Ko Hawaii Pae Aina, Volume I, Number 10, 9 March 1878 — HE MOOLELO OIAIO -NO KAPOPE PIO IX. [ARTICLE]

HE MOOLELO OIAIO -NO KAPOPE PIO IX.

-0 Griovi»nni Mnria Mnstni Ferretti, "a liunnuia ma Siuigngalin, inaloko o na okanu aina o ka Ek tI"HĪ i Popo, i ka la lis o Moi, m.iki.hiki 1792 ; a o kona oha na, oia uo keknlii o na ohaua kahiko u haiiohano o ko •anpuni Pope. 1 kona wa he elinia walo no makahiki, ua hoopakeleia niai ka poholo ana iloko o ka wai nm ko nno me he hana innua ln. I ka 10 o koua niau ninleahiki, loan iho la ia i kekahi inai ikaika lon, nana i hoomnilo i kona kino a inai lilo kona ola. Ua lilo keia loaa ana ona i ka niai i mea koakea i kona ao Kahunapnle ana mn limna. A i ko Napoliona komo una mai lioi iloko o kekulannknuhale hemolele (Roin;i). kolio aku la oia ia Ferrefcti opio, oia keknhi o kona īnau kiai hoohnnohano, akn, ua loaa mai'nae inia ka ae ia o lioi hou oia i ka iiome o kona maii mnkun, a mai ia manawa mai ua lioolilo nni oia i kona mnnawa no ka niea o pili ana i ka Ekalesia Katolika lloma. 1 ka 1819, ua poniia oiu i kahunapule, a uolio i emo mahope ilio, na liaawiia i;iia ka inuhuiia o ''Papa Giovnnni," he hnle no na kamalii ililiune. I ka 1823, liolo akn la oia i Kile iua ko nno Misb»ari. Pne mua aku la oi» ma Jhienosa Area, a mnlnila aku malnna o ka nina i liele aku ai oia ahiki i Sanatiago.' Mnhope ilio, helo loa oiu i Peni, a i ka 1825, hoi aku la oia i Ital"ui, 0 keia wale no luuia hinikai i ka aina puniole o Amei'ikn. Aka aole nne oia i hiki iki i Amei'ika Huipuin. Ia Imi ana onn i Iklia, iiii kolio kn Popo XII., iai=* i Pore!jidcna no ka ILde Sina Mikaeln, • ho hnlo no no na knmalii home 010 i kukulnia e Pope Ilalaolu X. Nnna i hoopnkelo i kela linle no mai ka haule nnn iloko o ka iiie kna ole, n i konn nianawn e noho ana iloko o ka oihann, un hooikwika oia i kona /nnnnwa hooponopono k« mea nana i hookauhuia ne iaia mahopo iho. 1 ka 1827, u» hookiekieia oia i Bihopa no Hpulelo, a ua lona iaia na hoapono ana mailoko mai o na linM o ka i'ope. 0 kokalii o knua mau linna uiua loa, oia no ko kukulu nn i i llalo e lioonaauao a o hooinnnmna ai i na keiki ma* kua 010 i ii,i haua no lima. Mn ke kaua kipi o ka 1831 oia hoi niake kohoia ana o Guregoi'i XIV" i Popo, un hoike oia inin ilio i koim aoo kilo aupiini 11111 ka lioopiui aiiu i i) i liooknhnknlia kue, mn koua nno oliiolu a akaliai i ka poo lioohniinnele. I ka ni'iknliiki mahopo iho, ua ulii mai kekalii j)Oiuo nui īnuluna o kona okuiiu nina mu ka lnku ana a ko olni, a ua mohai kiuo oiu inia ilio mu ka hoopakele ana i ka poe poino mai kn pilikia nui mai. Ma ka pau ana o ia makahiki, ua lnweia oia a hoonohoia i Poo no kt\ Ekalenia ina Imola, a mn ia kiliapai oia i kukulu ai i Llulokuhi no ka hooiinnnno a ino ka nialauia ana i na kniknmnhine ninkua ole, innlalo aka malama aiiu a na kiiikunhine o ka inanawiilea o Snua Yinceul de Paiilo, ii honla hoi i llnleinai no na kuli a me ua nn. I ka 1810, iia kunli.iuaia oia i U.idineht, a maliope o i'a hook'ekieia anu, i ka Hale Ahaolelo Kolio Pope, kukulu iho lu ia i puiilionua no na wukino innhilo o ko nhikiii aua a nn "kmkuahine o ko knkou iinui lodo o ke lv.ahnhipa maikai." 