «i ka mua a hiki i ka hope 0 kana mau mea i olelo ai i na kaiku» ahine, i me ko laua ae ani mai no hoi, a me ko ia nei hoolilo ia ana mai i luna no Puna, a me Kau, • A lohe hoi na makua no ka ia nei mau olev 10, ua holopono no ia i ko laua mau manao; a no ka maopopo loa no hoi o .ka ia neimau mea a pau i oleīo aku ai, ua hoolana hou ia mai no ko Hin« manao, e ninau hou aku no ka wa e hele mai ai O ka la a popo no ko laua wa e hiki mai ai, no ka mea; ua Ike aku nei no au, ua mak«uk«u loa 00 na mea a pau, a o ka la apopo no nae ko laua 1« e hiki mai ai, pela no ka laua i olelo m«i ai, nolaila, e kakali kakou i keia 1« a po, mai ka po hoi a ao ae, a hiki hoi i ka aui ana o.ka la, e ike aku no auanei kakou, e wiiiokai mai ana na kaiiakn mauka, a e haiamu mai ana ka moaoa i na waa, wahi aHailikulemanu. v E hoopau i ko kakou olelo ana no ko HaiHkulamanu heie kaapuni ana, a me tia mea a pau «na i ike ai, ai hana ai' hoi ilokn o kona wa hele, » m» ka hoi ano mai, a hui »i me na makua, a me ka lakou meu olelo nu hoi ia manawa, a e oldlo hoi kokou no ka hikt ana mai o na alii o Hilo, 1 me oa makaainana no a p»o, niai Kaula," ka pa)ena o Hiio, a me Hamakua, a hiki aku hoi i Kaheawai, ka palen» hoi o Kau, a me Koaa* a me na kanaka hoi o ko ia nei mau <hoku ekolu, oia no hoi o Hs- ! makua, Kohalu, a me Kona. a me na me& ao hoi a pau 1 hooinakaukau ia, tio ka hde aoā mai i ka ike alii. i ke kakahiaka ana ae, a i ke aui ana aeno hoi o ka la, ike ia aku la ka moaiia, na piha pu i na waa, e hooea mai ana ma ka akau roai, a p«ta no hei ma ka hema mai; a o ka poe hoi mauka mai, ua hiki mai ka p<>e hele mua, a o k» poe hoi 1 helehopemai, ua ike ia aku ka wili ana maī o ka ea o ka lepo i ke kula o Keheio, a me ka uhi paapu ia ana mai 0 ke pili o Puuokaloa i na kannka ma Kobab nii,-« keu aku no hoi ma ka ike ia tnt aku, a o ka nui no hoi o na w», ua pani ia iho no mai kela aoao, a hiki i keia aoao o Kon«, a k& mea hou no hos uia ka ike ana, aole no ka 1 ike ia kekahi mea mamua «ku, oka v nsa keia hooaiakaukau ana mamuli 0 ka olelo a Hinaaekekele. : I ka hiki ana mai o m alii o Hilo, oia hoi o Huluopae, Kauakea, a me Kolopulepule, oia hoi na kaikuahine ekolu oia nei, a o Hinaaukekele no hoi ka ha, & hiki pu m«i la no hoi m» Sft makaainana, • mena waiwai a pau i is. Eono no hoi moku o Hawaii# eooo puu waiwal.i» lioi ia, a 0 ka hika • § b f»8, oia ao hoi o e kn k no i wa t he pnu manuahi »ae hoi ia oa na «wo; a rq ka pau ole ana oia puu waiwai 1 ei ia, aelaila, e® om i pu® kpe, & 00 hos t » hīki «ai n® t keia la, T ke ike ena hoi o na m«a & pau ihook»* pil> boi o ī«mii o,b uui <?!% o m he waiwai. ' A r,« ike a&a, ; . ia®kaakasji as§&'a jjsaaā i i&, & na lako |»an hoi i sa «sas apiia, ae S& o KukaohiKlaliai'M miiikul&nunu, l k i «w», kii-1 ka aia®, m ik© > f : s m li no'. Imm» m ■ mu 'ml m iiōl Inli poB,kaife®iM« ® mi Bsās 9S& m.km m $ kll

