Ko Hawaii Pae Aina, Volume I, Number 20, 18 May 1878 — HE MOOLELO NO NA KIAI EKOLU. A ME KE Koa Opio Wiwo Ole! ATAGANANA! [ARTICLE]

HE MOOLELO NO NA KIAI EKOLU.

A ME KE Koa Opio Wiwo Ole!

ATAGANANA!

[Unuhiia e keknhi poni nninawnlea no ka liiwahiwa a ka Lahui liawiiii.] MOKHHA Yl. HELU 11. /\ aku la lakou nei iloko o ka 'i- i'iuni a lakon i noho inna ivi, ine l;a nianao o ke kapeua ina Ifc man la kn, hulni o ke ;dii, alaila mahiila no lukou ;i hoi. Konio loa aku lii ke kapena nin kekalii keeua alui, loaa aku la o LakeneU, a ninau akn lu iaia no ke alii, Piuie mai la o Lakeneta, ua hiki nmi nei o Terenu)li i keia kakahiaka, a ke kamailio la tne ka Moi, nolaila, e kali iho oe a puka tnai, ulaila konlo nkn oe. Aole ka i hele mai i ke ahiahi nei ke Dtike TercTnoli P wahi a ke kapena.

Ua hoounaia aku inehinei, aole nae i hiki niai, wahi a Lakeneta.

lle 15 niim ininut,e i hala ae o ka hora 8, liemo mai la ka )iuka, a puka mai la ke Duke Teremoli, a ike aku lake ka])ena, a pane aku la, ua hele mai nei ka oe e ike i ke alii-? -

I kauohaia ae no hoi au e ka Moi no na mea i hanaia ma ko'u hokele inehinei, a ua hai aku nei au i ka Moi me ka oiaio, a ua hoike alui au no ko'u mau koa, no ka hewa, nolaila, e kala mai oe ia'u ii me ko'u mau ko'i no na mea i hanaia inehinei, a e lawe kou niau koa i ko'u mau koa i mau hoaloha, a pela e lilo ui au i hoaloha nou no keia mua alui, wahi a Tereinoli.

Uii iiie <ui i kou ahonui e ke Dtiko, n o oe no hoi kekahi inea kanlana o Farani īiei, a ua ike au i kou kumakaia ole ana ia'u, nolaila, ua loaa ia'u ka hanohano inai ia oe mai, oia hoi ko'u lilo ana i houlolm nou, aole n;ie wa ke kokna ana mai ia'u uui ke kue ana aku i ko ka Moi poe eueini wale no, aka, ina ke kokua ana ia oe ina e halawai ana oe ine kekalii inau ulia, a owau pu kekahi malaila. e kokna nna no au ia oe, uole no hoi au e iimkaii ke kamnilio akn ia oe i kekahi niuii niea malu, wnhi iv ke kupenu.

Puka akn la ke Duke iwaho, a komo iiku lu kr kapi'iia iloko o ke keena a ka Moi e noho ana.

A piine mai la ka Moi i ko kapena, e i\l (|e Tere\ ele, 0 na inea a j>au i hana ia inehinei ma ka hokele o ke Duku Tere moli, iui hala ole ke keiki opio wiwo ole a ine na kiui ekolu, ua lolie aku nei au ia ue. e kamailio aua m<! kti Vnkc, e noi mai ana oia e kala alui oo iaia, a o ae aku i hoaloha oia nou, nolaila, uiv pono kou ae ana aku iaia i kekahi o kou inuu kokua noniv ina e lona oia i na ulia poino, Ekolu ue nei makahiki i hala, aole au i Ualawai iki niu ke Duke 'i'ei'enioli, ai.t wule no konii hnle inai a kauolia inaoli iiv ak'i, wahi a ka Moi.

Oiai aole i hala loa ;vku ke Duke no 2 keehina wawae, ua lohe niai la no keiiv i ka kiv Moi inau olelo i ke kapena, oiai hiua o ku koke aua maloko o ka puka, a liuli mai la ua Duke nei ihopo a pane tu»i la ine ka Iw liualiau-, e ke alii ka Moi, e kokuiv ia mai kou aupuni Moi u ka i\lea Maua Loa.

I'ane aku la ke alii, ua lohe mai nei no ka oe i ka'u nnui olelo ?

Kiiiiou hoouiaikai mai ia ua I)uke nei a hoi aku la.