0 na lilo iK) leei-i kiikillii ana i kein puuhoniin inailoko niai in> ia o' kona dnla poiioi, a pela no hoi kukahi innu lialokula o ae i kukuluia o in. M.i. ka oinke ann o ka Pope Gevog-ore X\'L, iloko o [nnu, IB4('i, ua kohoia o tjinlilH'l.i Mnp' .i Pi'l'l'elt.l i p;i|)ihiik,dl ■- 1 ka no ka Po])e e ka Aiinololo ō.lia (Ju-

«liuola, a muluuīi o kona hokua i waiho-l in «i ku iiiiiim o woho a o hi*,ln i iui b;i.! luU ii lioikii uka i kn lieluna oinio. A'tii iiiiii i aleaa ao ni i nn hnlal n, oia ponoi ilio no ka mnkeumko a ko kokoko <s lokulii ka poo Oiuliiuila no lakon ka lieluna lio kanalinm kiimamnha. Mamua o ka paii !ina <> na ]),i) ( 4<» i ka lielu, ua k-ni-maha loa ia oia a liooho ao la 1110 ka ko nni, "H ni hoahanau e kalaia'o, o alolia oukoii i ko'n nawaliwali ; nolo au i kupou»." Knkala ao la na mea helu balota ua kolioia oia, a raa ka la 15 o lune o ia makahiki no, pooiia ilio la ia i Pope ma ka inoa o Pio IX. Ma ka la 21 ae 0 ia muiama n», ua kauia ka papale kalaunu ma kona poo a hoonohoia ilio la in ma ka Nolio o vSana Paulo iloko o ka lnakini. 0 knna mau hana maliope koko iho 0 ka liookk4:iein ana i Pope, hp. ma«j hana ku i ko alolia a me ka mniiawale.i, mn ko kaana nna. i namaiiawnioa a hookuu ana i na pio. 0 kana olelo kuahaua mua o ka inalama o īulai īnakuhiki 18-15, oia no ka hooknu ana i na poo a pau e nolio panhao ana no na liuwa paipai lioohaunaele aupuni. Da hoemiia mu na auliiu), ua aeia na noi no ke kapili ana i nv,iu ahmni kaa ahi, a ua liooholoia na haua hou imua. Ua hoohoihoiia ka hooliolo mua ana i na pomaikm ame kaol.uoln o na kanaka. Aka na ko ala nna mai o ke kaua huliamalii ma Panini i ka 18-18 i hookuem'i hope mai, a ma kona hoole ana i ke kaua me, Auseturia īnamuli o ka paipai kipi a ka poe hoohaunaelo hakaka o Italia, na ala na enemi ikaika e kue ana iaia. 0 kona Kuhina nui ia manawa oia o Oouna Rossi, ua powaia ma ka pulea o ko Keena A'uakukamalu, a na hoopaaia ka Pope meloko o koua Oalealii uonoi ine he pio la. Aka pakele aku la nae ia a liolo i Gaeta, Nnpele, kahi ona i noho ilio ai ahiki i ka 1850, a ia manawa ihoi niai ai oia i Roma, a hoopuka aku la i kakahi olelo kuahaua e huikala aua i na poe kipi a pau loa, a ua hele loa aku .ia.huikala ana ahiki i ka poe kipi pouoi nana 1 kenkea mai i kona mana. I ka 1850, ua kukulu hou ae oia i poo kiokie no kona Bkalosia mn Enelani, a 0 Aki-bihop \ K-inakanaauao kai hookiekieia i Oaelinela—oia ke 0-Klinela Beritania mua loa i nn la o Pol<>. i lee au o Elij;abeta e noho alii ana. ī ka 1851, aelike iho la oia me Scpania, a i ka 1855 