»• oo oe i k«ihaah»M, tio ks ®ē«, &j» »» < h« »e, o k» aw*ai*tta. f# A««ā*i t» »» W» | h», 9 ko t« (Hei ku we !s no »a, * b«le »&a I* | 90 k«»w«l« iki akB, k«h«* sw»i b »o k«ia i k» mahoakuie, " *poj» CM» (MM &Dki Ae aku I» bo Iw mtfeu«lt«ne { I ko i« d«*• »*« i ka»wr»te mai mi, o» he- | !e aai 50 keii ma V,n »oo kawikā, • m«rßao k* «ba, booj*tt «e f* ke» i ke »00 kan»b», » o kaia n«i k<n «.niaoa •« I* 00 i«| • boom»> k» aku le no kei» e lele, «i>ie nn hoi» erno ku «n® kei» i fc* pc!i o Koaekea, « m<j>« tka k ket« i ka h«le o ke kaikaahme, s tne ke kumu s«bo* e ko tts om fc«m« aoso; « p«u I fcnot narm «o«, fetc «ko U no fceit « kio m» | kela «o»o o ka <rai o Hiilawe, «ia pono hoi) ilalu o !ai!« kabi i oob» «i o Hmaankekele, me f tuw« kop«|airahine H<Miroali hoa aku la no keia e 4eie, a kau eoa iluoa 6 ke koiou lehoa, a ke k»tkoabioe « ko aoa oia ke kala o ka hale; a » ia o«i aee « paipai ana t na'lala kamaheīe o oa laau nei, a «e oa a-a e hihi p*» ana oiato o ke ktunu; * o k« ia nei bana flo hoi ia e baoa ana, a oa nanea loa keia nia ka iwoa aoa, nk.t, i ko ta nei «lawa aaa ae roa ka aoao hikina, e kao ana o lari t in» ki lala e ko pon» aiia i kahi n | ka hi e.poka inai ai, a o knna hana no hoi o j k« hoomalu ana a«r ia Hinaaukekele, i ka wa } e pa pono mai ai ka la, a he kahīU hoi ma ko* | na nuko, e loii malie ana ioa i aeiei. O ka hana hioi a ka n»oa 00, ia ia ka Ula e ku po> ! no »na i kahi a ka la. e oapooVi; a epaku ana n<» hoi oia e like me ka hana a kela manu, a os like pu no boi ka iaua mau bana; aokoia oei mau kapaka mahop6 mai, oia no boi na ma» no, a o iakoo no ka poe Si«relawe. Haiia iho la no hoi keia a maknukau, »hila, kii aku la keia i ke kaikuahine, a hnoala ae ln, ala ae la no hoi kela, aha, i ka jke ana mai, ninaii koke mai la nooia i ke kaikunnne, rne ka olelo ana inai, " ua maknukau nae paha na raea a pau i" Ae aku la nn hoi keia, me ka hai aku no hoi no ka nui o na mea a pau i hoolakn ia. 1 ka lohe ana o Hinaaakfkefe no ka nui «> na m«a i hooleko ia, u» hoopiha koke la iho la n«» oia i ka olioli, a o kn hoomakaakau k<» ke iho la no ia o ka hele, aka, mamua ae nae 0 k& hele ana, kahea aku Ea kem i kahi kupa~ nawahine ona, nia no hoi o Hinaulaohia, a o mai ia no hui ke kupunawahine, olelo akula na hoi keia, e heie mai oe, a hfle mai la.no hoi keta„ a hiki ma ke alo o ka. moopahn. a moe iho la no hoi ina na wawae, « hai aku u no hoi ka moopuna i n« huaolelo, me ka ninau aku, pehea la waU i kuu hele, eia ko moopuna la, i kii mai nei ia'u e hele, e like iue kuu inea i kauoha mua ai ia ia,' i.oluila, e heie io no anei «au e like me keia ano. o*u7 Aole anej hoi e pono ke hoaho 0 hpu ae ? Ua lawa iho la no oe i na nani nui ou e noho mai la, aka, he hiki nonaeia'uke pakui hoii iho 1 nani hou iho nou, ka mea hot i oi ae ka hanohano a me ka nani, mamua ae eia