Jln)i ae lā ku Mo) i ke kapena a niiiau aku la, no ke aha la oo i lawe 010 mai uei i niv koa wiwo 010 eha iiniia o'u, oiai, ua kauolia aku an ia oe. e lawe mai ia lakeu i kela hi aku ne.i, a no lee alia la lakoii i liele ole niai ui me oo i kuia kaka-

Aia uo lakon n jmu ;na ka ninn nniwnho, malalo o leu paa niiii u Luketiuta i ka piiku, uia a l«\a aku ka ao mai kon kiekio uku o ka niakna o leomo mai, alnila, o ike nooe ia liikoii a pau, waiii u ko kapena. īu wi\ kauolm i'a uku la o Lakenet.a e wohe ao i ka pnkn, a e komo mai nn koa WIWO 010. Ivomo niiii li\ na koa kiai ekolu niamua, a o Alao-anaua inai hoi nialiope. Iko aku la ka Moi, kahea niai la o konio iikn na )<oa wiwo 010 o ke Kapena M (lo lei'wle, !io uuui 01010 ka'iuPliookuni aku iloko o ko oukon inau ])opeiao. Aka, lui uku la ua nian koa noi iinua oke ivlii \n« ka hov)n\aikui pilia uku ina 01010 u pau i hoopuka ia niai iuiua o lakou, ii o ko kakou leoa opio no lioi kekal'i i koino pu uku nui ka hoonnukui nnu ak'ii i l<e alii. iN o liu aliei la oukou i lioao papnlua ai o liana i ka niea kupono ofe imua o nu koa o ko iloko o ua la eloal'' wiihi a ke ulii i }iane aku ai. Aia lakou a puu iloko o ke kaumaha, nolaila, e oluolu ko alii o kala aku ia la'<<»u iio ka lakou mau tnoa i hana ai,. wahi a ko kiipona. Aolo iiu e kala aku ia lakou, oiai, lie mmi m'ika ko koia poe i like ole tno ko ka poe haua pono. E hele inai oeekela Cusa<jon'. opio maaiiei, o oo e kela keiki tiiiilioi.e loa, walii a ka Moi.

la maiiawa aiiiiu koke mai la ka Moi imiiii, o Atagunana, oiai ua pii ao la ke ano hepohopo o ke koa opio, nolaila, ua hele nialie aku la oia me ka haka poūo aku o kona mau niaka ika ka Moi hele Lalau niai la ka Moi i kapoohiwi o ke koa opio, a hoohulihuli ae la ine ke ano kanalua i ke kmuu o ka liiki ana iaia ke kue ana aku i kona niau hoa paio iloko 0 inv la elua i hala alui, ine ka pano ana nku ua Moi nei i ko kapena, aole au i manao i kau maii olelo i kamailio mai ai ia'u he oinio, e nana niai oe i 'keia keiki, ma kahi liea la i hiki ai iaia ke hoohina ia Kukaka ilalo, a nie ka loaa ana ia ]>anakouka kela poiuo ? oiai he opiopio loa ia nei. lu vva yiane m;\i la o Aka i ke alii ine ke nno pihoihoi, ina aole kena koa opiopio i kokna ia'u ine kona niuu litna, oiai au e hakaka ana tne Bikarata i kela la aku nei, ina aole e loaa ia'u keia hanoluuio o ka heie nmi nei imua o kou alo e ke ulii. Pane aku la ka Moi ia Aka a ine ke kupena, he inana kupua /mha kekahi me ke.ia keiki, a he maima gula no anei ko kii poe Canueona ? E ke alii, he poe nele lakou i na mauuii gula a me nu. luea dala, hookahi wale no a lakou uniiiiiu gnla i hilinai ai, oia ka ikaika n me ka hoopono i na inea i wuiho ia aleu ia iakou e malama, aka, ua aie nui nue ke kiekie o kou uiakua ia lakoii, nolaila, hookahi nmiinu gula o ka poe OiiKueon,'!,, oia no kou inakuakane, a 1 koia nuirr,vwa hoi, aia, ia oe ko lakou mau mamia gula, no ka niea, aole lakou e lawe i ku lakou mau mea kaua no kekahi miLiia okou aku, aka no ke ola wale iio o ka Moi lakou e nialaiua ivi i na inea kaiiii, no ke jwle anu akn i ko ke a)ij maii eneini, wahi a ke kapona i pano aku ivi i ka Moi.

E Lakonoia, e kii aku oe i kuu eke, a e nana iho oe i na dala ulaula, ina aia ina ia eke ke kanaha dala iilaula, alaila, e lawe koke mui oe, walii ana i kahea aku ai i kana kauwa.

lluli iie. hv ia i ke koa o]iio a puue akti la, e oluolu ivuei oe e hoike inai i na mea iv ]iau an i hana ui iloko o na lu olua nia Pai'iKa nei ?

la manawa haka pono aku la ko A(agananiv jnau makn i ke alii.i a kamailio aku )n i na mea a pan o na la elua i hala aku.

A i ka lolie ana o ka Moi i keia.mau inea, a |)au, hoopuka ive lu oia i na huaolelo o ka nialialo piha, e hilinai oukou ma ka niea a oukou e ifco ai lio )iono, he ehiku mau koa o ke Cndiuehv i ku mai imua o oukou iloko o na la elua, a l\e poe i ikeia ko lakou eleu ma ka pahikaua, aka, ua lilo ko lakou uele i mea no ke Oiulinola e hele nuii ai e imi i hoopai īnalunu o ko'u uiau kou, nolaila, e hoomaopopo ouleou, aohe a\i • hana me oti-

lioiko niai ai no onkou, ko kala īioi an, oiai, nole oiil<ou i hnki up. i ka onkou makakilu. no ka liooliiiutiaJo iii Pavisa o liko tno k.i niea i lioiko in r.iai i.i'u, wahi ft ka Moi.

ilo oiaio leau o ke alii o kaniailio mai nei, noluila, e olnoln kou hiekie e hooknu niai i kou nian koa, oiai nn olelo tnai nei o Laketieta, ni» kekahi niea o kali ana ia oe, walii a ke. kn{.)ena.