ae nie Ausetiirin. I ka 1817, im kukuln hou ae oia i mau poo hou o ka Ekalesia ma Amerika Huipuia—ma Alahaui, BuiFdlo, Cleveland a me Galreston. I ka makahiki 1854, kukala akea ae la oia ina ka 01010 aua ua hala ole oia, a oia ka men, kiekio malunu ao o ua uiea a pau o keia honua. I ka 18(30, hoomaka iho la o Victor Emaniiela, Moi o S,idinia, mo ko kokuaia e G.enorala fiarihaladi, o kue aleu i ke aiipuni o ka Popo, a ina ia kue ana, ua komo pu mai o Jiui Napoleona e kokua 1 ka Moi, aliiki i ka 1802, ua koi mai o Fnr.ini i ka Moi o ltalia, o hoopau oia i koua manao lawo hou mai i na aina o ko ka Pope aupuni. Aka i ka I8(i4, hooholo iho la ka Jimopora o F.irani i berit>i hou mo Yictjr Einauūelk ma ko ano ho Moi no Italin, a maia berita, ua kauJai hou ia ko ka Pope maua imua o ko ku Moi ako o liouuku i ko ka Popo mann. Ke linua iuo pu ia mai la r\p hoi ka Kkaleaia Popo raa lluaia i kn 1564, Hoopii akn la ka Pope IX., uka aole hooloheia niai e Alexunedero, a nolnila ua hoomaau likeia na K : itolika Romn, ua ūelene a me na ludaiū o na mana aupuni o llusia. He mau.haneri o na ka lmna K.itolil>a lloma a bo mau tiusani onahoihanau i kipakuia iSiberia, a malaila i hoolnhiia ai ma na hnna ooloa nialoko o na niineminorala, no ke kumu hookahi wale no oia ko iakou hoomana. No keia maii h.ma ino a me ko ka Emopora hoolo ima mai i ka hoopau akn i ka hoomaowaewa iina i na lioahauau K. itolika Roma, ui houpau aku la ka Pope i kona launa maluiuuka pihaupuni aua mo R.usia, Iloko no o ka makahiki ISC4 i hoopu ka iio n ka Popo i kana olelo kaulana e lioahuwa ana i in ao »im liewa, ua ahaUui malu, ua .ah-ilini mauawaiea, a me nn mea like; a ku iliaua aku la i ke an an.a a ka ekalt»sii lt >uia ' oia ka pok'loi. P.ipn ih-.iika ii)o la ka Em-'pi'n» o' F.]r,ini i k.i huiilaln ain ali i i k.-ia ok'lo mv loku o Fai\iūi, a houk.ipiua nā ,kahunt£-

pulo aole ft helnhoUi imua « ko lakou ninu eknleaia ĪUo, a o ke knliuna Imna pela, e kipaknia m»i ku uinu ukn. Ika 1807, na nialaninia ma ko ano h:\ipulo ina Roimi, ka puni ana o ka umiluunamawalu o na kcrietiu-iu o ko Sana Paulo make ana, nmlalo o nn hoomaikai ana oka P,ip« Pio IX. Ika 1869, mal.ima iho la ka Pope i kona Inhilo Oula—oia lioi ka puni ana ona makahiki ho kanalima o koua hookiekieia ana rna ka noho kahunHp'ule—a ia niakaliiki no, hooplika ae la oia he palapala e kahea ana o halawai ka Ahaolelo o na Bihopa, A mn ka l,i 8 o DakemHba, 1869, mal* maia iho la ua Ahaololo nei, Ma ia halawai, ua hooholoia he Ilala ole ka Pope. I ka 1870, kukala kana aku laoFarani ia Perusia, a i n-i la mua o Augate; o na koa kiai o Pai-ani i iioonohoia ma Roma o kiai i leo ka Popo ola, ua unuhiia akn la rn>ii Roma. A o Yictor Einunuela. k;i Moi nona na kuko e ake ana elele nku mahna o ka Pope, - hooko iho la in ma ka hoouna ana akn i konā mau koa iloko o Roma e komo lannkila me he niea iu, ua