nani au e noho inai nei; a e h.iawi aku no hoi wau i kn ua koko.'i kapa ia noii mawaho iho, a o ka ua kea hoi ko pi<u, a o ko ieiai 110 hoi, 0 ka hulu ineineie 6 ka manu Oo; a o keia • mau mea a pau t ua hoope ia i na inea ala no k pau, a 0 ke alanui o olua o hsle ai, aiano ia 1 ka makem&ke o kou kaiUunane, no ka. niea, ua makemake paha oia, na kekahl mea e ae e iawq ia oiua, wahi a ka iuahine. : A makaukau ne la nae hoi na mea a pan i hoolako la no Hinnaakekeie, a 0 ke aianui wale no ka inea hemahema i koe, nolaiia, ninau ae ia oia ia ia Hailikuiiainanu, i ka i «n« ae, "auhea oe e kuu haku, ua ike po ae la no Uaua. ua makaakau mai nei hoi na mea a pau no ko kau» helo ana, a ua olelo niai nei hoi ke kupunawahine 0 kaua, aia ia oe ke alanui, a i aha auanei ko kaui alanui la ? Maluna no hoi paha kaua o kumu* iehua e heie ai a hiki i Kona, a he mea maikai no ia i ka manao o ke kaikuahine. 1 1 A maopopo ae la hoi ke alanui,. a o ka hele wale no ka inea i koe, aka, hele. aku la lakou nei ekolu mai loko aku o ka hale, a ku iho Ip mawaho, aia hoi, ike aku la lakou i na manu a pau 0 kela ano keia ano, e haiamu ana i ka pua o ka lebua. Hele aku la nae lakoa nei a kujpooo malalei o ua kumu iehua iiei, pane e mai la no o Hinaaukekekele, mahea auanei wau t a mahea hoi oe, a mahea hoi ke kupunawahine o kaua ? wuhi hoi a Hinaaukekele, i pane i ke kaikunane. O kela lala no e kuhi la i kahi a ka la e hiki m»i ai, o ko'u wahi no ia, a & ka lala no lioi e kuhi la i kahi a ka la e napoo ai, malaila no hoi oe. a ke kupuuawahino no hoi o kaua, ma ke kumu no hoi ia o ka laau, a o kona wahi n<> hoi en»ho ai. walii a Hailikuiamanu. , Makaukau lakou nei no kei: hele, pii n e ia ua nei iluna, a noho iho la ma ko , laua wahi, « o kahi luahiee no hoi, noho iho 1» no oia mn kona wahi i hoouoho ia ai; a ia wa no ua hina' iiko ae la na laau tna kela aoiio keia aoao, e kaawaie iho ia ke alanui, kahi a lakoe nei e heie aku ai. la lakou nei hoi i hoomaka aku ai e hele, ua uhi paapu ia mai U ka aion i ka noe, nee iho ia ka ua awa, haweie iho la nu anuenue, a o ko lakou nei hele aku la ao ia, a kupono i aka o Kona, iike mai la na mea a pau i keia raea kamahao, hooho ae la no iakoH me ka leo nui, a ua aneane e haunaeie na kaaaka o kai, a ua hookala kekahi i |ta inaina i hoa, ma ka hooikaika ana i ka hoopaapua, no* keis mea aoo »i ike »a; aol« nae i mana» i» o Hinaaukekēle ma, a eia .wale no ka ike a ko kai poe, o ka halii aku o k» ua awa i ke kuohiwi, a uar uhi paapu ia rasi la ka noe 1 ka ain», a i ka kokoke ana mai hoi i kai iki mai, ua haaleie aku la i ka laau loloa, a ua hooeā o«i i k« Kmaninaa. Ia hooea ana akn nae, ua iko ia mai !a no he kumu ial&i s i ke kokoke ana t kahakai, ua ik« pono ia mai la ha kuinu iehaa, a koko» ke l«a, ike ia mai la ekoiu lakou e noho atta, maluna iho o ua kumu lehun oei; hookahi m& ke kumn, eia hoi