Ia wa, houa niiii la ko kanwa Lakeneta nie na dala gula, lalau aku la ka Moi .a hoopilui iho lti iloko o kona lima, a hiiawi aku hi i ko kakou koa opio, a pane aku la, tne keia mau dala e ike nei oe ma kuu lima, he nmkaua keia no kou eleu a me kou wiwo ole, nolaila, e lawe oe i keia tnau dala. Haawi aku la ia ia Atagatiana, lalan mai la no hoi ia a hookomo iho la iloko o kana eke, a kunou hoomaikai aku la ika Moi. Wehe ao la ka Moi i kana wati pakeke, a pane ue la i ke kapoua, o Isa hapalna keia 0 ka horu ewalu, nolaihi, aole o'u manawa i koe no oukou i keiu kakahiaka, oiai, aia kekahi mea e liiki mai ana e lialawni pu me a'u nia ka hora eiwa, ke hook'iu aku nei au ia onkou e na keonimr.ua maikai a nie keia koa opio wiwo ole, aia maluna o oukou ko'u hilinai nni no ko'u maluhia. Pane like inai la na koa kiai ekolu a mo ke koa opio wiwo ole, o kou maluhia ka makou e malama ai, a ma kou ola e ke 'lii makou e haawi ai ia makou, e okioki ia aī ko makou tnau io a ine ko inakou mau iwi. la wa, jiuka aku la na poe koa nei iwaho, ku iki iho la ke kapena e kamai--110 me ke 'lii. Pane mai la ke 'lii, e hookonio koke oe i keia keiki iloko o ka puali o kou kaikoko M de Ersarts, oiai, aole paha ho wahi kaawale o kou puali, oiai, ua oluolu lo;i au i ka Ipaa ana o keaole e pono ke hooloihi 1 kona koino ana i kekahi o ko'u rnāīr puali, mamuli ae nei kaili ia aku keia keiki e ke Cadinela, aka, aole nae o'u makau ina e koi ia inai keia keiki e ke Cadinela, oiai, aia ma ka hiohiona o keia koa opio, he kanaka kupono oia nia lctina mea e hooholo ai. Kunou aloha mai la ka Moi ike kapena, huli aku la ia komo aku la he keena okoa aku, a puka niai la no hoi ke kapona a huli hoi i kona hokele. A i kona hiki ana i kona hokele, loaa aku la ua koa opio nei e mahele puunatie like ana i_ua kala kini aka Moi i haawi mai ai iaia mawaena o na koa kiai ekolu a me ia. lloko o na la ewalu niaia liope mai, aole i hele iki akn ua Cadinela nei iinua 0 ka Moi, aka, tna ia hopo iho i na manawa ti pau a ua Cadinela nei e liiki aku ai imua o ke 'lii, e iiinau lioohenehene uiau niai ana ke 'lii iaia no Kanakouka a me Kukaka. OIOKUNA VII. la Ataganawv i puunane like ai i na daliv niawaena o na koa kiai ekolu a me in pu, olelo aku la o Aka e haawi ana ia 1 papaaiua mai kekahi ha[ia o na dala kini a Atngiuiana i haawi aku ;ii. A o Aratniki a rne I'akoko, na lau.i hoi ka hoolako ana mai i tnau keiki hiwelawe ma ka hoolimalima ana aku nie kekahi l> na dida i loaa aku tnivi a Atiiganana. a ina i;v la no i makauknu ai ka papaaina ;v ine na kauwa. Nolio liko iho la ua mau koa nei ma na uoho, e hoohialaai ana i na mea a pau o luua o ka papaaina, a o na kauwa hoi i liooliinal'nna ia, u lawelawe ana lakou i na nn;a a pau a uu poo koa nei e makomake ai, e ku ana ke.lii a >ue »eia keiki nialiope o kona haku uie ka makaukau e hooko i na kiiuoha a pau a kona haku e pane ae iii. Oiai na kauwa e lnwelawe ana, huki ue la kekahi o ua mau koa nei i na dnla niai loko ae o ko lakou eko, ike iho la ua kauwa ina dala tdanla i ka ineniele iloko o kn poho lima o na mau koa nei, a i ku pau ana o ka noho ana a ua mau koa nei nv<v lnv papaaiua tv Aka i hoomnkniiknu ;ii inn kona honie, hoi aku la o Atagi\nana me kona kanwa ma kona hokele i noho ai. Ai ko komo anaaku o At(igunana a uie ke kamva lawelawe, ike iho la ua kauwa nei, i ke auo o ke keena o kona huku. Klua keena hookalii, lie keeua hooieipa a h»j l<eeiuv uiue, a ku--111 aku la o Ata«;anana i kahi e inoe ai im keiki lawelawe nei ona, a o kona inoa, »•'