lilo mai iiiia ma ke kaua. Qa palo unlūi mai no ka Pope, aka im kno oia i kn liookalie koko. Ile inau liebedomn maliope leoke ilio, kuknla akea ae la ka M.oi nn ka olelo kuahaua, e hoi•ke ana ua 1 ilt> o Roma a ine na okana aina o Roma i .maii aina no ke aupuni o Italia, e Iwomoakaka ana oia ka inana oi malutiii ae o ka i ope ma ka hooponopono aupuni, a e hookuuia ka Pope ma ka iiooponopono aupnni pili uhano \vaI.; no. ia wa'mai, ua hooneleia ka Pope i kh inana hooponopouo aupuui honua ole. Ua lioopaakii oia e hoole i ka ae ana akn. iko Yictor Emanuela Mana ahiki i ka hopena, a hoole pu i-ka lawe ana mai i na haawina na ka eiealesia a ka Ahaolelo aupuni i hooholo ai i uku makahiki. Noho iho-la ia, "he pio iloko o ka V.itieana." I ka la 10 o lune, 1871, ua mnlama ae ka Pope i ka piha ana o oa maleahiki ha iwakalua kuimuoalima ma kaNoho Pope, oia wnle iio ka Pope i liiki i kaivVakalua luimamalima makahiki o ka noho Popa nna m.ihope iho o Suia Petero, kn mea i noho loilii mu ia noho. Ua malamaia no hoi keia ia e na'K.nto]ika a puni ke -10 nei. I Mei oka 1875, honkiekie ae īa oia ia Aki-bihopa McClr).ske_\ r aNulokaiua ke knluna oke C>dinela—oia ka mua loa, a hookahi wale ihli'no o ia kuUna u ia ekalesia ma ka ai-tia puni ole o Amerika. Ma ko Pio IX aiio o ke kino, ua kiekie ae ia mai ke kul.uia niau o nn kanaka. lle poo nui koiia, kiekie, m«u kuomaleu pal.-ihalaliK, lie helehelena iHhilahi o ka nanaina me na papalina Rose, piha pono a iehelehe ulaula, He. uliuli poni kona mau iuaka t molialia a lie nuo oiuolu. 0 kono oho niaikai ua hinaia. Ua pihn kona mau hiohiona i ka haiamuia o ka lokomuikai, oluolu u mo ka huahaa. 0 leona leo, me he k.mi ana la o ka leo senor.i, a ua liouluuluia mamua o kona alo kahaimu o na hookipa aua ame ka h-,\nohano o na kuka olelo on >. He mau malama pokole wale aenei uo i hala kona mai ana, a noho loihi oia :ma ke keena mai. Ua hoom-iu oia i kan; 1 oihaua ma m ko ano Popeahikilie mau U pokOie mamua iho o kona make ana. 0 kaua liana hanohano hope loa, oia uo , kii poni hope Ifta ana ia Victor EmanueIa a ine ka huikala ana aku no na liana hewa a k >na enemi ikuika i pakeikni iuai ".i. 0 Pio IX. he kauaka nui oia mawaen i ona kaiiaka a lte maemae boi mawaena o ivi mea ola a pau. Ile malie a naauao kona noonoo ina ka hoopono' pono aupuni honua ana; aka he oi aku j kon.i maua m i ke ano he Poo uo ka | Ekalesia. Ua lianleleīho Ja oia ik» eka!egiu me ka puipui _ iua na heluna, i 01 ae mamua o kon i wa i li!o ai i Pope. |Un m.ihaloia oia e ke ao Kutōlika, a o | kona inake ana, ke n ia uei ena milioua I kanaka hiki ole ko heluia. "Na ka make.ke eo i kei i \vV : wahi ana i konamau k-iuka, a huiia ae Ia ine keia mau huaoleio,'"E malania i ka likaleuia a'it i alo» lia loi ai." Mu keia pilia a ma i;a «]■♦»] io ana uo kom Mhmoio, ua nnuhiia aku la kou i uliane i ke aupuni aolie .uukolu.il.il» !