kahi luahine kupunawahine o iaua, a hookahi no hoi m» kela aoau, « hookahi no hoi ma keia aoao, a. eiua hoi manu e k«htli mau ane ia iaua ne ; i, « o ka nUi o m maau/aa iele pohai iho la kikoo eaalaea o ua kunmleaua nei, a uauhi pupa ia ka lewa e ko kkoaieimiehu, a ua oaaiu hoi ka ls, a. ua i ino e ae la na mea a paa, n oa liio ae ia ia he mea hoohuoi i ka manao o na mea a pau„ ike mai lo na'ka'.kuauma, o lekou no boioa aiii o Hawaiī a puai/ a &a makua, a me na makmainana hoi» awa «e la ka pihe a heawale, uwa hou ka |pihe a oki wals, pakolu « pa ha k& hane ana pela, Ihooea aku la i&koa nei 5 Jta hale o m makua. n ku iho la «a ku* inu I®hu« sei ma ka puka o na hale, a o la>. 12& aei iho iho ?a no ka hoi ia mai luna iho | o «a kasau lekiuaoei, a kn ana ilalo, i» ma« ! b©, i hete mai ai Imikuaana, a xa* na a m wi'ii aa kaikuasraf o hoi īloko o ka ko&e lf aoie ni «e e īlolie, ao fea ni&a, he wahi maoao nkm no k• wikileii iiebma, o&a hoi, adie om © kwm itoMi « &*$&!&, aoi« oo boi • ton-

| A »ii li«f* ttwi»ai» oo i «iaa i kMu kmw a«* ildk« A co ka aiea, aa hoo«i»kaahau i« ka 1)«!« j | ::*■«!# c« mea » paa ao kc ltsMift , a«ya«« | | bo « hiki »fti ke »Oft oia ileko ! I o hftk„ «U«U boi komo k<2i«, ai& ao • | b«*pf ibtti ke kane i kekah» o oa «rftw«ī lko&~ l kopo, b« ao« ilw» k ao hm M ONii t pao» ib* | ilft, o ko Hio»ftukekel« wt o« ia "e boop« ai ī I na mta r toolftlui fe„ I lut |»m maa ina »*» I ose i M luilottßl )• id o«f e kowo ituko o I kft b*le t ** aka no keift ( &ma ka loa boi okekoi fto« m«i, a« bor)te āka no keki, oo k« [ me«, h6 w«bt m«nao k«biHo no koo* iloko, • | ot« hoi kela i oleb mi» it aek. ! £ (KKif&ftk« h(m k«kon e otek» oo ke koko- | ke «n« m«i o ke konii leboft ma kahi e keko» | ke m«i «na » ka pao c« H«(e«līi, ao k« mea» j m« »oko okajw o ka Hateftfii, s fne na wtfci i e kokoke «ai «na. ua oiu paapa loai i« ona | l«»tt koo t ft me na nio, akft t on« kom»i. kou* ! ameoaaiae of« «na na kahi ou» kttmtt !ekoa nei e bele ako «i, a« pau k>« lakou »k« hiii» ilalo, tn« kd« «oau keia soao, toot kanaka a paa e koopuuana ena m«!<lo ibo oka m«tn oia mao la«a, u« pakele mahunehune ko lakou mau «1«; aka f ooam«ku«nae t ua min:*» i mma loa lana no n« kumu kou e ulu ana ilo- ' ko ok« p«, no ka pau ana oko lakou nani. : O na kama kou nae, « eoe n« kumu niu i b«la hope «ka, ua pao no laKou i ke «1« bou ae ilun«, e like me ko lakou kulaoa tnau, «k«, o na kumu kou e wlu an« ma ka puka onu bafe, ma kahi lioi oua kumu lehua neī eku aoa t u« mau no ko lakou hina ilalo, me ka m«»e malie ana t ke kai o ka haka. £ hoi hpn hoi kakoa e olelo no ka mnnan n Hin»aukekele h waiho ana iloko ona "«• ar«, e me ka hoohuoi «na o Hailikuiamanu, aka, u« m»opopo no nae ia ia, o ke kane : wale no ke kuinu o kona komo ole ana iloko f o ka hnle; a no keia hoohuoi no-iloko ona, noluilu nmMU aku 1« oia, '' ina no he innnao ko ■ kuu haku, (Hinaaukekel«) e hiki no ke olelo mai, « e hooko ia no ia e kaa kauwa nei, ina he inanao kou e hoouna ia'u, he mea elnuiu ino i« i ko'u mana^." *• A lohe o Hiiiaaakekele no ka olelo a Haifi» kulamanu, kupae ae la oia no ka ae koke ana aku i kana ninau, akn, pane ae la keia m«o nu makua la, ika i anft «ku, " eia ko'u ma* nao ia olua e o'u mau makua, a me o'u knikuaana hoi; no ka mea ke hai nei au imaa o ookou, ike kumu o'ko'u komo ole anu ilukoo ka hale, « me ko'u hoopa ole -aha i kekahi o na waiv/ni hookupu e kii mai nei ke ahua, na hoohiki mua āe no wau ma ka inoa o kuu ka« ne, aia a iīoa ia ;a na mea a pau, alaila, o ko'u wa. ka hoi ia elioopa ai. Eia nae h<»i; oka mea auanei nnna e kii i kuu kane, oia no hoi ka mea mua o ka hanaa.. ona, a nana no e kii a puka mai i anei iloko'M na la ekolu, aole hoi eoi aku mamua, akap ina ehala keinmau la a'u ekauoha nei, alai la, oka inake no ka hope, ke oi aku nae na 1«, aka hoi, in» no hoi e puka mua mai, a puku pono paha iloko o ka manawa a'u e olfclo ne:i, aole hoi be olena ana oia* he hoolml 1 wale no i ka no'ni, a o kliu komo ka hoi ia iloko oka hale, a noho hoi ilalo, a loaa no hoi ka*u heleaku ma o a maanei, e hoike ai ia'd iho imua o na makaninana. Eia<hq|| no hoi; ke kau nei au i kanawai - maluna o oukoū a meha inakaainana, aole nb kekahi eku ae iluna, e hōomau no kela m«a . kei&jpea ma kona wahi i noho mua ai, oole no « hele aku ma o a maanei, mai na alii, a hiki ina makaainana, a pela no hoi au; a o na manu»ho hoi, e hoom»u no lakou i ke kau ana ina ka le«*a, aoleiihoi e hoopa i kol iakuU. L I mau wawae maluna iho oka lau ona la«u, ! aole no hoi e haule iho i ka honua, a hiki aku i ka la e hooko ia ai kuu olelo paa; aka, o ka mea nuna e kue, he kipi no in, a o kona hoopai, e kalua paa ia oia i ka iinu; a oia iho la i ke kanawai la i lohe oukou," Ae like mai la I na alii nme na mnkaainana, aua naue ka honun ma ko lakou hooho ana. ! No ka ikaika oke kaha\vai ake alii i kau ai no ke kii ēna i ke kane, ua komo ' ka 'makau iloko o na kaikuaana, aka, ma> ka ninau' I ia aoa o ka mea nana e kii, aohe nae he mea t ekemu mai o kona poe kaikuaana; a no ka ' ninau pinepine n Hinaaukekele, nolaila, o Ka nakea ka mea i ae mai nana e kii i ke kaue a | ko lakou pokii; a no ia aeana mai o Kanakea, ! oia ka mea nana e kii, nolaila, na haawi aku 0 Hioaaukekele, ina kahiko knpono no kahe-, le ana, me. ka malama pono ia ona kanawaw no k.i hele ana. • 0 ko laua nei haele mai la no ia a kaawale loa mai, hoomakaukau lauaneie lele, mai Kona mai a hiki i Maui, a hala ia mahope o laua, kau ana luua nei iluna o Molokai, a nana mai la laua ia Oaha nēi, ano ka pa» hoi 1 ka ua,«ohe ike pono ia mai o ka aina", nolaila, niuau Kku .ia o Kanakea, "auheaka aiaa oke kane ake aīii ?" Aia no hoi i keia aina l.\ e paa mai la ik&ua a «ie ka nōe, waht a ke kaikunaue. >•